Περιεχόμενα
Όταν ρώτησαν τον Φράνκο Τζεφιρέλι, τον Ιταλό σκηνοθέτη του αριστουργήματος «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ», πώς αισθανόταν την εποχή που καταπιανόταν με την εμβληματική τηλεοπτική σειρά, είπε χαρακτηριστικά «ανέβηκα κι εγώ έναν Γολγοθά»! Προφανώς και δεν είναι εύκολο να πιάσεις ένα τόσο δύσκολο θέμα, όπως οι ταινίες για τον Χριστό, που σχετίζεται με κάτι τόσο ευαίσθητο όπως η θρησκεία, και να τους ευχαριστήσεις όλους.
Ο Τζεφιρέλι, βέβαια, τα κατάφερε έτσι ώστε το πόνημά του να θεωρείται σήμερα η ναυαρχίδα σ’ αυτό που λέμε «ταινίες για τον Χριστό». Η ματιά του ήταν επική όπου χρειαζόταν κι αφαιρετική εκεί που έπρεπε. Υπάρχουν αρκετοί άλλοι που δεν βάδισαν στο ίδιο μονοπάτι, προφανώς από επιλογή. Πολλές ταινίες που βγήκαν στις αίθουσες με θέμα το πέρασμα του Θεανθρώπου από τη Γη, προκάλεσαν τεράστιο διχασμό στο παγκόσμιο τηλεοπτικό κοινό και αντιδράσεις που σίγουρα δεν ταιριάζουν σε φιλελεύθερες κοινωνίες, όπως θέλουν να λέγονται οι δυτικοευρωπαϊκές.
Διχογνωμία στις ταινίες για τον Χριστό
Ποιες είναι αυτές οι ταινίες; Κι εδώ υπάρχει διχογνωμία. Κάθε λήμμα τέτοιας ταινίας, ακόμα και της πιο σοφτ, έχει οπωσδήποτε και μια παράγραφο «controversy», αμφισβήτηση. Παρακάτω θα βρεις τις ταινίες για τον Χριστό που προκάλεσαν τις μεγαλύτερες αντιδράσεις. Κάποιες τις προκαλούν ακόμα.
The Passion of the Christ (2004)
Ο Μελ Γκίμπσον το’ χε ξεκαθαρίσει από την αρχή ότι ήθελε να έχει την πιο «ρεαλιστική» ματιά, όταν ανακοίνωσε ότι ετοιμάζει μια ταινία που θα εστιάσει στο Θείο Πάθος, δηλαδή από τη σύλληψη του Ιησού στον κήπο της Γεσθημανή μέχρι τη στιγμή της Ανάστασης. Τόσο ρεαλιστική, που σκέφτηκε σοβαρά να βγάλει το έργο χωρίς υπότιτλους, να ακούγονται μόνο αραμαϊκά, εβραϊκά και λατινικά και ό,τι καταλάβει ο καθένας. Αυτή η ματιά έφτασε στα όρια της ωμότητας.
Ούτως ή άλλως οι σκηνές του Πάθους είναι δύσκολες, από τη μαστίγωση, τον εξευτελισμό με το ακάνθινο στεφάνι μέχρι τη στιγμή της Σταύρωσης. Ο ρεαλισμός χτύπησε κατακόκκινο. Πολύ αίμα, πολύς πόνος. Προφανώς ο Γκίμπσον ήθελε να βάλει το θεατή στο νόημα του Πάθους, εκεί που άλλοι το περνούσαν πιο ήπια. Κατηγορήθηκε, όμως, ότι με την ρεαλιστική απόδοση των σκηνών έβαλε στο περιθώριο το θρησκευτικό συναίσθημα και ασχολήθηκε με την λεπτομερή απόδοση των σκηνών.
Αποτέλεσμα; Εκατομμύρια πιστών Χριστιανών που είδαν την ταινία δεν μπορούσαν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Πολύς κόσμος και σήμερα ακόμα αποφεύγει να δει την ταινία. Έφτασε στο σημείο ο Γκίμπσον να παραδεχτεί ότι ήταν πολύ βίαιο το φιλμ και έβγαλε μια πιο «ήπια» βερσιόν το 2005, όπου έκοψε πέντε λεπτά ακραίων εικόνων βασανιστηρίων. Ακόμα κι αυτό, πάντως, συνεχίζει να προκαλεί διαφορετικά συναισθήματα απ’ αυτά που φαντάστηκε ο Γκίμπσον. Κοινώς, περισσότερο λυπάσαι το τι τραβάει ο Τζιμ Καβίζελ.
