Στην φωτογραφία με την οποία ξεκινάει αυτό το άρθρο, βλέπετε τον Χοακίν Φοίνιξ ως Ναπολέων, να κλείνει τα αυτιά του καθώς έχει δώσει εντολή για κανονιοβολισμό και πέφτουν σωρηδόν οι όλμοι. Αν μπορούσα να βάλω μια φωτογραφία δίπλα σε αυτή, θα ήταν με μένα να κλείνω τα μάτια μου καθώς βλέπω την ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ και τον Φοίνιξ να σβήνει κάθε καλή ανάμνηση που είχα για αυτόν μετά το Joker, έχοντας ήδη στις πλάτες του και το άβολα περίεργο Beau Is Afraid.
Θα μπω κατευθείαν στο ψητό. Το «Ναπολέων» είναι μια ταινία που κάθε της σκηνή ακροβατεί ανάμεσα στο καλό και το άσχημο και τελικά καταφέρνει να προσγειώνεται στο μέτριο. Δε μπορείς να μισήσεις την ταινία, τον Σκοτ ή τον Φοίνιξ, αλλά ούτε και θα γυρίσεις σπίτι σου από την αίθουσα σκεπτόμενος ότι βρίσκεσαι στην ίδια εποχή με ένα σπουδαίο ηθοποιό.
Ναι, υπάρχουν κάποιες σχετικά καλές σκηνές, οι οποίες είναι κατά βάση αυτές στις οποίες ο Ναπολέων ξεδιπλώνει τον ψυχισμό του, έστω και μέσα από μικρές φράσεις ή λέξεις. Υπάρχει όμως και μια ακροβασία του ίδιου του Σκοτ και του Φοίνιξ (αφού ο ηθοποιός παρενέβη σε πολύ μεγάλο βαθμό στο σενάριο, όπως έχει δηλώσει ο σκηνοθέτης) ανάμεσα στο «να εμβαθύνω στα προσωπικά κίνητρα του Ναπολέοντα, να σκιαγραφήσω την προσωπικότητα του» και στο «να προσφέρω ένα war epic και να κάνω μια ταινία εποχής».
Αυτός ο δισταγμός – ως τέτοιος φτάνει στα δικά μου μάτια και στον δικό μου τρόπο ερμηνείας της ταινίας – είναι που κάνει το «Ναπολέων» μια ταινία οριακά κουραστική. 2,5 ώρες διαρκεί, αλλά η πρώτη ώρα θα μπορούσε να κριθεί και ως περιττή ή, έστω, ως μη ενισχυτική σε αυτό που πρέπει να λάβει ο θεατής για να καταλάβει το νόημα, την ουσία της.
Ναπολέων χαμένος στην προσέγγιση
Είναι σαν να διαχειρίστηκε λάθος ο Σκοτ αυτό που είχε στα χέρια του ή σαν το σενάριο που διαμόρφωσε ο Χοακίν Φοίνιξ να πήγε σε πολύ λάθος μονοπάτι. Είναι και σχεδόν ενοχλητικό πάντως ηθοποιοί που, όσο καλοί κι αν είναι, όσο ψηλά κι αν είναι οι μετοχές τους, να έχουν τέτοια εξουσία, τέτοιον παρεμβατισμό σε κομμάτια που δεν θα έπρεπε να τους αφορούν. Εκτός κι αν ο Ρίντλεϊ Σκοτ είπε ό,τι είπε για να «εκθέσει» τον Φοίνιξ.
Στα 85 του πάντως, ο Σκοτ μας προσφέρει με σπανιότητα πια καλές ταινίες, με το μετρίως καλό The Last Duel να είναι το πιο υποφερτό δείγμα του την τελευταία δεκαετία. Στο να κράζει άλλους πάντως είναι πρώτος.
