Περιεχόμενα
Αν και ο μυστηριώδης πίνακας του Arnold Böcklin, Isle of the Dead, μπορεί να είναι αφάνταστα οικείος σε μερικούς, ωστόσο πλέον θεωρείται από τους πιο σκοτεινούς σύμφωνα με την ιστορία της Τέχνης.
Μπορεί να μας εκπλήσσει, λοιπόν, το γεγονός ότι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν ένας από τους πιο διάσημους πίνακες σε όλη την Ευρώπη.
Στο μυθιστόρημά του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ «Απελπισία» που γράφτηκε το 1934, ο Ρωσοαμερικανός μυθιστοριογράφος σημείωνε ότι μια αναπαραγωγή του πίνακα μπορούσε «να βρεθεί σε κάθε σπίτι του Βερολίνου», καθώς οι εκτυπώσεις του έργου αναπαράγονταν και αναζητούνταν ευρέως.
Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στις προσπάθειες του εμπόρου Τέχνης του Böcklin, Fritz Gurlitt, ο οποίος παρήγγειλε τεράστιες, υψηλής ποιότητας εκτυπώσεις του έργου στις αρχές του αιώνα.
Ο Böcklin (1827–1901) ήταν ένας Ελβετός συμβολιστής ζωγράφος, του οποίου το έργο επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Ρομαντισμό και το έργο των Άγγλων Προ-Ραφαηλιτών, καθώς και από τη μυθολογία και την αρχαιότητα.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του σημείωσε σημαντική επιτυχία και έτυχε αναγνώρισης. Ωστόσο, η κληρονομιά του τελικά υπέφερε μετά το θάνατό του -σε μεγάλο βαθμό λόγω της τότε αναπτυσσόμενης τάσης προς τον Μοντερνισμό.
Οι παραστατικοί, αφηγηματικοί πίνακές του, γεμάτοι μυστικισμό και φαντασία, ήταν σε αντίθεση με την αυξανόμενη προτίμηση για την αφαιρετικότητα.
Όπως παρατήρησε ο κριτικός Τέχνης Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ σε ένα δοκίμιο του 1947, το έργο του ήταν «μια από τις πιο άρτιες εκφράσεις όλων όσων δεν αρέσουν τώρα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα».
Το Isle of the Dead παραγγέλθηκε αρχικά από μια από τις προστάτιδες του ζωγράφου, τη Marie Berna, η οποία, αφού παρατήρησε ότι υπήρχε ένας μερικώς τελειωμένος καμβάς στο στούντιο του Böcklin και πρότεινε να ολοκληρωθεί και να φτιαχτεί σε ανάμνηση του αποθανόντα συζύγου της.
Το έργο απεικονίζει ένα μικρό σκιερό νησί, διάσπαρτο με κυπαρίσσια, που διαθέτει μία πέτρινη προκυμαία με είσοδο από τη θάλασσα και επάλξεις χτισμένες στους πανύψηλους βράχους.
Το νησί πλησιάζει από το νερό μια μικρή βάρκα, πάνω στην οποία βρίσκεται ένας βαρκάρης, καθώς και ένα φέρετρο και μια γυναικεία φιγούρα και τα δύο τυλιγμένα σε λευκά υφάσματατα λευκά -αυτή την τελευταία λεπτομέρεια την πρόσθεσε κατόπιν αιτήματος της Berna.
Το σκάφος και η φιγούρα στο τιμόνι του θεωρείται ότι ταυτίζονται με τον Χάροντα και τα πορθμεία των νεκρών και αντλεί έμπνευση από την ελληνική μυθολογία όπου ο Χάρων μετέφερε τις ψυχές των νεκρών πέρα από τον ποταμό Στύγα στον Άδη. Είναι μια ήσυχη και λιτή σύνθεση, που φαίνεται να γεννά πολλά ερωτήματα, όσες και οι απαντήσεις.
Η ταυτόχρονη υπέροχη και παράξενη έλξη του πίνακα είναι ότι δεν είναι μια άμεση απεικόνιση κανενός πραγματικού τόπου, παρόλο που γενικά πιστεύεται ότι είναι εμπνευσμένο από τη νησίδα Ποντικονήσι κοντά στην Κέρκυρα, στην Ελλάδα.
