Σε μια ακόμη ιστορική απόφαση αποκαθήλωσης του φασισμού προχώρησε η κυβέρνηση της Ισπανίας. Ανακοίνωσε ότι προτίθεται να ξεθάψει τα λείψανα του Πρίμο ντε Ριβέρα από το γιγαντιαίο μαυσωλείο, όπου βρίσκονται από το 1936, και να τα μεταφέρει στο κοινό περιφερειακό νεκροταφείο του Σαν Ισίντρο στη Μαδρίτη, σ’ ένα πολύ πιο ταπεινό ταφικό μνημείο.
Ο Πρίμο ντε Ριβέρα υπήρξε ο ιδρυτής της ισπανικής Φάλαγγας, του φασιστικού κομματικού μορφώματος, ανάλογο μ’ αυτά του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Γιος του στρατηγού Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, ο οποίος κυβέρνησε δικτατορικά την Ισπανία από το 1923 ως το 1930, αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική για να υπερασπιστεί τη μνήμη και τις απόψεις του πατέρα του, όταν αυτός έφυγε από τη ζωή. Είχε εκλεγεί βουλευτής το 1933, αλλά μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Ισπανία προσπάθησε να κινητοποιήσει στρατιωτικές μονάδες και ένοπλους πολίτες για να ανατρέψει το καθεστώς. Φυλακίστηκε, δικάστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία και εκτελέστηκε το Νοέμβριο του 1936.
Ο θάνατός ήταν η σπίθα που άναψε το φυτίλι του εμφύλιου πολέμου στην Ισπανία. Το δικτατορικό καθεστώς του Φρανσίσκο Φράνκο, το οποίο επικράτησε τελικά, αναγνώρισε τον Πρίμο ντε Ριβέρα ως «μάρτυρα» και ο ίδιος ο Φράνκο εμπνεύστηκε την δημιουργία του τεράστιου μαυσωλείου στη Σιέρα ντε Γουαδαράμα, κοντά στη Μαδρίτη, όπου η εκκλησία λαξεύτηκε μέσα στους βράχους του βουνού.
Καταναγκαστικά έργα για την κατασκευή
Χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι αριστερών πεποιθήσεων αναγκάστηκαν να δουλέψουν δίκην καταναγκαστικών έργων για την κατασκευή του μνημείου. Το όνομα που του έδωσε ο Φράνκο ήταν «Κοιλάδα των Πεσόντων», υποτίθεται στη μνήμη όσων φασιστών έχασαν τη ζωή τους στον εμφύλιο πόλεμο. Με το πέρασμα του χρόνου, βέβαια, το ίδιο το φρανκικό καθεστώς προσπάθησε να δώσει έναν πιο γενικό χαρακτήρα στο μνημείο, που υποτίθεται ότι συμβόλιζε όλα τα θύματα του εμφυλίου πολέμου, ανεξαρτήτως ιδεολογικής τοποθέτησης. Βεβαίως την ίδια περίοδο χιλιάδες δημοκρατικοί μαχητές θάβονταν σε ομαδικούς τάφους και οι συγγενείς τους ακόμα και σήμερα προσπαθούν να εντοπίσουν τα λείψανά τους.
Το μνημείο φιλοξένησε τόσο τα οστά του Ριβέρα, όσο κι αυτά του ίδιου του Φράνκο, όταν πέθανε το 1975. Η ισπανική κυβέρνηση απομάκρυνε τα λείψανα του Φράνκο από το μαυσωλείο το 2019 και τώρα αποφάσισε το δεύτερο βήμα με την απομάκρυνση του Πρίμο ντε Ριβέρα. Όλα αυτά, στο πλαίσιο της προσπάθειας αποκαθήλωσης των φασιστικών μνημείων, τα οποία υπάρχουν ακόμα στην Ισπανία και συνεχίζουν να συγκεντρώνουν τους (ευτυχώς λίγους) νοσταλγούς αυτού του καθεστώτος και τους ομοϊδεάτες τους.
Στην ίδια λογική βρίσκεται και η μετονομασία του μνημείο από «Κοιλάδα των Πεσόντων» σε «Κοιλάδα του Κουελγκαμούρος», όπως είναι το τοπωνύμιο της περιοχής. Η κυβέρνηση προτίθεται να διατηρήσει το μαυσωλείο, αλλά να το μετατρέψει σταδιακά σ’ έναν τόπο μνήμης των θυμάτων τόσο το εμφυλίου πολέμου, όσο και του φρανκικού καθεστώτος.
