Περιεχόμενα
Ο πίνακας «Δείπνος στο Εμμαούς» του Καραβάτζιο αποτελεί ένα αριστούργημα του μπαρόκ που αποτυπώνει την κρίσιμη στιγμή της πνευματικής αποκάλυψης. Με τη χρήση της τεχνικής του chiaroscuro, ο Καραβάτζιο εστιάζει στο φως και τις σκιές για να αναδείξει την αναγνώριση του Ιησού από τους μαθητές Του, κατά τη διάρκεια του δείπνου στο χωριό Εμμαούς.
Οι πίνακές του Μικελάντζελο Μερίσι ντα Καραβάτζιο (29 Σεπτεμβρίου 1571 – 18 Ιουλίου 1610), ή όπως είναι περισσότερο γνωστός, Καραβάτζιο, έχουν γίνει εξαιρετικά διάσημοι. Είναι εύκολο, λοιπόν, να δούμε την τέχνη του μέσα από το πρίσμα της σημερινής εποχής. Είναι επίσης εύκολο να ξεχάσουμε ότι, μέχρι την εποχή των Ιμπρεσιονιστών και των καλλιτεχνών του plein air, η μπογιά λαδιού δεν υπήρχε σε σωληνάρια.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να μην ξεχάσουμε ότι κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους της ιστορίας, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να διαβάσουν το γραπτό λόγο: εξαρτιόνταν από τους καλλιτέχνες για να τους διδάξουν μαθήματα ζωής μέσω των εικόνων που ζωγράφιζαν και των γλυπτών που δημιουργούσαν.
Ο Καραβάτζιο φώτισε έναν σκοτεινό κόσμο
Στην περίπτωση του Καραβάτζιο, ίσως ξεχνάμε ότι ο κόσμος ζούσε στο σκοτάδι, κυριολεκτικά. Η ηλεκτρική ενέργεια δεν είχε ακόμη εφευρεθεί. Αυτό είναι σημαντικό να το θυμόμαστε, καθώς δείχνει πώς τα έργα του καλλιτέχνη θα είχαν γίνει αντιληπτά όταν παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά.
Το κοινό θα τα είχε δει για πρώτη φορά σε μια σκοτεινή, φωτισμένη από τον ήλιο ή με κεριά εκκλησία ή θρησκευτικό κτήριο. Το φως στους πίνακες θα ξεπηδούσε κυριολεκτικά μπροστά τους. Το φως στους πίνακες θα ήταν ένα φως μέσα στο σκοτάδι.
Όπως σημειώνει η Έλι Μίλαν, ιδιοκτήτρια του Milan Art Institute και δασκάλα, σε μια διάλεξη για την ιστορία της τέχνης, μέχρι την περίοδο του Μπαρόκ, οι καλλιτέχνες δεν ασχολούνταν τόσο με την αξία του φωτός και της σκιάς, ούτε καν στην Υψηλή Αναγέννηση.
Η τεχνική του Καραβάτζιο, που συνδέεται με την περίοδο του Μπαρόκ, ονομάζεται chiaroscuro (διαφορετικές γραμμές φωτός και σκιάς που δημιουργούν αντίθεση). Η χρησιμοποίηση του φωτός στο έργο του υπογραμμίζει μια πνευματική αναγέννηση και αποκατάσταση της θρησκείας της εποχής του.
Η δουλειά του Καραβάτζιο έκανε κάτι παραπάνω από το να φέρει φως στους πίνακες. Επανέφερε μια απλότητα στη σύνθεση των έργων του που πρέπει να φάνηκε εκπληκτική και αναζωογονητική μετά την Υψηλή Αναγέννηση και την εποχή του Μανιερισμού που ακολούθησε.
Τα έργα του χαρακτηρίζονται από λιτότητα, με ελάχιστα στοιχεία στην σύνθεση, που επιτρέπει στο βλέμμα του θεατή να αναπαυτεί. Αυτή η καθαρότητα στην τέχνη του Καραβάτζιο δημιούργησε συναισθηματική πολυπλοκότητα, αφήνοντας χώρο για την ψυχή να αναπαυθεί.
