Περιεχόμενα
Ανήκω στις γενιές που θεωρούσαν το δημοτικό τραγούδι αναχρονιστικό ή παλιακό, κάτι που έφερνε στην επιφάνεια τη βλάχικη ή χωριάτικη καταγωγή που θέλαμε να αποτινάξουμε διά ροπάλου.
Και όμως το δημοτικό τραγούδι έχει τη δική του ειδική αξία που όλα δείχνουν ότι οι νεότερες γενιές αναγνωρίζουν και του αποδίδουν τη θέση που του αξίζει στη μουσική σκηνή της χώρας μας. Άλλωστε αποτελεί απτό λαογραφικό στοιχείο.
Νέες ενορχηστρώσεις που παντρεύουν το παραδοσιακό στοιχείο με σύγχρονους ήχους να αναβαθμίζουν και διαδίδουν τα δημοτικά τραγούδια από στόμα σε στόμα, αναδεικνύουν την ανάγκη να τιμούμε τη λαϊκή μας παράδοση και ένα μουσικό είδος που θεωρούταν ότι είχε ατονίσει ή ότι ήταν «νεκρό», επανέρχεται ως mainstream.
Να ξεκαθαρίσουμε κάτι: το δημοτικό τραγούδι συνέβαλε ώστε να διατηρήσουμε μέχρι τις μέρες μας τα ήθη, τα έθιμα, τη λαϊκή μας παράδοση, ντοπιολαλιές, αλλά και ιστορίες ανθρώπων και γεγονότων.
Υπήρξε μία περίοδος επίσης που κακοποιήθηκε μουσικά, όταν μεταλλάχθηκε σε νεοδημοτικό και απέκτησε τσιφτετελοήχο, ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα τραγούδια μας αποτελούν πνευματικά ριζοθέμελα που οφείλουμε να σεβαστούμε, χωρίς να τα εκχυδαΐζουμε.
Τι είναι το δημοτικό τραγούδι
Το παραδοσιακό τραγούδι έχει πανάρχαιες ρίζες και έχει εξελιχθεί με παρόμοιο τρόπο που εξελίσσονταν και τα έπη της αρχαιότητας.
Ο στιχουργός είναι άγνωστος και υπάρχει η πιθανότητα ο αρχικός στίχος να μεταλλάχθηκε ή να βελτιώθηκε στην πορεία με προσθήκες μεταγενέστερων «στιχουργών», μέχρι να φτάσει στην τελική του μορφή. Δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες και η μετάδοση γινόταν με προφορικό τρόπο.
Η θεματολογία απλώνεται σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας αλλά και της ελληνικής ιστορίας και της ζωής της υπαίθρου.
Έχουμε κάλαντα, νανουρίσματα, τραγούδια του γάμου, παραλογές, μοιρολόγια, ακριτικά, τραγούδια της αγάπης και του έρωτα, κλέφτικα κ.λπ.
Ο στίχος είναι κυρίως ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Χαρακτηρίζεται από απλότητα, δωρικότητα και χάρη, λυρισμό, πλούτο ιδιωματισμών, αφθονία επωδών, αποκοπή και επανάληψη συλλαβών και ποιητική φαντασία.
Συναντούμε συμβολισμούς στη στιχομυθία, όπως τα πουλιά που φέρνουν κάποιο νέο, τα κόκκινα τριαντάφυλλα που συμβολίζουν την αγνότητα και την παρθενία ή πρόσωπα και περιστάσεις που ταυτίζονται με συγκεκριμένη εξέλιξη.
Επίσης γίνεται χρήση συμβολικών αριθμών, συνήθως το 3 και τα πολλαπλάσιά του, το 7, το 40 κ.λπ.
Η δημοτική μουσική αντλεί στοιχεία από τη βυζαντινή λαϊκή μουσική σε συνδυασμό με αραβοπερσικούς ήχους. Είναι μονοφωνική και τροπική και δεν ακολουθεί τη δυτική τονική αρμονία.