The Last Temptation of Christ (1988)
Ούτως ή άλλως, το να κάνεις ταινίες για τον Χριστό είναι δύσκολο, πόσο μάλλον όταν θέλεις να μεταφέρεις στην οθόνη το αμφιλεγόμενο (από τότε που γράφτηκε) έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Ο Τελευταίος Πειρασμός προκάλεσε θύελλα και στην Ελλάδα. Και η αντίδραση δεν πέρασε μόνο σε ορισμένους γραφικούς ή φανατικούς, αλλά σε μεγάλα στρώματα του πληθυσμού. Είχαμε ακραίες αντιδράσεις, μέχρι και βανδαλισμό αιθουσών στις οποίες θα προβαλλόταν η ταινία.
Ο Μάρτιν Σκορσέζε ήταν σίγουρος ότι θα είχε αντιδράσεις. Αδιαφόρησε. Έμεινε πιστός στο κείμενο, με λίγα παραστρατήματα, και παρουσίασε τον Ιησού περισσότερο με την ανθρώπινη πλευρά του, να παλεύει με κάθε λογής πειρασμό. Αυτό που εξόργισε το πιστό κοινό ήταν αυτή η ανθρώπινη πλευρά, με τον Ιησού να παρουσιάζεται να έχει αμφιβολίες για αυτό που έρχεται, ως και να βασανίζεται από σεξουαλικού περιεχομένου πειρασμούς. Ακόμα και σήμερα είναι η λιγότερο προβεβλημένη στην ελληνική τηλεόραση ανάμεσα στις ταινίες για τον Χριστό.
The Da Vinci Code (2006)
Η μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου του Νταν Μπράουν, παγκόσμιου μπεστ σέλερ κι ενός από τα πιο πολυδιαβασμένα στον πλανήτη, δεν έχει βέβαια σχέση με το Θείο Δράμα. Σύμφωνα, όμως, με επίσημες εκκλησιαστικές αρχές (ανάμεσά τους και η παντοδύναμη Καθολική Εκκλησία) το βιβλίο και η ταινία παρουσιάζουν μια παράμετρο στην ζωή του Ιησού που αντιβαίνει σε όλο τον ευαγγελικό λόγο: Υποστηρίζει ότι ο Ιησούς ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Μαγδαληνή, ότι η συγκεκριμένη γυναίκα βρισκόταν θεσμοθετημένα στον κύκλο των μαθητών του και ότι από αυτή τη σχέση υπήρξαν και απόγονοι, οι οποίοι συνεχίζουν να ζουν ανάμεσά μας.
Τόσο η ταινία, όσο και το βιβλίο έχουν πολλά άλλα αμφισβητήσιμα στοιχεία, όπως π.χ. το κυνήγι του Άγιου Δισκοπότηρου, αλλά και η αντιμετώπιση πολλών θρησκευτικών και παραθρησκευτικών οργανισμών στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας. Αλλά το κύριο σημείο αντίδρασης ήταν οι απόγονοι. Κάποιοι έφτασαν στο σημείο να πουν ότι ο Μπράουν (και μαζί ο σκηνοθέτης Ρον Χάουαρντ) προτείνουν μια νέα εκδοχή της χριστιανικής θρησκείας. Υπερβολικό.
Monty Python’s Life of Brian (1979)
Η σάτιρα σε ταινίες για τον Χριστό θεωρείται εκ προοιμίου βλασφημία. Την εποχή που οι φοβεροί και τρομεροί Μόντι Πάιθον αποφάσισαν να παρουσιάσουν αυτή την ταινία, τα μίση και τα πάθη ήταν σε ακόμα μεγαλύτερη έξαρση απ’ ότι σήμερα. Αυτό δεν τους πτόησε καθόλου, βέβαια. Το αποτέλεσμα ήταν μια ταινία που απέκτησε φανατικούς θιασώτες, αλλά και ορκισμένους εχθρούς.
Η σάτιρα αφηγείται τη ζωή του Μπράιαν, ο οποίος γεννιέται δίπλα στον στάβλο που γεννήθηκε ο Ιησούς. Κι από εκεί ξεκινάει μια σειρά παρεξηγήσεων, αφού πολλοί τον περνούν για τον Μεσσία. Τα μηνύματα που περνάει η ταινία προφανώς ξεπερνούν την επιφανειακή σάτιρα και είναι τόσο δυνατά, που υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις.
Σε πολλά σημεία της Βρετανίας, μιας από τις πιο φιλελεύθερες και ανεξίθρησκες κοινωνίες, το έργο απαγορεύτηκε. Σε όλη τη χώρα τον πρώτο χρόνο προβολής της η ταινία χαρακτηρίστηκε ακατάλληλη για ανήλικους. Στην Ιρλανδία και τη Νορβηγία απαγορεύτηκε εντελώς. Οι Μόντι Πάιθον μετέτρεψαν το μειονέκτημα σε διαφήμιση. Στην επίσημη προώθηση της ταινίας στη Σουηδία η αφίσα έγραφε «είναι τόσο αστεία που απαγορεύτηκε στη Νορβηγία»! Σήμερα θεωρείται μια από τις πιο εμβληματικές κωμωδίες όλων των εποχών στον κινηματογράφο.