Και ο ίδιος ο Böcklin δεν έδωσε ποτέ καμία εξήγηση για το έργο ή το νόημά του, πέρα από το να αναφέρει ότι ήταν «μια ονειρική εικόνα». Ακόμη και ο ίδιος ο τίτλος δεν προσφέρει πολλές πληροφορίες για τον τον Böcklin ή τη φαντασία του, καθώς στην πραγματικότητα βαφτίστηκε Isle of the Dead από τον έμπορο, Gurlitt, ο οποίος εμπνεύστηκε τον τίτλο από μια φράση που χρησιμοποίησε στην αρχική κάτοχο του πίνακα, την Berna.
Εμβαθύνοντας όμως στη μελέτη του πίνακα, υπάρχουν τρία ενδιαφέροντα στοιχεία για αυτόν που πρέπει να γνωρίζετε.
Ο Böcklin ζωγράφισε πολλές εκδοχές του Isle of the Dead
Όσο στοιχειώνει ο πίνακας τους θεατές, φαίνεται ότι άλλο τόσο έχει στοιχειώσει σε κάποιο βαθμό και τον Böcklin.
Ο πρώτος πίνακας που έφτιαξε, αυτός που η προστάτις του Berna πρόσεξε με μια ματιά ενώ ήταν ανολοκλήρωτος, προοριζόταν για έναν πελάτη του, ονόματι Alexander Günther.
Αλλά, τελικά, ο Böcklin αποφάσιε να κρατήσει αυτό το έργο για τον εαυτό του. Η νεότερη έκδοση που ολοκληρώθηκε στη συνέχεια για την Berna, βρίσκεται τώρα στη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, ενώ ακολούθησε ακόμη μια έκδοση, το 1883, που έχει έντονες διαφορές σε σχέση με τις προγενέστερες.
Αν και παρομοίως απεικονίζει μια νησίδα και μια βάρκα με φιγούρες, η χρωματική παλέτα είναι αντίθετα πολύ πιο φωτεινή, αντί να καλύπτει μεγάλο μέρος της σύνθεσης με σκιά, είναι γεμάτη διάχυτο φως.
Οι πλαγιές των βράχων και ο ουρανός φωτίζονται σε απαλές αποχρώσεις του ροζ και του μωβ, και η αρχιτεκτονική εντός του φυσικού εδάφους έχει αναδιαταχθεί -κυρίως με τη συμπερίληψη των αρχικών του ίδιου του καλλιτέχνη πάνω από μια από τις εισόδους.
Ο πίνακας αυτός φτιάχτηκε έπειτα από αίτημα του Gurlitt και δείχνει μια προσπάθεια δημιουργίας της ίδιας σκηνής αλλά χωρίς την ίδια δυσοίωνη αίσθηση του πίνακα που φτιάχτηκε για την Berna.
Μια τέταρτη έκδοση δημιουργήθηκε το 1884 -ίσως λόγω αναγνώρισης της επιτυχίας ή της εμπορευσιμότητας του πίνακα- αλλά καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με μόνο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία να την καταγράφει.
Το 1886, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Λειψίας ανέθεσε μια πέμπτη επανάληψη του Isle of the Dead, η οποία βρίσκεται εκεί ακόμη και σήμερα και μια έκτη και τελευταία έκδοση ολοκληρώθηκε με τη βοήθεια του γιου του Böcklin, Carlo, το 1888, η οποία βρίσκεται σήμερα στη συλλογή του Κρατικού Μουσείου Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης στη Ρωσία.
Island of the Dead: Υπήρξε πηγή εμμονής και έμπνευσης για πολλούς διάσημους ανθρώπους
Παρά την προαναφερθείσα σχετική αφάνεια σήμερα δεν μπορεί να υποτιμηθεί πόσο ευρέως γνωστό και εκτιμημένο ήταν το Isle of the Dead το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, μεταξύ των σημαντικών ιστορικών προσώπων.
Ο ιδρυτής του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος Βλαντιμίρ Λένιν, ο εφευρέτης της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ και ο πρώην υπουργός Πολέμου της Γαλλίας Ζορζ Κλεμανσό είναι γνωστό ότι είχαν όλοι εκτυπώσεις κρεμασμένες στους τοίχους του γραφείου ή του χώρου μελέτης τους.
Και η τρίτη έκδοση του πίνακα (του 1883), που ήταν παραγγελία του Gurlitt, αγοράστηκε από τον Αδόλφο Χίτλερ (αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη συλλογή του Staatliche Museen zu Berlin).
