Οι περισσότερες φυλακές ύψιστης ασφαλείας στις ΗΠΑ έχουν ένα όνομα-παρατσούκλι. Τους το βγάζουν οι ίδιοι οι βαρυποινίτες. Οι διαβότητες φυλακές του Αλκατράζ, που έγιναν και ταινία, ήταν γνωστές ως «Ο Βράχος». Οι φυλακές στο Οσίνινγκ της Νέας Υόρκης αποκαλούνται «Σινγκ Σινγκ». Η φυλακή του Σαν Κουέντιν, όμως, στην Καλιφόρνια ξεφεύγει από τον κανόνα. Δεν έχει παρατσούκλι. Κανείς απ’ όσους πέρασαν από εκεί δεν είχε κέφι να σκεφτεί κάτι.
Από το μακρινό 1852, όπου πρωτολειτούργησε, μέχρι και σήμερα, τη συγκεκριμένη φυλακή βαραίνει η φήμη της χειρότερης όχι μόνο στην Καλιφόρνια, αλλά και σε ολόκληρες τις ΗΠΑ. Χειρότερης από κάθε άποψη: Από τις συνθήκες κράτησης και υγιεινής μέχρι τη συμπεριφορά προς τους κρατούμενους. Είναι από τις λίγες φυλακές που έχουν απομείνει, στην οποία η προτεραιότητα δεν είναι ο σωφρονισμός του κρατούμενου, αλλά ο διαρκής βασανισμός του για το έγκλημα ή τα εγκλήματα που διέπραξε.
Διόλου παράξενο ότι η φυλακή του Σαν Κουέντιν λειτουργεί ακόμα και σήμερα ως ο μοναδικός τόπος εκτέλεσης για θανατοποινίτες σε όλη την Καλιφόρνια, και φυσικά ο τόπος κράτησης των μελλοθανάτων, αυτών που περιμένουν την απόφαση για να εκτελεστεί η θανατική τους καταδίκη και ξυπνούν κάθε πρωί χωρίς να γνωρίζουν για πόσο ακόμα θα μείνουν ζωντανοί.
Η σκιά αυτής της φυλακής είναι βαριά. Στα 170 και πλέον χρόνια της λειτουργίας της, οι τοίχοι της έχουν βιώσει τον θάνατο πάνω από 800 καταδικασμένων στην εσχάτη των ποινών, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: Από την κρεμάλα και τον θάλαμο αερίων μέχρι την ηλεκτρική καρέκλα και, τελευταία, την θανατηφόρα ένεση. Μπορεί η Καλιφόρνια να έχει αναστείλει τις εκτελέσεις θανατοποινιτών από το 2006, ωστόσο αυτό είναι μια απλή απόφαση του κυβερνήτη. Η οποία μπορεί να αλλάξει, αν αλλάξει και ο κυβερνήτης.
Η επιβαρυμένη ψυχολογία μιας φυλακής για θανατοποινίτες μπορεί να διαβάζεται με φρίκη, αλλά μάλλον είναι το μικρότερο από τα προβλήματα που έχουν οι εκεί κατάδικοι. Κα ας προσπάθησαν οι προηγούμενες διοικήσεις των φυλακών να τους υπενθυμίζουν, με σαδιστικό τρόπο, την κύρια λειτουργία της. Ο θάλαμος εκτελέσεων είχε ένα εξωτερικό φως, που ήταν πράσινο τις ώρες που δεν υπήρχε εκτέλεση, αλλά γινόταν κόκκινο όταν υποδεχόταν έναν κατάδικο που θα έχανε σε λίγο τη ζωή του.
Φυλακή με αρουραίους και κελιά-κλουβιά
Ακόμα και σήμερα, οι συνθήκες διαβίωσης των κρατούμενων στα κελιά τους είναι οι χειρότερες δυνατές: Βροχή στάζει από το ταβάνι, αρουραίοι και ποντίκια κυκκλοφορούν παντού, πουλιά μπαίνουν μέσα στα κελιά και κουτσουλάνε τα πάντα. Οι κρατούμενοι σπάνια κάνουν μπάνιο, κι ακόμα πιο σπάνια πλένουν τα ρούχα τους.
Καθόλου παράξενο που το ξέσπασμα του Covid-19 κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της πανδημίας σκότωσε τουλάχιστον 12 θανατοποινίτες, μέρος μιας ευρύτερης έκρηξης του κορωνοϊού στη φυλακή που μόλυνε το 75% του πληθυσμού. Σε συνθήκες απομόνωσης, θυμίζουμε.