Οι συνηθέστεροι «ήχοι» («δρόμοι», «μακάμια») των δημοτικών μας τραγουδιών είναι ο Α΄ ήχος (μακάμ Ουσάκ) και ο πλάγιος του Β’ (μακάμ Χιτζάζ).
Η μουσική είναι κυρίως φωνητική. Τα όργανα απλώς συνοδεύουν, υπάρχουν όμως και οργανικά κομμάτια.
Ιδιαίτερη κατηγορία είναι τα πολυφωνικά τραγούδια (ηπειρώτικα, κυρίως τα πωγωνιανά), σε πεντατονικές κλίμακες.
Τα περισσότερα τραγούδια είναι χορευτικά, υπάρχουν όμως και τα τραγούδια της τάβλας.
Το δημοτικό τραγούδι ενέπνευσε μεγάλους συνθέτες, όπως τον θεμελιωτή της εθνικής μουσικής μας σχολής Μανώλη Καλομοίρη (1883-1962).
Τα τελευταία χρόνια οι νεότεροι μουσικοί δείχνουν ενδιαφέρον για την παραδοσιακή μουσική και ιδιαίτερα για το ερωτικό δημοτικό τραγούδι και πλέον ακούμε σε συναυλίες δημοφιλών καλλιτεχνών συνθέσεις που κυριολεκτικά κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο κοινό.
Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών.
Μαρίνα Σάττι
Θα ξεκινήσω με τη φετινή υποψήφια για το διαγωνισμό της Eurovision Μαρίνα Σάττι, η οποία έχει κάνει μία εκτεταμένη εργασία επάνω στην παραδοσιακή μουσική όχι απλώς ατομικά, αλλά έχει δημιουργήσει και ομάδες όπως οι chores που αναδεικνύουν το δημοτικό τραγούδι με νέες ενορχηστρώσεις.
Η Μαρίνα Σάττι άλλωστε πάντα στις συνθέσεις της μπλέκει το έθνικ στοιχείο με πιο σύγχρονους ήχους, δημιουργώντας ένα πολύ ενδιαφέρον συνονθύλευμα ήχων.
Επέλεξα ένα θρακιώτικο τραγούδι το Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς. Πρόκειται για ένα θρήνο για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ανήκει στα καθιστικά τραγούδια της Ανατολικής Θράκης και θα το κατατάσσαμε σε παραλλαγή «μοιρολογιού».
Γιατί, πουλί μ’, δεν κελαηδείς ‘πως κελαηδούσες πρώτα;
Αχ, πώς μπορώ να κελαηδώ; Πώς μπορώ να κελαηδώ ‘πως κελαηδούσα πρώτα;
Μου κόψαν τα φτερούδια μου
Μάλιστα η Μαρίνα Σάττι, πιστή στους έθνικ και παραδοσιακούς ρυθμούς, το Σάββατο 20 Απριλίου διέθεσε στο επίσημο κανάλι της Eurovision στο YouTube ένα δεύτερο βίντεο από τη σειρά #EurovisionALBM – ερμηνεύοντας ζωντανά μια cover version του παραδοσιακού τραγουδιού «Στης Νάουσας το Κάστρο», σε διασκευή της Ελεονώρας Ζαχαριά.
Γρήγορα, το βίντεο έγινε viral σε όλα τα social media, με τη Μαρίνα Σάττι να αποθεώνεται από τους Ευρωπαίους για τις ερμηνευτικές τις ικανότητες, λίγες μέρες πριν αναχωρήσει για τις πρώτες πρόβες της στο Μάλμε της Σουηδίας.
Chores
Είναι μία ομάδα που εποπτεύει η Μαρίνα Σάττι και ερμηνεύει κατά βάση παραδοσιακά τραγούδια με πολύ ενδιαφέρουσα μουσικά άποψη.
Πολυφωνική εκτέλεση, ένα ερωτικό ή παραπονιάρικο τραγούδι που αναφέρει τα φυσικά στοιχεία καθώς από αυτά περιβάλλεται ο άνθρωπος και αντλεί έμπνευση, αλλά διατηρεί και επικοινωνία μαζί τους υπηρετώντας την αρμονία της συνύπαρξης.
