Περιεχόμενα
Τον Μίλαν Κούντερα οι μεγαλύτεροι τον μάθαμε λόγω μίας μόδας! Τη δεκαετία του ‘90 έδειχνε ιντελεκτουέλ να λες ότι έχεις διαβάσει Κούντερα και να μιλάς για την «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», ουσιαστικά δηλαδή περιγράφαμε την κατάσταση που βιώναμε και τίποτα περισσότερο, γιατί οι περισσότεροι είχαμε δει απλώς την ομώνυμη ταινία.
Ωστόσο εκείνη την περίοδο μπήκα στον «πειρασμό» να διαβάσω τα βιβλία του και όχι απλώς να μιλάω για αυτά -είμαι και βιβλιοφάγος- και έτσι κάπως άνοιξε ένας διαφορετικός «δρόμος» στην σκέψη μου και την οπτική μου για τον κόσμο γύρω μου και μέσα μου.
Δεν μου αρέσουν οι μελό αποχαιρετισμοί, πόσο μάλλον σε μία «σκέψη» που πάντα θα κουβαλάω μέσα μου ολοζώντανη και πάντα θα επιστρέφω για να την ξαναμελετήσω από καιρό σε καιρό, όταν τα ερωτήματα με βασανίζουν και αναζητώ νέες απαντήσεις.
Κάποιες από αυτές τις βρίσκω στον βαθυστόχαστο Κούντερα, ωστόσο το ταξίδι προς την ενδοσκόπηση και τη συνειδητοποίηση εσωτερικών αληθειών δεν σταματά εκεί…
Ας μείνουμε όμως σήμερα στον Μίλαν Κούντερα, του το οφείλουμε…
Η γραφή του τολμηρή, χωρίς ταμπού και δισταγμούς, οι λέξεις και οι περιγραφές γλαφυρές, απλώνονται στο κείμενο προκλητικές και συνάμα αλληγορικές, τα νοήματα περιστρέφονται σαν γαϊτανάκι, σαν τους χορούς των σατύρων όταν τιμούσαν τον Διόνυσο. Ναι, πρόκειται για μία διονυσιακή γραφή που υποκινείται από τις αισθήσεις, τις επιθυμίες και τους πόθους, από τις σαρκικές επιταγές και την ηδονή ως μία ανθρώπινη διάσταση που δεν μπορούμε να υπερνικήσουμε ή να φυλακίσουμε μέσα στα κοινωνικά στερεότυπα.
Παρατηρώ, επειδή έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που πρωτοδιάβασα έργα του, ότι η «μετάφραση» είναι κυλιόμενη και συμβαδίζει και με τα δικά μου βιώματα και τις εμπειρίες, πότε στέκεται απλώς στις σαρκικές ηδονές και την καθαρά ηδονοβλεπτική οπτική, πότε, περνώντας τα χρόνια, ρουφά την αλληγορία και φιλτράρει ψυχικά τα νοήματα.
Με τα δικά του λόγια…
«Το γέλιο; Μήπως και δίνει πια κανείς σημασία στο γέλιο; Εννοώ το πραγματικό γέλιο, που δεν έχει τίποτα το κοινό με το αστείο, την κοροϊδία και τη γελοιότητα. Το γέλιο, την απέραντη και σπάνια τέρψη, αυτή την ίδια την τέρψη…»
«Ω γέλιο! Γέλιο της τέρψης. Τέρψη του γέλιου. Το να γελάς σημαίνει να ζεις τόσο βαθιά…»
«Το να ζει κανείς είναι ευτυχία: να βλέπει, να τρώει, να πίνει, να ακούει, να ουρεί, να αφοδεύει, να βουτάει στο νερό και να κοιτάει τον ουρανό, να γελάει και να κλαίει. Και αν η σεξουαλική πράξη είναι όμορφη, είναι γιατί αποτελεί το άθροισμα όλων των ατομικών τέρψεων: της αφής, της όρασης, της ακοής, της ομιλίας, της όσφρησης, αλλά και αυτής της ίδιας της πόσης και της βρώσης, της αφόδευσης, της γνώσης και του χορού».
«Ο μυστικιστής δεν πρέπει να φοβάται τη γελοιότητα, αν θέλει να φτάσει ως το τέλος, ως το τέλος της ταπεινοφροσύνης ή ως το τέλος της ηδονής».
«Παρατήρησε, όμως, πως ενώ τα παραθέματα των φιλοσόφων μάγευαν την ψυχή της, έγιναν συνάμα και οδοφράγματα ανάμεσα σε αυτόν και το σώμα της. Γιατί η κυρία Χριστίνα είχε κάποιον ακαθόριστο φόβο πως αν δοθεί στο φοιτητή σαρκικά, θα καταστρέψει τις σχέσεις τους, υποβιβάζοντές τες στο επίπεδο του χασάπη και του μηχανικού, και για τον Σοπενάουερ δεν θα ακούσει ποτέ πια».
«Αν ο απέναντί μας είναι πιο δυνατός από εμάς, δεν μας μένει παρά να επιλέξουμε κάποιο πλάγιο δρόμο για εκδίκηση, τη δολοφονία διά μέσου της αυτοκτονίας μας. Το αγοράκι παίζει το λαθεμένο τόνο ασταμάτητα, έτσι που ο δάσκαλός του δεν το αντέχει άλλο και το πετάει από το παράθυρο. Και το αγοράκι πέφτει και στη διάρκεια αυτής της πτώσης, χαίρεται που ο κακός δάσκαλός του θα κατηγορηθεί για φόνο».
«Αν ο απέναντί μας είναι πιο αδύναμος από εμάς, τον πληγώνουμε βρίσκοντας κάποια ψεύτικη δικαιολογία».
