Το «Μεγάλο Κύμα Ανοικτά της Καναγκάουα» είναι ίσως το πιο διάσημο έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι και θεωρείται το πιο αναγνωρίσιμο έργο στην Ιαπωνική τέχνη, με μεγάλη επιρροή στην παγκόσμια τέχνη.
Ο πίνακας απεικονίζει τρεις βάρκες που μάχονται ενάντια σε ένα τεράστιο κύμα, με το όρος Φούτζι να διαγράφεται αχνά στο βάθος. Ο πίνακας είναι εκτύπωση από ξύλινα μπλοκ και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά μεταξύ 1831 και 1833. Αποτελεί το πρώτο έργο από μια σειρά με τίτλο «36 Απόψεις του Βουνού Φούτζι».
Η γκραβούρα του Χοκουσάι έχει εμπνεύσει όχι μόνο τους Ιάπωνες, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Οι βάρκες, με τα κουπιά τους, αντιμετωπίζουν τη θυελλώδη θάλασσα, ενώ το όρος Φούτζι παρακολουθεί αθόρυβα από το βάθος του ορίζοντα. Η αντίθεση μεταξύ του λευκού χιονιού στην κορυφή του Φούτζι και του λευκού και γκρίζου αφρού των κυμάτων είναι έντονη, καθώς τα κύματα μοιάζουν να επιτίθενται με ορμή στους ναυτικούς, σαν νύχια έτοιμα να τους καταβροχθίσουν.
Το «Μεγάλο Κύμα της Κανάγκαουα» ενσαρκώνει το ιαπωνικό πνεύμα του γκάνμπατε: οι ναυτικοί δεν εγκαταλείπουν ποτέ, κωπηλατούν με όλες τους τις δυνάμεις για να συνεχίσουν το ταξίδι τους, με την ελπίδα να επιβιώσουν και να προχωρήσουν μπροστά.
Το 2023, μια εκτύπωση του «Μεγάλου Κύματος» πωλήθηκε για το εντυπωσιακό ποσό των 2,76 εκατομμυρίων δολαρίων στον οίκο δημοπρασιών Christie’s στη Νέα Υόρκη. Στην Ιαπωνία, την επόμενη χρονιά, η εικόνα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο νέο χαρτονόμισμα των 1.000 γιεν, το οποίο είναι το χαρτονόμισμα με τη χαμηλότερη αξία στην χώρα.
Βρετανικές εταιρείες πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η Dartington Crystal, το πωλούν τυλιγμένο γύρω από σκουριασμένα βάζα, ενώ στο πιο ακραίο σημείο αναφοράς του street style, to Urban Outfitters το έχει τυπώσει σε ρούχα.
Είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς πού θα φαινόταν παράταιρο ένα Μεγάλο Κύμα. Μπορεί να το αγοράσει κανείς ακόμη και σε μια ομπρέλα. Θα πρέπει να αισθάνεται ενδεχομένως παράξενα να προσπαθεί να μείνει στεγνός κάτω από ένα μεγάλο κύμα, αλλά αυτό το έργο τέχνης έχει γίνει μια εικόνα-κλειδί της ποπ κουλτούρας, το απόλυτο μίξερ αναφορών.
Το ίδιο το σχέδιο – με το μικροσκοπικό όρος Φούτζι και το τεράστιο κύμα – φαίνεται να δίνει την άδεια να παίξει όποιος θέλει με την κλίμακα.
Φυσικά, το «Μεγάλο Κύμα» δημιουργήθηκε για να επαναπαραχθεί. Δεν είχε ποτέ μια τελική, οριστική μορφή. Το αρχικό σχέδιο του Χοκουσάι με πινέλο πιθανότατα καταστράφηκε όταν οι τυπογράφοι έκοψαν τις ξυλομπογιές το 1831. Αν και δεν γνωρίζουμε ακριβώς πόσες εκτυπώσεις από τις πρώτες ξυλομπογιές έχουν επιβιώσει, υπολογίζεται ότι είναι περίπου εκατό.
Καμία από τις εκτυπώσεις δεν μπορεί να είναι απόλυτα ίδια με την άλλη. Η ποικιλία ήταν μέρος της ίδιας της διαδικασίας δημιουργίας. Ωστόσο, παρά ή ίσως και εξαιτίας αυτής της ποικιλίας, το σχέδιο καταφέρνει να διατηρεί μια διαρκή και καθολική σημασία, ανεξαρτήτως των διαφορών στο περιεχόμενό του.