Τίνος νᾶ πῶ τὸν πόνο μου, τὸν πόνο τῆς ψυχῆς μου;
Νὰ σᾶς τὸν πῶ ψηλὰ βουνά; Ψηλὰ εἶστε, δὲν ἀκοῦτε
Νὰ σᾶς τὸν πῶ ψηλὰ δεντρά; Φυσᾶ βοριάς, τὸν παίρνει
Νὰ σᾶς τὸν πῶ χαμόκλαρα; Φυσᾶ νοτιά, τὸν λιώνει
Ἐγεῖραν τὰ δεντρόφυλλα κι ἀκούμπησαν στὸ χιόνι
Σὲ μελετᾶ τ’ ἀχείλι μου, μέσα ἡ καρδιά μου λιώνει
Villagers Of Ioannina City
Το συγκρότημα Villagers Of Ioannina City τίμησε το δημοτικό τραγούδι και κατάφερε να κερδίσει δημοφιλία χάρη σε αυτή του την σπουδή σε αυτό.
Το «Ζαλίζομαι» είναι ένα από τα πιο γνωστά ηπειρώτικα (πωγωνιανό) ερωτικά τραγούδια και εδώ οι Villagers Of Ioannina City το ντύνουν με μία ροκ απόχρωση, ενώ ο στίχος αλλάζει από τον κλασικό, με προσθήκες του συγκροτήματος, τονίζοντας την ηπειρώτικη προέλευση του τραγουδιού.
Γενικότερα το συγκρότημα έχει κάνει ενδιαφέρουσες ενορχηστρώσεις και σε άλλα ηπειρώτικα τραγούδια, δίνοντας τους ροκ ήχο, θα προτείναμε να ακούσετε και το «Χαλασιά μου».
Οι αυθεντικοί στίχοι
Ζαλίζομαι ζαλίζομαι όταν σε συλλογίζομαι,
ζαλιάρικο ζαλιάρικο μικρό και σκανταλιάρικο.
Ζαλιάρικο, ζαλιάρικο, σε μένα ρίχνεις τ’ άδικο.
Ζαλίζομαι, ζαλίζομαι, όταν σε συλλογίζομαι.
Ζαλίζω το κεφάλι μου τι θα γενεί το χάλι μου.
Thrax Punks
Οι Thrax Punks κάνουν τη δική τους διασκευή στο θρακιώτικο τραγούδι Μαργούδι, που μεταμορφώνεται σε πανκ διονυσιακό άσμα, ιδιαίτερα ξεσηκωτικό.
Το Μαργούδι κι ν’ Αλεξαντρής
Το Μαργούδι κι ν’ Αλεξαντρής
Βγαίνουν στην αυλή κρυφά κρυφά
Βγαίνουν στην αυλή κρυφά κρυφά
Τσ’ είδγι γειτουνιά και κουσκουδιζ’
Τσ’ είδγι γειτουνιά και κουσκουδιζ’
Τσ’ είδγί μάνα της κι μουρμουρίζ’
Τσ’ είδγί μάνα της κι μουρμουρίζ’
Στο ‘πα βρε Μαργούδι μ’ Να μην βγαίνς’
Στο ‘πα βρε Μαργούδι μ’ Να μην βγαίνς’
Έξω στην αυλή κρυφά κρυφά
Έξω στην αυλή κρυφά κρυφά
Άμα θέλεις μάνα, δείρε με
Άμα θέλεις μάνα, δείρε με
Πάλι εγώ θα βγαίνω στην αυλή
Για να βλέπω τον Αλεξαντρή
Δημήτρης Υφαντής
Ο Δημήτρης Υφαντής έκανε τη δική του διασκευή στο Καίγομαι και Σιγολιώνω δίνοντας στο παραδοσιακό αυτό τραγούδι μία νέα πνοή.
Να πούμε για το συγκεκριμένο τραγούδι μία πληροφορία που αλίευσα από κάποιο διαδικτυακό φόρουμ… Το τραγούδι αποδίδεται στον Αναστάσιο Τσούμπα, έναν παραδοσιακό μουσικό, αλλά ήταν τόσο μεγάλη η διάδοσή του και η αποδοχή που ενσωματώθηκε στη δημοτική παράδοση.
