Περιεχόμενα
Μεταξύ των σύγχρονων κινηματογραφιστών θα μπορούσαμε να βρούμε πολλούς θαυμαστές των Καραβάτζιο, Γκόγια ή Ρέμπραντ.
Ωστόσο, κανένας καλλιτέχνης δεν υπήρξε τόσο επιδραστικός στην κινηματογραφία, επηρεάζοντας την αισθητική της κινηματογραφικής εικόνας όσο ο Ιερώνυμος Μπος, ένας δημιουργός του Μεσαίωνα, ένας δημιουργός εφιαλτικών εικόνων, ο καλλιτέχνης του οποίου οι «διάδοχοι» είναι τόσοι πολλοί και οι απεικονίσεις από τους πίνακες του σε μεταγενέστερα έργα Τέχνης και ταινίες φτάνουν ως τις μέρες μας.
Κάποιος δανείζεται τα καλλιτεχνικά κίνητρά του, ο άλλος μοιράζεται την ιδέα του, κάποιος ακολουθεί τα ίχνη του αγνοώντας ότι το κάνει.
Τέρι Γκίλιαμ
Ο Τέρι Γκίλιαμ έχει σκηνοθετήσει ταινίες μεγάλου μήκους, συμπεριλαμβανομένων των 12 Πίθηκοι, Brazil, Φόβος και Παράνοια στο Λας Βέγκας (λατρεμένη ταινία της γράφουσας), είναι μέλος της ομάδας Monty Python κ.ο.κ. και είναι γεγονός ότι βαδίζει σε κοινές «οδούς» καλλιτεχνικά με τον Ιερώνυμο Μπος. Ο Γκίλιαμ έχει εμμονή με τον Μπος διαχρονικά.
Σύμφωνα με τον ίδιο, όταν είδε το τρίπτυχο ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου στις Βρυξέλλες (πιθανότατα κάποιο αντίγραφο) έπασχε από το σύνδρομο Σταντάλ, μεταμορφώθηκε ωστόσο, σαν τον σκύλο του Παβλώφ στην Τέχνη, και κάθε φορά που αναφερόταν το όνομα Ιερώνυμος Μπος ενθουσιαζόταν.
«Αν έχω ένα οπτικό στυλ, είναι απίστευτα εκλεκτικό. Όταν πρόκειται να οπτικοποιήσω κάτι ειρωνικό ή “ενοχλητικό” ή σουρεαλιστικές εικόνες, επιστρέφω στον Μπρεγκέλ, στον Μπος, στον Μαγκρίτ, στον Μαξ Ερνστ», δήλωσε ο Τέρι Γκίλιαμ σε συνέντευξή του για τους 12 Πίθηκους.
«Δεν με συναρπάζει μόνο το παράξενο το οποίο μπορούν να δουν όλοι, η τραγική και φρικτή πλευρά, αλλά υπάρχει μια αίσθηση χιούμορ και χαράς».
Την επιρροή του Μπος θα μπορούσαμε να δούμε ξεκάθαρα στις ταινίες του Γκίλιαμ, για παράδειγμα, στις σκηνές του αποκαλυπτικού μέλλοντος των 12 Πιθήκων, οι οποίες είναι προφανώς εμπνευσμένες από τον Μπος.
Είναι ακόμη πιο ορατό στα κινούμενα σχέδιά του για τους Monty Python. Μπορούμε να δούμε να πετούν ψάρια και αστείες καλόγριες και το θέμα των τρομπετών θυμίζει την τυπική τεχνοτροπία του Μπος.
Κριστόφ Γκανς
Ο Κριστόφ Γκανς, ένας Γάλλος σκηνοθέτης, παραγωγός και σεναριογράφος, είναι ευρέως γνωστός λόγω του sequel του cult παιχνιδιού υπολογιστή Silent Hill.
Κατάφερε να δημιουργήσει μια έκδοση πλήρους οθόνης της «κόλασης» του Bosch.