«Ο χαρακτηρισμός iconic χρησιμοποιείται τόσο χαλαρά στις μέρες μας», λέει ο Άλφρεντ Χαλφ, επιμελητής στο τμήμα Ασίας του Βρετανικού Μουσείου. «Αλλά αυτό το Μεγάλο Κύμα τυχαίνει να είναι iconic. Είναι άμεσο και εντυπωσιακό. Μιλάει αμέσως. Στέκεται τόσο καλά για όλα τα είδη των πραγμάτων». Αλλά πώς ακριβώς; Και γιατί ειδικά αυτή η εικόνα φέρει σήμερα μια τόσο εξαιρετική δυναμική;
«Είναι ένα τεστ προσωπικότητας», λέει η Σάρα Ε. Τόμσον, η οποία επιμελήθηκε την έκθεση «Χοκουσάι: Έμπνευση και επιρροή» στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Η ίδια έχει στην κατοχή της ένα ζευγάρι κάλτσες με το Μεγάλο Κύμα και σκέφτηκε να πλακιδώσει το ντους της με το Μεγάλο Κύμα του Χοκουσάι.
Πιστεύει ότι η γοητεία της εικόνας έχει μεγάλη σχέση με τη δύναμή της: «Αυτή η μεγάλη καμπύλη. Το γεγονός ότι την κοιτάς από κάτω. Αυτός ο τεράστιος τοίχος νερού που καμπυλώνει. Η ασύμμετρη σύνθεση».
Και μετά η εικόνα σε ρωτάει: «Είσαι απαισιόδοξος ή αισιόδοξος; Ποιοι είναι οι άνθρωποι στις βάρκες; Θα τα καταφέρουν; Είναι ένα τοπίο, αλλά δεν είναι απλώς μια θέα».
Η επιρροή του «Μεγάλου Κύματος» είναι τεράστια και εκτείνεται σε πολλά είδη τέχνης, από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι το TikTok.
Ο Βαν Γκογκ, θαυμάζοντας τα «νύχια» του κύματος, φέρεται να εμπνεύστηκε από το έργο αυτό για τη δημιουργία του διάσημου έργου του, «Έναστρη Νύχτα». Ο Κλοντ Μονέ είχε κρεμάσει ένα αντίγραφο του «Μεγάλου Κύματος» στον τοίχο του, ενώ ο Άντι Γουόρχολ σχεδίασε το έργο «Waves (After Hokusai)». Ο Ρόι Λίχτενσταϊν έχει αναφέρει ότι το έργο του «Drowning Girl» επηρεάστηκε από την ένταση του κύματος στον Χοκουσάι.
Ο Γάλλος συνθέτης Κλοντ Ντεμπισί χρησιμοποίησε την εικόνα του «Μεγάλου Κύματος» στο εξώφυλλο της παρτιτούρας του «La Mer» (Η θάλασσα) το 1905. Μερικά χρόνια πριν, το 2022, η εικόνα του Χοκουσάι έκανε την εμφάνισή της στο μπεστ σέλερ της Γκαμπριέλ Ζέβιν «Tomorrow, and Tomorrow, and Tomorrow», στο οποίο οι πρωταγωνιστές συνεργάζονται για τη δημιουργία ενός βιντεοπαιχνιδιού εμπνευσμένου από το χαρακτικό του Χοκουσάι.
Η ευρύτερη απήχηση του «Μεγάλου Κύματος» είναι φανερή ακόμα και από τον τίτλο του, που πιστεύεται ότι επινοήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον βιογράφο του Χοκουσάι, Εντμόντ Ντε Γκονκούρ. Ο Ντε Γκονκούρ φέρεται να ήθελε να κάνει την εικόνα να φαίνεται πιο οικουμενική.
Η Ατσούκο Οκούντα, επιμελήτρια του Μουσείου Sumida Hokusai στο Τόκιο, θυμάται πως είδε για πρώτη φορά το «Μεγάλο Κύμα» σε μια κάρτα που παρουσίαζε διάσημους πίνακες και διανεμόταν δωρεάν μέσα σε πακέτα με καρυκεύματα ρυζιού.
Ο Ντε Γκονκούρ ίσως δεν είχε προβλέψει την εμφάνιση του «Μεγάλου Κύματος» σε τατουάζ και μακιγιάζ ματιών, αλλά σήμερα ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει το δικό του «Μεγάλο Κύμα» με τον τρόπο που επιθυμεί.
Το 2023, η Lego κυκλοφόρησε ένα σετ βασισμένο στο «Μεγάλο Κύμα», με σχεδόν 2.000 κομμάτια και μια ενήλικη τιμή των 109,99 ευρώ. Μπορείτε επίσης να το δημιουργήσετε με σταυροβελονιά, να το πλέξετε με βελονάκι, να το χρησιμοποιήσετε για να καλύψετε το κρεβάτι σας με πάπλωμα, ή ακόμα και να το ζωγραφίσετε πάνω στα αθλητικά σας παπούτσια.
Ο Στίβεν Γουάνγκ, ο οποίος ανακάλυψε το έργο για πρώτη φορά σε ένα βιβλίο όταν ήταν παιδί στη Σαγκάη και τώρα έχει το «Μεγάλο Κύμα» ως screensaver και σε εκτύπωση στον τοίχο του, πουλάει στο κατάστημά του στο Omamori κιτ για να αναπαραστήσει το κύμα με χάντρες.
Ο Γουάνγκ δεν θυμάται πότε το είδε για πρώτη φορά, αλλά όταν ήταν παιδί το αποκαλούσε «το Μπλε Κύμα».