Το «Ναπολέων» επιχειρεί μια οπτική να δείξει την διαδρομή του Βοναπάρτη πάντοτε σε συνάρτηση με τη σχέση του με την Ιωσηφίνα και το πώς τον κοιτούσε, πώς τον αντιμετώπιζε, ενσωματώνοντας στο στόρι και τα κόμπλεξ που είχε. Δεν επενδύει όμως στο βάθος του κεντρικού ήρωα. Δεν επενδύει στο βάθος κανενός ήρωα για την ακρίβεια. Ελάχιστα διαλογικά σημεία μένουν να θυμάται κανείς από 158 λεπτά, αν όχι κανέναν.
Τα πιο χαρακτηριστικά κομμάτια είναι τα σημεία της έμπλεης αλαζονείας του Ναπολέοντα απέναντι στον οποιονδήποτε αντίπαλο, η σαφέστατη πεποίθηση ανωτερότητας που εδράζεται όμως σε ανισόρροπο έδαφος και μπορεί να κατρακυλήσει ανά πάσα στιγμή, που τον οδηγήσε στις μεγάλες του ήττες, με αποκορύφωμα το Βατερλό. Εκεί βλέπουμε ίσως την υποκριτική δεινότητα του Φοίνιξ, στις εκφράσεις του προσώπου του και στα τικ που έχει δώσει στον Ναπολέοντα, ένα με το τρέμουλο των χειλιών του και ένα με το βλεφάρισμα των ματιών του.
Μια ταινία στο παρ’ ολίγον
Κατά τ’ άλλα, στις σκηνές μάχης ο στόχος είναι το war epic, αλλά δεν επιτυγχάνεται, στις άλλες σκηνές ο στόχος είναι η διάπλαση των χαρακτήρων, αλλά δεν επιτυγχάνεται, οπότε το «Ναπολέων» είναι μάλλον η ταινία του «σχεδόν», του «παρ’ ολίγον».
Η ταινία δεν έχει καν την ηχητική ένταση που απαιτούν οι σκηνές μάχης ή την φωτογραφία που σου μένει. Έχει σε μικρό βαθμό. Η σκηνή της μάχης στο Βατερλό είναι η δεύτερη καλύτερη. Η πρώτη είναι η μάχη στα χιόνια του Αούστερλιτς, όπου ο Ναπολέων παρασέρνει σε μια παγίδα τους αντιπάλους του και τους οδηγεί σε λεπτό πάγο και αρχίζει να τους επιτίθεται με σφαίρες και κανονιοβολισμούς. Εκεί είναι πραγματικά εντυπωσιακή η κινηματογράφιση, όμως επειδή όλη η υπόλοιπη ταινία σε αφήνει με μια έλλειψη, κάπως παρασέρνεται το συναίσθημα σου ακόμα και στα καλά σημεία της ταινίας.
Καλό σημείο, καλή σεκάνς είναι και η επάνοδός του από την Έλβα, όπου στέκεται μπροστά στο τάγμα που κάποτε διέταζε. Κι εδώ όμως, ο τρόπος που τους πείθει να τον ακολουθήσουν ξανά και να κατεβάσουν τα όπλα, είναι πολύ ανιαρός.
Ερμηνευτικά, ο Χοακίν Φοίνιξ, ως πρωταγωνιστής, έχει πολύ λίγα σημεία που σε κάνουν να πεις «να ο τύπος που είδαμε στο Joker». Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περαστικοί, όπως ο Ρούπερτ Έβερετ ως πρωθυπουργός της Βρετανίας, παρά ο Ναπολέων.
Μια τέτοια ταινία πρέπει να έχει και κάτι ενδιαφέρον σε επίπεδο γνωσιακό. Να μάθεις κάτι για τον πραγματικό άνθρωπο που να σου διαφοροποιήσει την οπτική. Ο Ρίντλεϊ Σκοτ δεν μας συστήνει τον Αυτοκράτορα Ναπολέοντα, τον τρόμο της Ευρώπης. Μας συστήνει έναν απλό στρατάρχη.