Ο αυθόρμητος τρόμος του Silent Hill είναι πολυτελώς συγκαλυμμένος και υπερφορτωμένος με τα τυπικά σύμβολα του Μπος, όπως σταυρούς, κλειδιά και ούτω καθεξής.
Ο φρικτός Γκριμ Ρίπερ με πυραμιδοειδές κεφάλι περιφέρεται πάνω από την πόλη και αν εξετάσετε προσεκτικά τη λεπίδα του σπαθιού του, θα δείτε πιθανώς το σημάδι «M» χαρακτηριστικό του Μπος.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό δεν είναι ο συμβολισμός, αλλά πολύ κυρίως η ιδέα του Ιερώνυμου Μπος ότι η κόλαση είναι αναπόφευκτη για τους αμαρτωλούς και για εκείνους που πιστεύουν ότι είναι οι δίκαιοι.
Αν και οπτικά το Silent Hill είναι ένα «κομπλιμέντο» για έναν άλλο καλλιτέχνη τρόμου, τον Φράνσις Μπέικον, ο προσεκτικός θεατής θα καταλάβει εύκολα τις επιρροές.
Ντέιβιντ Λιντς
«Φαίνεται σαν o Νόρμαν Ρόκγουελ να συνάντησε τον Ιερώνυμο Μπος -είπε ένας από τους παραγωγούς ήχου του Ντέιβιντ Λιντς περιγράφοντας την ταινία το Blue Velvet.
Μια χαλαρή αμερικανική περιοχή με μονοκατοικίες σαν καρτ-ποστάλ που μετατρέπεται ξαφνικά σε μια κολασμένη φρίκη που αναδύεται πίσω από τις προσεγμένες προσόψεις των σπιτιών και ουσιαστικά αυτή είναι η πραγματική της φύση.
Δύσκολα θα μπορούσατε να μπερδέψετε τα πλάνα του Λιντς με κάποιες λεπτομέρειες σε τρίπτυχα του Μπος. Η σύνδεση μεταξύ τους βρίσκεται στο βάθος και είναι δύσκολο να αναγνωριστεί με την πρώτη ματιά.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη σκηνή του Blue Velvet είναι ένα κομμένο αυτί, η βασική εικόνα στο έργο του Μπος.
Την ίδια εποχή, πριν από 500 χρόνια, ο Μπος γνώριζε ότι οι κουκουβάγιες δεν ήταν αυτό που έβλεπαν οι άνθρωποι σε αυτές. Έτσι, συνοψίζοντας, ο Ντέιβιντ Λιντς είναι ο ατύπως κληρονόμος του Μπος.
Γκιγιέρμο ντελ Τόρο Γκόμεζ
Πρώτα και κύρια, το πάθος για πολλές συνθέσεις φιγούρων κάνει τον Μεξικανό σκηνοθέτη, σεναριογράφο, παραγωγό και μυθιστοριογράφο Γκιγιέρμο νετλ Τόρο Γκόμεζ και τον Μπος καλλιτεχνικούς συγγενείς.
Οι ταινίες του, όπως τα έργα Τέχνης του Μπος είναι πληθωρικές. Αν τις παρατηρήσετε εξονυχιστικά θα ανακαλύπτετε συνεχώς στο παρασκήνιο νέα πρόσωπα, αισθήσεις και αποχρώσεις θέματος.
Είναι επίσης λίγο υπερφορτωμένα με τιάρες, φωτοστέφανα, κέρατα και οπλές. Ο Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, όπως και ο Μπος, πολύ συχνά γινόταν θύμα προκλητικών θεωριών θεατών, γιατί οι καλύτεροι κριτικοί κινηματογράφου αντιμετωπίζουν το Hellboy του στο πλαίσιο της μανιχαϊκής αίρεσης και, για παράδειγμα, ο Λαβύρινθος του Πανιού αντιμετωπίζεται ως μια μεταφορά των σχέσεων μεταξύ ενός παιδιού με τον κόσμο των θρησκευτικών περιορισμών.