«Υπάρχουν ένα σωρό είδη προοδευτικών ιδεών και οι Κλέβις ακολουθούσαν πάντα τις κατά το δυνατό καλύτερες. Οι κατά το δυνατό καλύτερες είναι εκείνες που περικλείουν μέσα τους επαρκή ποσότητα προκλητικότητας για να μπορεί ο θιασώτης τους να νιώθει περήφανος που είναι διαφορετικός, αλλά κι ελκύουν ταυτόχρονα και ένα τόσο μεγάλο αριθμό οπαδών, ώστε ο κίνδυνος να είναι κανείς μεμονωμένη εξαίρεση εξαλείφεται αυτόματα από τις θορυβώδεις επιδοκιμασίες της νικηφόρας πλειονότητας».
«Όταν ξεπεραστούν τα σύνορα ακούγεται μοιραία το γέλιο».
«Ο άνθρωπος, χωρίς να το ξέρει, συνθέτει τη ζωή του με βάση τους κανόνες της ομορφιάς μέχρι ιαι στις στιγμές της πιο μεγάλης αναταραχής».
«Αυτό που διακρίνει εκείνον που έχει κάνει σπουδές από τον αυτοδίδακτο, δεν είναι η ευρύτητα των γνώσεων, αλλά οι διαφορετικοί βαθμοί ζωτικότητας και αυτοπεποίθησης».
«Μπορεί κανείς να προδώσει τους γονείς, ένα σύζυγο, έναν έρωτα η μια πατρίδα, τι θα μείνει όμως να προδώσει όταν δεν θα υπάρχουν ούτε γονείς, ούτε σύζυγος, ούτε έρωτας ούτε πατρίδα;
Η Σαμπίνα αισθανόταν γύρω της το κενό. Κι αν ακριβώς αυτό το κενό ήταν ο σκοπός κάθε προδοσίας της;».
«Φαίνεται ότι υπάρχει στον εγκέφαλο μια ζώνη εντελώς ξεχωριστή που θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει “μνήμη ποιητική” και που εγγράφει όλα όσα μας έχουν γοητεύσει, όλα όσα μας έχουν συγκινήσει, όλα όσα έδωσαν στη ζωή μας την ομορφιά της».
«Η ανθρώπινη ζωή είναι μια φορά μονάχα και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να εξακριβώσουμε ποια ήταν η καλή και ποια ήταν η κακή απόφαση, γιατί σε κάθε περίσταση, δεν μπορούμε να αποφασίσουμε παρά μια φορά μόνον. Δεν μας έχει δοθεί μια δεύτερη, μια τρίτη, μια τέταρτη ζωή για να μπορούμε να συγκρίνουμε διαφορετικές αποφάσεις».
«Η ιστορία είναι το ίδιο ελαφριά όσο και η ζωή του ατόμου, αβάσταχτα ελαφριά, ελαφριά σαν ένα πούπουλο, σαν ένας κόκκος σκόνης που πετάει, σαν ένα πράγμα που αύριο θα εξαφανιστεί».
«Ο μόνος τρόπος για να σώσει κανείς τον έρωτα απ’ την ανοησία της σεξουαλικότητας θα ήταν να ρυθμίσει διαφορετικά το ρολόι μέσα στο κεφάλι μας και να διεγείρεται κανείς στη θέα ενός αηδονιού».
«Αν η κατάρα και η προνομιακή κατάσταση είναι ένα και το αυτό, αν καμιά διαφορά δεν υπάρχει ανάμεσα στο ευγενικό και στο ποταπό, αν ο γιος του θεού μπορεί να κριθεί για σκατά, η ανθρώπινη ύπαρξη χάνει τις διαστάσεις της και γίνεται μιας αβάσταχτης ελαφρότητας».
«Εκεί όπου την εξουσία την κρατάει ένα πολιτικό κόμμα, βρίσκεται κανείς εξ ορισμού στο βασίλειο του ολοκληρωτικού κιτς».
«Στα πλαίσια του ειδυλλίου, ακόμη και το χιούμορ υπακούει στο γλυκό νόμο της επανάληψης».
«Για να είναι ένας έρωτας αξέχαστος πρέπει τα τυχαία να συναντιόνται σ’ αυτόν από την πρώτη στιγμή».
«Όποιος θέλει διαρκώς να “εξυψωθεί” πρέπει να περιμένει ότι μια μέρα θα τον πιάσει ίλιγγος. Ο ίλιγγος είναι άλλο πράγμα από τον φόβο μην πέσουμε. Είναι η φωνή του κενού κάτω από εμάς που μας τραβάει και μας καταπίνει, η επιθυμία μας να πέσουμε που μετά την πολεμάμε με τρόμο».
Επίλογος
Θα το παραδεχθώ, έχω συνδυάσει τον Κούντερα με την πιο σουρεαλιστική περίοδο της ζωής μου, ίσως για αυτό κατά διαστήματα τον αναζητώ… Για την ανάμνηση και τη μνήμη. Ίσως γιατί τότε που τον διάβαζα με μανία, κατάφερα και η ίδια να ξεφύγω από τις δαγκάνες του «πρέπει» και να ανακαλύψω τα «θέλω», ίσως γιατί με βοήθησε να αποτινάξω από πάνω μου τη σεμνοτυφία και να δω πιο καθάρια τα νοήματα και τις λέξεις, να διαβάσω τα συναισθήματα και τις ουσίες και το πιο σημαντικό να τα μοιραστώ και να συνοδοιπορήσω σε αυτά με τους γύρω μου…
Μίλαν Κούντερα: 1 Απριλίου 1929 – 11 Ιουλίου 2023