Jesus Christ Superstar (1973)
Μια ροκ όπερα για τον Ιησού προφανώς είναι μια ανατρεπτική ματιά. Τη στιγμή που προβλήθηκε υπήρξε επανάσταση από πολλά χριστιανικά γκρουπ ανά τον κόσμο. Βεβαίως την ίδια χρονιά βγήκε στις αίθουσες και ο Εξορκιστής, με συνέπεια η Καθολική Εκκλησία να αισθανθεί ότι βάλλεται απ’ όλες τις πλευρές. Η δημιουργία του Νόρμαν Τζούισον ούτως ή άλλως θέλει να παρουσιάσει μια άλλη πλευρά, αλλά οι προθέσεις της είναι αγνές, αν πιστέψουμε αυτά που είπε αυτός που την εμπνεύστηκε.
Ο Τζούισον επικαλέστηκε πολλές φορές στη ζωή του και την αντίδραση του πάπα Ιωάννη Παύλου Β’, ο οποίος είδε την ταινία και δήλωσε γοητευμένος. «Κύριε Τζούισον, θεωρώ ότι ο Χριστιανισμός θα κερδίσει πιο πολλούς οπαδούς απ’ αυτή την ταινία απ’ οποιαδήποτε άλλη», ήταν τα χαρακτηριστικά του λόγια. Η ταινία χαρακτηρίστηκε και αντι-σημητική από ορισμένους εβραϊκούς κύκλους.
Mary Magdalene (2018)
Η πιο πρόσφατη από τις ταινίες για τον Χριστό, αφηγείται τη ζωή της Μαρίας Μαγδαληνής με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι την παρουσιάζουν τα Ευαγγέλια. Η Μαρία δεν είναι πόρνη, αλλά ακολουθεί το μήνυμα του Ιησού, βαπτίζεται απ’ αυτόν και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ακόλουθούς του, όπως και οι άνδρες μαθητές του. Σ’ αυτό το φιλμ δεν υπάρχει η υποψία της σεξουαλικής σχέσης, όμως η Μαρία (την υποδύθηκε η Ρούνι Μάρα) βρίσκεται αντιμέτωπη με την καχυποψία και τα στερεότυπα των ανδρών μαθητών, που την κατηγορούν ότι «αδυνάτισε» τόσο την ομάδα, όσο και τον ίδιο τον Ιησού.
Η ταινία του Γκαρθ Ντέιβις επιχειρεί στην ουσία να αποκαταστήσει τη Μαρία Μαγδαληνή. Εστιάζει στο ότι η εκκλησία μόνο την πρώτη χιλιετία της ύπαρξής της την θεωρούσε μετανοήσασα πόρνη και τώρα την έχει αποδεχτεί ως ακόλουθος του Ιησού, με ρόλο ενεργό όσο και οι μαθητές του. Χωρίς να θίγει την ουσία της θρησκευτικής διδασκαλίας, η παρέκκλιση αυτή προκαλεί μάλλον αμηχανία παρά οργή στους πιστούς.
Mother! (2018)
Η σκηνή από το φεστιβάλ της Βενετίας, όπου πρωτοπροβλήθηκε η ταινία το 2018, είναι απόλυτα χαρακτηριστική: Κάποιοι αποδοκιμάζουν και γιουχάρουν με όλη τους τη δύναμη, κάποιοι άλλοι συγκινημένοι έχουν σηκωθεί όρθιοι και χειροκροτούν με φρενήρη ρυθμό. Ο απόλυτος διχασμός για το φιλμ, που δεν αναφέρεται μεν στις ταινίες για τον Χριστό ή τα Ευαγγέλια, ωστόσο όποιος το δει θα διαπιστώσει εμφανείς αλληγορίες που παραπέμπουν σε εδάφια τόσο της Παλαιάς, όσο και της Καινής Διαθήκης.
Ο σουρεαλιστής Ντάρεν Αρονόφσκι πλέκει πολλά περιστατικά που θυμίζουν τον πειρασμό στον Κήπο της Εδέμ, την μάχη μεταξύ του Κάιν και του Άβελ, τη Γέννηση και πολλά άλλα. Ο ίδιος ο Αρονόφσκι χαρακτήρισε την ταινία «δύσκολη για το κοινό», όμως την υπερασπίστηκε απέναντι στις κριτικές που τη βρίσκουν ακαταλαβίστικη. Η δε Τζένιφερ Λόρενς, που είχε τον βασικό γυναικείο ρόλο, είπε ότι βρίσκει αλληγορίες, οι οποίες όμως δεν έχουν να κάνουν τόσο με τη θρησκεία, όσο με την αδιαφορία του ανθρώπου για το περιβάλλον.