Δεν μπορούμε παρά να αναφέρουμε ότι η στάση απέναντι στις υπερφυσικές δυνάμεις τόσο του Μπος όσο και του Ντελ Τόρο είναι η ίδια, όπως και στον Μεσαίωνα, με τη διαφορά ότι στο έργο του Ντελ Τόρο τα «κακά πνεύματα» είναι η καθημερινή ρουτίνα με το Μετρό ή τα κοινωνικά δίκτυα.
Τζορτζ Λούκας
Είναι δύσκολο να υποψιαστείτε ότι ο Τζορτζ Λούκας είναι λάτρης των μεσαιωνικών έργων ζωγραφικής και όμως…
Ο δημιουργός του franchise Star Wars ισχυρίστηκε σε μια συνέντευξή του ότι τα έργα Τέχνης του Μπος ενέπνευσαν ορισμένους από τους χαρακτήρες του, ιδιαίτερα εξωγήινα πλάσματα (ανέφερε τον Jabba the Hutt ανάμεσά τους).
Χωρίς αμφιβολία, ο Μπος ήξερε πολλά για τους γιγάντιους βατράχους. Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να αναφέρουμε ότι ο Τζορτζ Λούκας είναι ένας εκπληκτικός υποστηρικτής του έργου του.
Δημιουργώντας ένα blockbuster παγκόσμιας κλίμακας βρήκε ίσως στο έργο του Μπος μία από τις πηγές έμπνευσής του. Επιπλέον, θα μπορούσε να είναι κάτι σαν πολιτισμική απόλαυση για τους θαυμαστές του κινηματογραφικού έπους.
Μάρτιν ΜακΝτόνα
Ο Ζοζέ ντε Σιγκουένζα, ένας μοναχός που έζησε στη Ισπανία τον 16ο αιώνα, έγραψε για το έργο του Μπος: «…οι άλλοι προσπαθούν να ζωγραφίσουν τον άνθρωπο όπως εμφανίζεται εξωτερικά, είναι ο μόνος που είχε το θράσος να τον ζωγραφίσει όπως είναι το εσωτερικό…».
Έτσι, σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Άγγλος Μάρτιν ΜακΝτόνα είναι ο άξιος διάδοχός του: η Τελευταία Κρίση υπάρχει στις καρδιές και στο μυαλό των χαρακτήρων του.
Το ντεμπούτο της ταινίας του ΜακΝτόνα In Bruges εμπνεύστηκε από το έργο Τελευταία Κρίση του Μπος. Ο σκηνοθέτης ήθελε η ηχώ του Μπος να αντικατοπτρίζεται σε κάθε καρέ της ταινίας του.
Η ταινία περιλαμβάνει μια σκηνή με έναν γκάνγκστερ (τον υποδύεται ο Κόλιν Φάρελ) που αισθάνεται την ενοχή του, να εξετάζει εξονυχιστικά την Τελευταία Κρίση του Μπος.
Στην ταινία μπορούμε να ακούσουμε μια από τις πιο ηχηρές κριτικές στην ιστορία της Τέχνης (Όλα είναι σκατά εκτός από αυτήν που μου αρέσει), καθώς και την καλύτερη αντιμετώπιση του θέματος:
«Το Limbo είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο -ο κύριος χαρακτήρας της ταινίας συνοψίζει- άρα, δεν είσαι γεμάτος αν και δεν φτάνεις στην κορυφή, όπως η Τότεναμ».
Αλεξέι Τζέρμαν
Για την πλειονότητα των συνομηλίκων μας, τα έργα Τέχνης του Μπος είναι συνυφασμένα με περίεργα έθιμα, συνήθειες και συλλογικούς φόβους που υπήρχαν στην σκοτεινή και μυστηριώδη μεσαιωνική εποχή.
Για τον Αλεξέι Τζέρμαν είναι διαφορετική η μετάφραση: δουλεύοντας στην τελευταία του ταινία με τίτλο Hard to be a God, θα προτιμούσε να έχει στο μυαλό του τον Μπρεγκέλ και τον Μπος, παρά τους αδελφούς Αρκάντι και Μπορίς Στρουγκάτσκι.