Ο πίνακας «Δείπνος στο Εμμαούς» και οι κρυφοί συμβολισμοί
Ο πίνακας «Δείπνος στο Εμμαούς» του Καραβάτζιο, σε κάθε στοιχείο του, έχει μια βαθύτερη σημασία, και οι λεπτομέρειες του έργου αναδεικνύουν την τεχνική του καλλιτέχνη στο να αποδίδει το φως και τη σκιά με μαεστρία.
Η εικόνα του ψαριού στο καλάθι με τα φρούτα:
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της σύνθεσης που έχει ο πίνακας, είναι το καλάθι με τα φρούτα και το ψάρι που βρίσκονται στο τραπέζι, δίπλα στους μαθητές. Το ψάρι, το οποίο σε πολλές θρησκευτικές παραστάσεις συμβολίζει τη θεία παρουσία του Ιησού και την αναγνώριση του από τους μαθητές, μπορεί να θεωρηθεί ως σύμβολο της Χριστιανικής πίστης και της σίτισης της ψυχής.
Η εντυπωσιακή απεικόνιση του ψαριού σε συνδυασμό με τα φρούτα υπογραμμίζει τη σύνδεση της πνευματικής τροφής (του λόγου του Θεού) με την καθημερινή, φυσική τροφή. Ειδικότερα, η κίνηση του ψαριού και η ζωντανή απόδοση του σε συνδυασμό με το φως που πέφτει πάνω του, ενισχύει την αίσθηση της ζωής και της αναγέννησης.
Οι φιγούρες:
Οι φιγούρες των μαθητών που απεικονίζει ο πίνακας, είναι εξαιρετικά διαμορφωμένες με ρεαλιστικές εκφράσεις και θέσεις. Ο Καραβάτζιο, όπως συνηθίζει, τις τοποθετεί στο προσκήνιο, φέρνοντάς τες πιο κοντά στο θεατή, χωρίς περίπλοκους φόντους ή σκηνικά. Αυτό δημιουργεί μια αίσθηση άμεσης συμμετοχής στην εκάστοτε σκηνή.
Ο μαθητής στα αριστερά, ο οποίος φαίνεται να αντιδρά έντονα στην αποκάλυψη του Ιησού, έχει το χέρι του τεντωμένο, αναπαριστώντας την έκπληξή του. Η έντονη αντίθεση του φωτός που πέφτει πάνω του και την έκφραση του προσώπου του ενισχύει τη συναισθηματική φόρτιση της σκηνής. Στο πρόσωπό του διακρίνουμε τον αέρα της κατάπληξης και της συνειδητοποίησης, καθώς συνειδητοποιεί ποιος είναι ο καλεσμένος τους.
Ο άλλος μαθητής, ο οποίος κάθεται δίπλα του, δείχνει να εξετάζει προσεκτικά τον Ιησού, προσπαθώντας να καταλάβει τη σημασία της στιγμής. Η αντίθεση μεταξύ των σκιών και του φωτός στο πρόσωπο και το σώμα του προσδίδει μια αίσθηση βάθους και πραγματικότητας.
Ο Ιησούς, που βρίσκεται στο κέντρο, φωτίζεται με έντονο φως, υπογραμμίζοντας τη θεία παρουσία του. Η έντονη αντίθεση της σκιάς και του φωτός γύρω από τον Ιησού σε συνδυασμό με τη φυσική απόδοση της μορφής του, ενισχύει τη θεία φύση του, καθώς η σκηνή αποκτά έναν αέρα θεϊκής αποκάλυψης.
Οι φιγούρες του πίνακα, μέσα από τη διάταξη, το φως και τις σκιές, αντικατοπτρίζουν τη στιγμή της πνευματικής αναγνώρισης και συνειδητοποίησης, δημιουργώντας ένα βαθύ συναισθηματικό αντίκτυπο στον θεατή, ο οποίος γίνεται κοινωνός της αναγνώρισης του Ιησού.