Όσοι είναι φυλακισμένοι στην καταδίκη του Σαν Κουέντιν περνούν σχεδόν όλη την ημέρα στα κελιά τους. Κρατούνται μόνοι για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σε ένα κελί περίπου 1,2 μέτρων πλάτους και 2,7 μέτρων μήκους, έναν χώρο που οι ίδιοι έχουν ονομάσει «σαρδελοκούτι». Μόνο ένα κρεβάτι και μια λεκάνη τουαλέτας χωράνε εκεί. Και στο πάνω μέρος ένα ράφι για βιβλία. Για τη μία και μόνη ώρα του 24ωρου, στην οποία βρίσκονται έξω από το κελί τους στη φυλακή, όλοι οι κρατούμενοι υποχρεούνται να φοράνε χειροπέδες. Ακόμα και όταν έχουν επισκεπτήριο.
Όπως είναι φυσικό, η συγκεκριμένη φυλακή έχει γίνει διαβόητη, με τη βοήθεια και των ΜΜΕ, αλλά και του καλλιτεχνικού κόσμου. Εκεί διαδραματίζεται το θέμα ενός βιβλίου του Τζακ Λόντον, ενός από τους μεγαλύτερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η φυλακή έχει αναφερθεί σε πάνω από 12 κινηματογραφικές ταινίες. Ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ στην ταινία Σκοτεινή Διάβαση (Dark Passage) του 1947 υποδύεται έναν θανατοποινίτη που απέδρασε από το Σαν Κουέντιν. Έχει γίνει αντικείμενο επτά ντοκιμαντέρ. Έχει γίνει τόπος συναυλιών μεγάλων αστέρων της μουσικής, όπως ο Τζόνι Κας, που κυκλοφόρησε μάλιστα κι ένα άλμπουμ με τη ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας του εκεί. Κι ο Μπι Μπι Κινγκ, αυτή η τεράστια μορφή των μπλουζ, έκανε ζωντανή συναυλία στο Σαν Κουέντιν το 1990. Οι Mettallica το 1993 πήραν άδεια να γυρίσουν το video clip του τραγουδιού τους «St.Anger» στη συγκεκριμένη φυλακή.
Και φυσικά, η φυλακή έχει «φιλοξενήσει» μερικούς από τους πιο διαβόητους εγκληματίες και βαρυποινίτες στην ιστορία των ΗΠΑ. Από κατά συρροή μανιακούς δολοφόνους μέχρι βιαστές και δολοφόνους παιδιών, αλλά και αρχηγούς συμμοριών δολοφίνων, μέχρι κι έναν πρώην διάσημο παίκτη του NFL.
Οι αρχές της Καλιφόρνια έχουν σκοπό να αναμορφώσουν τη φυλακή. Κι αυτό δημιουργεί προβλήματα, πολύ μεγαλύτερα απ’ όσα μπορούσαν να φανταστούν. Οι αρχικές διακηρύξεις περί μετατροπής του Σαν Κουέντιν σε «κέντρο αποκατάστασης», στα πρότυπα των σκανδιναβικών σοφρωνιστικών συστημάτων, με στόχο την επανένταξη του κρατούμενου, βρίσκει αντίθετους πολλούς κρατούμενους, πολλοί εκ των οποίων θανατοποινίτες!
Γιατί αυτό; Διότι, σύμφωνα με το σχέδιο, όσοι έχουν καταδικαστεί σε θάνατο δεν θα αποτελούν μέρος της φυλακής και θα μεταφερθούν. Κι εδώ ακριβώς ξεκινάει και επεκτείνεται το πρόβλημα. Οι άνθρωποι αυτοί, οι οποίοι έχουν περάσει δεκαετίες ολόκληρες μόνοι τους σ’ ένα κελί, έχουν φτάσει στο σημείο να φοβούνται την έστω και ελάχιστη ελευθερία που θα απολαμβάνουν σε άλλες φυλακές. Δηλαδή το να μην περνούν μόνοι τους όλη τη μέρα σ’ ένα κλουβί, στην ουσία, αλλά να έχουν συγκάτοικο, να περνούν ορισμένες ώρες στο προαύλιο, ακόμα και το να εργάζονται ή να κάνουν κάποιες βοηθητικές εργασίες μέσα στη φυλακή.
Από τους 532 θανατοποινίτες που βρίσκονται στη συγκεκριμένη φυλακή, μόνο 70 έχουν μεταφερθεί σε διάφορες άλλες. Οι περισσότεροι αρνούνται να εγκαταλείψουν τα πέτρινα κλουβιά τους. Η συμπεριφορά τους λίγο πλέον διαφέρει από αυτή ενός θηρίου που βρίσκεται πίσω από κάγκελα. Οποιαδήποτε ανθρώπινη επαφή είναι γι’ αυτούς τόσο μακρινή, τόσο ξένη, που πρέπει να προσπαθήσουν πολύ, αν θέλουν, για να την αποκαταστήσουν.
** Με πληροφορίες από BBC.