Ταυτόχρονα, οι ταινίες του περιγράφουν την εποχή μας. Στη συνέντευξή του στον Άντονι Ντόλιν, έναν κριτικό κινηματογράφου, ο Τζέρμαν είπε ότι ο Μπρεγκέλ ήταν ένας «ήπιος» ρεαλιστής, σε αντίθεση με τον Μπος.
Και ακόμη και η σύγχρονη Ολλανδία σχετίζεται με τις υπερβολές που χαρακτήριζαν τις μεσαιωνικές εποχές.
M. Νάιτ Σιάμαλαν
Ορισμένοι μελετητές Τέχνης πιστεύουν ότι ο Μπος παρήγαγε τα έργα του όχι για να εξασφαλίσει τους απογόνους του, αλλά για να διασκεδάσει τους πελάτες του.
Τα έργα του είναι πυκνοκατοικημένα παζλ, όπου ο Μπος έκρυβε γραφές, λαογραφία, αστρολογικές προβλέψεις, σατιρικές σκέψεις, κ.λπ. Ήταν κάτι σαν πνευματικοί γρίφοι για τους ευγενείς που ενθουσιάζονταν όταν τα έλυναν.
Αυτή η θεωρία θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον M. Νάιτ Σιάμαλαν, τον σκηνοθέτη της Έκτης Αίσθησης και The Village and the Signs, ο οποίος φαίνεται να είναι διάδοχος των δημιουργικών ιδεών του Μπος και να τις εφαρμόζει στις ταινίες του, οι οποίες είναι ταυτόχρονα ενδιαφέρουσες όσο και τρομακτικές για το κοινό.
Σάμουελ Μπάγερ
Η μοναδική ταινία μεγάλου μήκους του Αμερικανού κινηματογραφιστή Μπάγιερ που περιλαμβάνεται στη φιλμογραφία του, είναι ένα remake του Εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες, Το οποίο βέβαια είναι αδύνατον να συγκριθεί με την αυθεντική έκδοση της ταινίας για τον Φρέντι Κρούγκερ, χωρίς να αναφέρεται ο μεσαιωνικός πίνακας.
Ωστόσο, το μουσικό βίντεο με τίτλο Until it Sleeps, το οποίο ο Μπάγιερ γύρισε για το heavy metal συγκρότημα Metallica, είναι ένας σαφής φόρος τιμής στον Μπος.
Για πέντε λεπτά ο Μπάγιερ κατάφερε να αναφέρει τον Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων και το Haywain του Μπος, αποδίδοντας στον καλλιτέχνη το Ecce Homo.
Επιπλέον, ο Μπάγιερ κάνει σαφή προσπάθεια να προσθέτει κάποια σημασία και πάθος στην καταφρονημένη ποπ αρτ. Ακόμη και η προσωπική του βιτρίνα με επαγγελματικές φωτογραφίες γυμνών μοντέλων είχε τον τίτλο τα Δίπτυχα και τα Τρίπτυχα.
Βαλέρι Ουγκάροφ
Το παλμαρέ με τα έργα του καλλιτέχνη κινουμένων σχεδίων Βαλερί Ουγκάροφ περιλαμβάνει πολλές σειρές κινουμένων σχεδίων με τίτλο Joyful Merry-go-round και Τhe Back of the Classroom.
Το πιο εκπληκτικό είναι ότι η κινούμενη εικόνα του παραμυθιού Χαλίφης Στορκ του Βίλχελμ Χοφ, που βρίσκεται πολύ κοντά στο ιδιότροπο έργο του Μπος, βρίσκεται επίσης στη λίστα.