Καίγομαι και σιγολιώνω
και για σένα μαραζώνω
αχ, τι καημός
Μίλησέ μου μίλησέ μου
δυο λογάκια χάρισέ μου
αχ, ο φτωχός
Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ
ως κανένας άλλος
στην καρδιά μου ρίζωσε
έρωτας μεγάλος
Τι να κάνω τι να κάνω
αχ ο μαύρος θα πεθάνω
αχ, τι καημός
Μίλησέ μου μίλησέ μου
δε σε φίλησα ποτέ μου
αχ, ο φτωχός
Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ
ως κανένας άλλος
στην καρδιά μου ρίζωσε έρωτας μεγάλος
Μίλησέ μου μίλησέ μου
δε σε φίλησα ποτέ μου
αχ, τι καημός
Κούπες
Το «Μη με κοιτάς στα μάτια» τελευταία παίζει και σε ένα διαφημιστικό και είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρικό.
Πρόκειται για ένα ερωτικό ηπειρωτικό τραγούδι και επιλέξαμε τη διασκευή του από Κούπες, ωστόσο ενδιαφέρουσες διασκευές του τραγουδιού έχουν κάνει διάφοροι νεότεροι μουσικοί.
Μη με κοιτάς στα μάτια
γιατί ζαλίζομαι
θυμάμαι τα φιλιά σου
και σκανδαλίζομαι
Τα νάζια που μου κάνεις
και τα καμώματα
εγώ θα σου τα κάμω
τα ξημερώματα
Εσύ είσαι κι άλλη μία
σε τούτο τον ντουνιά
τα νάζια σου κυρά μου
δεν τα `χεε άλλη καμιά
Έλα πουλί μου έλα
έλα και μην αργείς
δρόμους και μονοπάτια
να μην τα βαρεθείς
KOZA MOSTRA
Οι KOZA MOSTRA πήραν ένα τραγούδι με προέλευση από τον Έβρο (Δυτική Θράκη), τα «Λιανοχορταρούδια» και δημιούργησαν μία δική τους διασκευή που κυριολεκτικά μοιάζει με διονυσιακό σκοπό. Ο ρυθμός του κομματιού είναι 6/8 (3-3) και χορεύεται στα βήματα του «Ζωναράδικου».
Δω στα λια κι αμάν αμάν
Δω στα λιανοχορταρούδια
Δω στα λιανοχορταρούδια
Τι τρανόσ χορόσ θα γένει
Σαν γαϊτά κι αμάν αμάν
Σα γαϊτάνι θα παγαίνει
Σαν γαϊτάνι θα παγαίνει
Πέντε πέρδικεσ πετούσαν
Μεσ στον κά κι αμάν αμάν
Μεσ στον κάμπο όλο γυρνούσαν
Μεσ στον κάμπο όλο γυρνούσαν
Για τα μασ τα δυο ρωτούσαν
Ποια είν’ η ά κι αμάν αμάν
Ποια είν’ η άσπρη ποια είν’ η ρούσα
Ποια είν’ η άσπρη ποια είν’ η ρούσα
Ποια είν’ η γαϊτανοφρυδούσα
Κωνσταντής Πιστιόλης
Διατηρώντας την πρωτοκαθεδρία του κλαρίνου από τα ηπειρώτικα τραγούδια, ο Κωνσταντής Πιστιόλης ερμηνεύει ένα από τα πιο κλασικά και γνωστά παραδοσιακά τραγούδια.
Να σημειώσουμε εδώ ότι στο στίχο υπάρχει σημειολογία, μιας και τα φύλλα της πικροδάφνης περιέχουν τοξική ουσία που δημιουργεί παραισθήσεις και ενδέχεται να οδηγήσει και σε θάνατο.
Οπότε δεν είναι τυχαίο ότι ο «πρωταγωνιστής» κάθεται κάτω από αυτό το θάμνο, αφού έμαθε ότι η αγαπημένη του παντρεύεται έναν άλλο για να τον εκδικηθεί.
