Ο Leo Geyer, 31, είναι μαέστρος και τυχαία βρήκε τη συλλογή των μουσικών χειρογράφων, κατά την διάρκεια μιας επίσκεψης στο Άουσβιτς το 2015.
Αφορμή για την επίσκεψή του στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί, στάθηκε το γεγονός ότι του ανατέθηκε να συνθέσει μια μουσική μουσική στη μνήμη του Μάρτιν Γκίλμπερτ, του γνωστού Βρετανού ιστορικού και ειδικού του ολοκαυτώματος.
Μη Εβραίος ο ίδιος, ταξίδεψε στην Πολωνία για να καταφέρει να συνδεθεί με τον Gilbert. Ενώ βρισκόταν εκεί, συναντήθηκε με έναν αρχειονόμο στο μνημείο και το μουσείο του Άουσβιτς-Μπίρκεναου, ο οποίος ανέφερε ότι είχαν υπολείμματα μουσικών παρτιτούρων τακτοποιημένα και παιγμένα από ορχήστρες στο στρατόπεδο.
Ένα μήνα αργότερα, ο Geyer επέστρεψε στην Πολωνία για να επιθεωρήσει τις παρτιτούρες.
«Τότε κατάλαβα γιατί χρειάστηκε τόσος χρόνος για να ενδιαφερθούν οι άνθρωποι», είπε, εξηγώντας ότι το αρχείο περιέχει «210 μουσικά κομμάτια διαφορετικών επιπέδων ολοκλήρωσης».
«Η μουσική είχε καταστραφεί ως επί το πλείστον, οπότε αυτό που έχει απομείνει είναι σχεδόν σαν ένα σπασμένο παζλ, εκτός από το ότι υπάρχουν πολλά και είναι όλα ανακατεμένα μαζί», είπε, προσθέτοντας ότι έκτοτε έχει επιστρέψει άλλες τέσσερις φορές.
Ο Geyer, ο οποίος κάνει διδακτορικό στη μουσική και τη σύνθεση στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είπε ότι ήταν αποφασισμένος να αναδημιουργήσει τα κομμάτια και να τα ζωντανέψει. Έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα για μαρτυρίες από το Άουσβιτς και την ιστορία της μουσικής στα στρατόπεδα.
Μιλώντας στο CNN, τόνισε ότι τα περισσότερα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν κάποια μορφή ορχήστρας αποτελούμενη από κρατούμενους που έπαιζαν ό,τι όργανα είχαν στη διάθεσή τους.
«Υπήρχαν, σε ένα σημείο, έως και έξι ορχήστρες στο Άουσβιτς και όλες επιβλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα SS και σε ορισμένες περιπτώσεις ανατέθηκαν από τα SS», είπε.
«Στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν αρκετά μικρά και είχαν μια περίεργη κουκούλα οργάνων», είπε, προσθέτοντας ότι τα ακορντεόν και τα σαξόφωνα – που δεν εμφανίζονται στις παραδοσιακές ορχήστρες – ήταν ιδιαίτερα κοινά. Άλλα όργανα, όπως τα όμποε και τα φαγκότα, απουσίαζαν εντελώς.
«Στη γυναικεία ορχήστρα του Birkenau δεν υπήρχε τσελίστας για χρόνια μέχρι που κατάφεραν να αποκτήσουν έναν», είπε.
Εκείνη η τσελίστρια ήταν η Anita Lasker-Wallfisch. Επέζησε του ολοκαυτώματος και εξακολουθεί να ζει στη Βρετανία σήμερα. Ο εγγονός της Simon Wallfisch, βαρύτονος, θα είναι μέρος της παράστασης στο Sadler’s Wells Theatre του Λονδίνου τη Δευτέρα.
Ανακαλώντας την εμπειρία της σε μια διαδικτυακή συνέντευξη με το Holocaust Memorial Day Trust, η Lasker-Wallfisch είπε: «Το ότι επέζησα σχεδόν ένα χρόνο στο Άουσβιτς οφείλεται χωρίς καμία αμφιβολία στο γεγονός ότι έγινα μέλος της ορχήστρας της κατασκήνωσης. Όσο οι Γερμανοί ήθελαν ορχήστρα, θα ήταν αντιπαραγωγικό να μας σκοτώσουν.
Οι ορχήστρες έπαιζαν μερικές φορές για άλλους κρατούμενους κρυφά, είπε ο Geyer.
«Πολλοί άνθρωποι ήταν εξαιρετικά ευγνώμονες για τη μουσική που άκουσαν, τους έδωσε μια αίσθηση κανονικότητας σε ένα κατά τα άλλα αδιανόητο μέρος – ένα κομμάτι φωτός της ημέρας στο σκοτάδι».
Υπήρχαν επίσης περιπτώσεις μουσικής που χρησιμοποιήθηκε για να ξεσηκωθεί.
«Πολλοί από τους μουσικούς άρχισαν να επαναστατούν με αυτό που ονομάζουμε μουσικά κρυπογράμματα, όπου υπάρχουν μηνύματα με κάποιο τρόπο στη μουσική», είπε ο Geyer, περιγράφοντας «θρασείς» πράξεις όπως η ύφανση του εθνικού ύμνου της Πολωνίας σε μουσική πορείας.
Πολλά από τα κομμάτια που αποκάλυψε ο Geyer είναι ημιτελή και μερικά κάηκαν γύρω από τις άκρες. Το καθήκον του ήταν να συνενώσει τα αντίστοιχα τμήματα και να ανασυνθέσει τα μέρη που έλειπαν.
«Υπάρχει αρκετά μείγμα», είπε ο Geyer. «Υπάρχει κάποια έντυπη μουσική που έχει ελάχιστο ενδιαφέρον. Το πιο ενδιαφέρον πράγμα είναι η μουσική όπου έχουν γράψει συνθέσεις ή διασκευές από μνήμης».
«Είναι ένα εκπληκτικά δύσκολο πράγμα να γίνει. Είναι σαν να προσπαθείς να θυμηθείς ένα μυθιστόρημα, λέξη προς λέξη, αλλά η μουσική είναι απίστευτα πιο περίπλοκη», πρόσθεσε, με πολλά διαφορετικά όργανα.
Τέσσερα από τα αποκατεστημένα κομμάτια θα ερμηνευτούν από την Constella Music, η δουλειά της οποίας περιλαμβάνει μουσική όπερας, χορού, κινηματογράφου. Το «Orchestras of Auschwitz» θα παρουσιαστεί ως μέρος μιας συναυλίας για τον εορτασμό της δέκατης επετείου της Constella Music.
Θα παιχτεί όπως θα μπορούσε να ήταν τότε, με ακορντεόν και σαξόφωνα και χωρίς ξύλινα πνευστά.
«Ακούγεται σχεδόν απαίσιο», είπε ο Geyer, ο οποίος πρόσθεσε: «Διοργανώνουμε αυτήν την εκδήλωση για να αυξήσουμε την ευαισθητοποίηση και τη χρηματοδότηση, ώστε να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε την υπόλοιπη δουλειά και να παρουσιάσουμε την πλήρη σειρά, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να ακούσουν αυτήν τη μουσική σε όλο τον κόσμο».