Η Βρετανίδα Τσάρλι Μέρφι, καλλιτέχνης νυχιών, το είδε για πρώτη φορά σε μια αφίσα στην τάξη του δημοτικού σχολείου της. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, σκέφτηκε ότι θα ήταν υπέροχο να το αποτυπώσει στα νύχια της, αφού μπορούσε ακόμα να το θυμάται τόσο έντονα.
Αναζήτησε στο Google το «Μεγάλο Κύμα» και στη συνέχεια «πήρε την εικόνα και την έκανε πολύ, πολύ μικρή» για τα νύχια των πελατών της. Τώρα, όταν οι πελάτισσες ζητούν «νύχια σε στυλ παραλίας», ενσωματώνει στοιχεία από το κύμα του Χοκουσάι, όπως στροβιλισμούς και σταγονίδια του σχεδίου του, τα οποία, με την πάροδο του χρόνου, θα σπάσουν ή θα ξεθωριάσουν και θα ξαναβαφτούν.
Το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης (MFA) ανακοίνωσε πρόσφατα μια νέα συνεργασία με την εταιρεία ένδυσης Uniqlo για τη δημιουργία μιας σειράς μπλουζών εμπνευσμένων από τα έργα του Χοκουσάι.
Μέσα στη βαβούρα του καταστήματος δώρων του Βρετανικού Μουσείου, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την εμπορική αξία της εκτύπωσης του Χοκουσάι. Η τσάντα μεταφοράς του Μεγάλου Κύματος κρέμεται δίπλα σε μία με τη βασίλισσα Ελισάβετ Β’, και μόνο ο Χάρι Πότερ συναγωνίζεται τη γκάμα των αντικειμένων του κύματος.
Το Μουσείο Sumida Hokusai πουλάει ζελεδάκια Μεγάλο Κύμα.
Το Μεγάλο Κύμα «είναι σίγουρα στην πρώτη τριάδα όσον αφορά την αδειοδότηση και τη λιανική πώληση», λέει η Ντέμπρα ΛαΚάιντ, διευθύντρια πνευματικής ιδιοκτησίας και επιχειρηματικής ανάπτυξης του μουσείου. «Εκεί πάνω με τον Μονέ».
Το Βρετανικό Μουσείο απέκτησε την τρίτη του αποτύπωση το 2008. «Μια σπουδαία επένδυση», λέει η Τόμσον, προσθέτοντας ότι είναι σε τόσο καλή κατάσταση που έχει δώσει ώθηση σε «πραγματικά πρωτοποριακή έρευνα για τον Χοκουσάι».
Τέσσερις ορόφους πάνω από το κατάστημα δώρων του Βρετανικού Μουσείου, και πέρα από το πλήθος των μαθητών που έχουν συγκεντρωθεί στις αιγυπτιακές μούμιες, μπορείτε να δείτε αυτή την εκτίπωση κατόπιν αιτήματος στην αίθουσα μελέτης του τμήματος Ασίας.
Το χαρτί είναι καθαρό, οι γραμμές ευκρινείς. Το ροζ ροδακινί του ουρανού είναι καθαρό, αν και με μια καφετιά απόχρωση. Πιθανότατα τυπώθηκε στην αρχή της σειράς, όταν οι ξυλομπογιές ήταν ακόμα σε καλή κατάσταση και τα χρώματα έντονα- μπορείτε να δείτε το ξύλο στον γκρίζο (κάποτε μαύρο) ουρανό γύρω από το όρος Φούτζι, το έντονο πρωσικό μπλε των κυμάτων.
Τα πάντα στην εικόνα είναι σε εξέλιξη – εκτός από το όρος Φούτζι, ένα είδος φωτός στην άκρη του τούνελ. Το μεγάλο κύμα κυκλώνει δυναμικά, υποδηλώνοντας συνεχή ανανέωση. Είναι ένα παγωμένο καρέ μιας δύσκολης στιγμής, αλλά η σύνθεση μας λέει ότι όλα θα πάνε καλά.
Σίγουρα μιλάει για την κλιματική κρίση και για τη μετανάστευση. Η Ιαπωνία ακολουθούσε την απομονωτική πολιτική σακούκου όταν ο Χοκουσάι σχεδίασε το χαρακτικό του. Το εμπόριο ήταν περιορισμένο. Οι ξένοι υπήκοοι δεν μπορούσαν να εισέλθουν στην Ιαπωνία. Τα υπερπόντια ταξίδια ήταν απαγορευμένα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η νέα και εξωτική μπλε χρωστική ουσία της Πρωσίας -που πιθανότατα εισήχθη από την Ευρώπη μέσω της Κίνας- θα προκαλούσε έκπληξη στους πρώτους αγοραστές του Χοκουσάι.
Ίσως αυτός να είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο αυτή η εικόνα μοιάζει ελπιδοφόρα. Έβαλε τον κόσμο πέρα από το κύμα στο χαρτί.
*Πηγή: The Guardian