Όσοι τα παρακολούθησαν στην παιδική τους ηλικία, σίγουρα ένιωσαν φόβο με ταινίες όπως το Εφιάλτης στο Δρόμο με τις Λεύκες. Ο Χαλίφης Στορκ, ωστόσο, δεν μιμείται οπτικά τα έργα Τέχνης του καλλιτέχνη, αν και εκμεταλλεύεται τα πιο φρικτά στοιχεία του έργου του Μπος.
Μπορείτε να βρείτε εκεί μάγισσες, μάγους, αλχημιστές, ερπετοειδείς, τέρατα που μοιάζουν με θηρία, ένα ξεραμένο δέντρο και σκοτάδι.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι το κίνητρο για αμαρτίες, συμπεριλαμβανομένης της περιέργειας, του πανηγυρισμού και της ελαφρόμυαλης διάθεσης, τόσο τυπικό στο Μεσαιωνικό και ιδιαίτερα για τον Μπος, είναι ότι ο κεντρικός χαρακτήρας μπήκε σε μπελάδες όχι επειδή έγινε φίλος με έναν μάγο ζωοτόμο, αλλά λόγω του γέλιου του.
Στάνλεϊ Κιούμπρικ
Το 1999 κυκλοφόρησε η τελευταία ταινία του Κιούμπρικ, το Μάτια Ερμητικά Κλειστά. Βασίστηκε στο βιβλίο του 1926 Traumnovelle του Άρθουρ Σνίτζλερ. Ο σκηνοθέτης επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ του ευημερούντος γιατρού Μπιλ Χάρφορντ και της όμορφης συζύγου του Άλις, η οποία καταρρίπτει ασυνείδητα τη συζυγική τους αρμονία όταν εξομολογείται τον «πειρασμό» της να διαπράξει μοιχεία.
Και εδώ έρχεται στο μυαλό ο πίνακας του Ιερώνυμου Μπος The Garden of Earthly Delights, ζωγραφισμένος στις αρχές του XVI αιώνα ως γαμήλιο δώρο για τον Henry III.
Αυτό το περίπλοκο έργο Τέχνης προοριζόταν να χρησιμεύσει ως «καθρέφτης» γάμου, ως ένας οδηγός για μια επιτυχημένη συζυγική σχέση και μια μελέτη των πλεονεκτημάτων και των κινδύνων της.
Ομοίως, η ταινία του Κιούμπρικ αποτελεί μία ταινία που ασχολείται με την ασφάλεια της οικογενειακής ζωής και τις απειλές για τον γάμο που εισάγει ο κόσμος των υποκινήσεων.
Ωστόσο η δομή της ταινίας συμβαδίζει με τη δομή του πίνακα του Μπος: Η αρμονική ζωή των Χάρφορντ στο παραδεισένιο διαμέρισμά τους διαταράσσεται από την πρώτη ομολογία της Άλις, ταυτίζεται με την αριστερή πλευρά του έργου του Μπος που δείχνει τον Παράδεισο και τη Δημιουργία της Εύας.
Το κεντρικό πάνελ (Η ανθρωπότητα πριν από τον κατακλυσμό) και η δεξιά πτέρυγα (Κόλαση) εξετάζονται στην ερμηνεία της ακολουθίας Σόμερτον. στη συζήτηση της περίπλοκης λεκτικής ονειρικής εικόνας της Άλις και, τέλος, στην προσπάθεια να εξηγηθεί ο κύκλος των πειρασμών του Μπιλ, που σηματοδοτεί τους κινδύνους της κοσμικής αγάπης και τους κινδύνους της παράδοσης στις σαρκικές επιθυμίες.
Τόσο ο Μπος όσο και ο Κιούμπρικ κατασκευάζουν μια διδακτική, ηθική εικόνα του κόσμου και χρησιμοποιούν τις μοναδικές καλλιτεχνικές εκφράσεις τους για να διασκεδάσουν τους θεατές και να τους καθοδηγήσουν πώς να ξεπεράσουν τις προσωπικές τους αδυναμίες μέσω της ανοχής και της αγάπης. Η ιδέα είναι κοινή ανάμεσα στους δύο καλλιτέχνες.
* Photo credits: Shutterstock