Στης πικροδάφνης τον ανθό
έγειρα ν’ αποκοιμηθώ
άιντε λίγο ύπνο για να πάρω
άιντε κι είδα όνειρο μεγάλο
Παντρεύεται η αγάπη μου
για πείσμα για γινάτι μου
και της δίνουν τον εχθρό μου
για το πείσμα το δικό μου
Στο γάμο τους με προσκαλούν
και για κουμπάρο με καλούν
για να πάω να στεφανώσω
δυο κορμάκια να ενώσω
Περνώ τα στέφανα χρυσά
βάστα καημένη μου καρδιά.
Άιντε και λαμπάδες απ’ ασήμι
να υπάρχει εμπιστοσύνη.
Δημήτρης Μυστακίδης
Για το τέλος κράτησα ένα τραγούδι που έχω συνδέσει με τα πρωτοεφηβικά μου χρόνια. «Ο ήλιος βασιλεύει» είναι ένα παραδοσιακό ερωτικό ηπειρώτικο τραγούδι.
Εκείνη τη χρονιά, καλοκαίρι, είχαν έρθει τα ξαδέρφια από την Αυστραλία (Οι Έλληνες που μετανάστευσαν σε άλλη πατρίδα στο παρελθόν).
Για το λόγο αυτό επισκεφθήκαμε το χωριό των γονιών μου, για τον πατέρα μου ήταν ιδιαίτερη στιγμή καθώς ξανασυναντούσε τον αδερφό του έπειτα από πάρα πολλά χρόνια.
Με τα ξαδέρφια ήμασταν σχεδόν συνομήλικοι και βαριόμασταν τη ζωή της υπαίθρου, μαθημένοι όλοι να ζούμε σε πόλεις.
Μέχρι που άρχισαν τα πανηγύρια και φυσικά απέκτησε ενδιαφέρον το ταξίδι. Εκεί ακούσαμε αυτό το τραγούδι και έγινε το κόλλημα του καλοκαιριού.
Το σπίτι των παππούδων μου ήταν χτισμένο σε ένα απόμερο σημείο του χωριού, κάτω από το σπίτι βρισκόταν το περβόλι με τις κερασιές και αφού γευόμασταν κεράσια από το δέντρο, μετά πηγαίναμε στη βρύση πιο κάτω που σκεπαζόταν από τεράστια πλατάνια και είχε και τον πηγό που μάζευε νερό για να ποτίζονται τα χωράφια.
Οι γονείς μας δεν μας άφηναν για αυτό το λόγο να πηγαίνουμε εκεί μόνα, φοβόταν μη γίνει κανά ατύχημα, όμως εμείς επιμέναμε να πηγαίνουμε και αφού δροσιζόμασταν από το καθαρό και παγωμένο νερό της βρύσης, το ρίχναμε στο τραγούδι…
Το συγκεκριμένο τραγούδι ειδικά και μάλιστα όταν φτάναμε στον στίχο «ποιος σε φίλησε» άνοιγαν διάπλατα τα μάτια και ρίχναμε χαμόγελα παιδικής αφέλειας μεταξύ μας γιατί «μίλαγε για έρωτες»…
Ο Δημήτρης Μυστακίδης το μεταμόρφωσε σε μπαλάντα, με μία ανεπαίσθητη λάτιν απόχρωση.
Ο ήλιος βασιλεύει
κι η μέρα σώνεται
κι ο νους μου
απ’ την αγάπη δεν συμμαζώνεται.
Ποιος σε φίλησε
και σε κοκκίνησε;
Το φεγγάρι κάνει βόλτα
στης αγάπης μου την πόρτα.
Το φεγγάρι κάνει κύκλο
στης αγάπης μου τον κήπο.
Εσύ είσαι το σταφύλι
και εγώ το τσάμπουρο,
φίλα με ‘συ στα χείλη
και εγώ στο μάγουλο
Φυσικά υπάρχουν πολύ περισσότερες διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών. Εμείς επιλέξαμε μερικά ενδεικτικά. Αν το ψάξετε θα βρείτε και άλλα εξίσου ενδιαφέροντα…