Υπήρξε επίσης πηγή έμπνευσης για άλλους καλλιτέχνες και δημιουργικούς. Το 1909, ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ συνέθεσε το συμφωνικό ποίημα Isle of the Dead. Είχε δει μια μονόχρωμη αναπαραγωγή του ομώνυμου πίνακα του Böcklin, ενώ συμμετείχε στο «Saison Russe» του κριτικού Τέχνης Sergei Diaghilev (προκάτοχος των «Ballets Russes», μια έκθεση ρωσικών Τεχνών και κουλτούρας) στο Παρίσι το 1907.
Εμπνευσμένος από την εικαστική σύνθεση, ο Ραχμάνινοφ χρειάστηκε αρκετά χρόνια πριν δημιουργήσει το δικό του Isle of the Dead περιμένοντας να μπορέσει να δει την εικόνα έγχρωμη, κάτι που μπόρεσε να δει στη Λειψία, σημειώνοντας ότι μπορεί να μην είχε κάνει καν τη μουσική σύνθεση, αν δεν την είχε δει.
Το 1945, η ταινία Isle of the Dead, με πρωταγωνιστή τον Boris Karloff του Frankenstein (1931), βγήκε στις αίθουσες, με το σενάριο να είναι εμπνευσμένο από το έργο του Böcklin και να περιλαμβάνει τον πίνακα πίσω από τους τίτλους του τίτλου.
Πιο πρόσφατα, τη δεκαετία του 1970, ο Ελβετός καλλιτέχνης H. R. Giger, διάσημος για το έργο του με οπτικά εφέ στην ταινία Alien (1979), ζωγράφισε το Homage to Böcklin (1977), βασισμένο στην αρχική σύνθεση αλλά με μια ξεχωριστή Γιγερική (από τον Giger, μοτίβο που έχει μία τρομακτική προέκταση) βιομηχανική αίσθηση και αισθητική.
Island of the Dead: Ο Böcklin δημιούργησε ένα αντίστοιχο
Ενώ το Isle of the Dead δημιουργήθηκε την περίοδο που η Ευρώπη βρισκόταν σε μία «καταιγίδα», ο Böcklin δημιούργησε στην πραγματικότητα έναν αντίστοιχο του πίνακα που παρέμεινε κρυμμένος για πολλά χρόνια για αυτό και άγνωστος.
Του έδωσε τον τίτλο Island of Life και τον ζωγράφισε το 1888, την ίδια χρονιά με την τελική έκδοση του Isle of the Dead -ίσως υποδηλώνοντας κάποιο καλλιτεχνικό συμπέρασμα ή αποκάλυψη.
Περιγράφεται από τον καλλιτέχνη ως «αντίποδας» στο Isle of the Dead. Σε αυτό τον πίνακα δεν χρησιμοποιεί μία μουντή και σκοτεινή χρωματική παλέτα, αντιθέτως το Isle of Life είναι γεμάτο φως, χρώμα και δραστηριότητα.
Μια ποικιλία δέντρων, από αυτά που δεν θα συναντούσαμε μαζί στη φύση, από φοίνικες μέχρι ανθισμένες κερασιές, ευδοκιμούν σε όλη τη στεριά, τοποθετημένα γύρω από ένα μικρό λιβάδι γεμάτο με φιγούρες ντυμένες με πολύχρωμα ρούχα που γλεντάνε. Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται κύκνοι και φιγούρες (πιθανώς γοργονάνθρωποι;) οι οποίες περπατούν μέσα στο νερό.
Σε αντίθεση με τον προηγούμενο πίνακα, μόνο μία εκδοχή αυτής της σύνθεσης κατασκευάστηκε από τον Böcklin και αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο Kunstmuseum Basel, την πατρίδα του καλλιτέχνη, όπου στη συλλογή περιλαμβάνεται επίσης μία από τις εκδόσεις του 1880 του Isle of the Dead.
Ο Böcklin δεν επέστρεψε ποτέ στη σύνθεση του Isle of the Dead μετά τη δημιουργία του The Island of Life, βρίσκοντας πιθανώς κάποιο ποιητικό αντίβαρο ή αίσθηση του φινάλε στο επίτευγμα του τελευταίου.
Με πληροφορίες artnet
