Περιεχόμενα
Λίγες εβδομάδες πριν κυκλοφορήσει στις αίθουσες το Oppenheimer του Νόλαν, που θα μας μεταφέρει στο περίφημο Manhattan Project, δηλαδή την δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας από τον διάσημο φυσικό, έρχεται στο φως μια ιστορία από τα βάθη του Ψυχρού Πολέμου, με την εκκαθάριση ενός εργοστασίου παραγωγής πυρηνικών βομβών στις ΗΠΑ.
Από το 1950 μέχρι το 1990, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ παρήγαγε καθημερινά κατά μέσο όρο 4 πυρηνικές βόμβες και τις μετέφερε εκτός εργοστασίου χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας ως προς το περιβάλλον. Οι βόμβες άφησαν πίσω τους τοξικά ραδιενεργά απόβλητα σε αφθονία σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ.
Η μεγαλύτερη ποσότητα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο Hanford Site στην Ουάσινγκτον και εκεί βρίσκεται και το μεγαλύτερο πρότζεκτ εκκαθάρισης από μηχανικούς και ειδικούς. Πάνω από 54 εκατομμύρια γαλόνια με απόβλητα υψηλής ραδιενέργειας έχουν βρεθεί στην περιοχή, όλα απότοκο της παραγωγής πλουτωνίου για την κατασκευή των ατομικών βομβών, ανάμεσα τους και αυτή που έριξαν οι ΗΠΑ στο Ναγκαζάκι το 1945.
Κάτω από το έδαφος, σε ένα κρυφό εκείνη την εποχή εργαστήριο, δίπλα στον ποταμό Κολούμπια, υπάρχουν δεξαμενές απ’ όπου διαρρέεται ραδιενεργή ουσία. Για ένα μεγάλο διάστημα, οι μηχανικοί πίστευαν πως είχαν λύσει το πρόβλημα με το σχέδιο τους να απορροφήσουν την ραδιενεργή ουσία και να την βάλουν σε γυαλί και να την αποθέσουν βαθιά στα βουνά της ερήμου στη Νεβάδα.
Το εργοστάσιο που έμεινε στα μισά και οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ που δεν έκαναν τίποτα
Όμως, το 2012, το εργοστάσιο διαχείρισης χημικών αποβλήτων τέθηκε σε παύση ως προς την κατασκευή του κι ενώ είχαν ήδη σπαταληθεί 4 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο λόγος; Είχε γίνει κακός σχεδιασμός και υπήρχαν πολλά κενά ασφαλείας, πολλά διάτρητα σημεία. Εδώ και 11 χρόνια, στην έρημο θα δει κανείς ένα γιαπί να στέκει περιμένοντας την ολοκλήρωσή του.
Η κατασκευή μάλιστα μπήκε σε παύση από την κυβέρνηση Ομπάμα και τον υπουργό Στίβεν Τσου, μετά από καταγγελίες ότι η διαδικασία θα οδηγούσε σε εκρήξεις υδρογόνου και σε στιγμιαία πυρηνική σχάση.
Η καθυστέρηση έχει μετατρέψει την περιοδή του Hanford σε ένα μολυσματικό μέρος και είναι στο όριο πριν αρχίσει να μολύνει το ποτάμι. Το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, οι αξιωματούχοι της Ουάσινγκτον και ο Οργανισμός Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ, είναι σε διαβουλεύσεις για να επανεκκινήσουν το πρότζεκτ, αλλά πλέον ο χρόνος μετράει αντίστροφα και απαιτείται ταχύτητα και απόλυτη ακρίβεια.
Σύμφωνα με τους New York Times, η κυβέρνηση στις ΗΠΑ εξετάζει το ενδεχόμενο να αφήσει την μεγαλύτερη ποσότητα των αποβλήτων στο Hanford, στις υπόγειες δεξαμενές και να προστατεύσει ένα μέρος τους μέσα σε τσιμέντο αντί για αδιαπέραστο γυαλί. Το τσιμέντο όμως θα έχει αποσυντεθεί χιλιάδες χρόνια πριν διαλυθούν τα τοξικά υλικά.
Κανένας Υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ δεν έλυσε το πρόβλημα
Η διαχείριση αυτού του ζητήματος έχει προκαλέσει πονοκέφαλο σε όλους τους υπουργούς που βρέθηκαν στην ηγεσία του Υπουργείου Ενέργειας τα τελευταία 30 χρόνια στις ΗΠΑ. Και δεν είναι μόνο το Hanford. Είναι πολλά τα hotspots σε όλες τις ΗΠΑ. Νότια Καρολίνα, Οχάιο, Αϊντάχο, είναι τα άλλα σημεία όπου παρήχθηκαν 60.000 ατομικές βόμβες στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και άφησαν πίσω τους τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας η οποία θα είναι ραδιενεργή για χιλιάδες χρόνια αόμα.
Στο ανατολικό Τενεσί, υπάρχουν αυτή τη στιγμή 900.000 λίτρα υδράργυρου, ενώ μια μεγάλη ποσότητα διαχέεται στον υδροφορέα Μεγάλο Μαϊάμι, δίπλα στον ποταμό Σινσινάτι.
Το Hanford είναι μια τεράστια ερημική έκταση 580 τετραγωνικών μιλίων, μια στέπα στα κεντρικά και νότια της Ουάσινγκτον και αποτελεί το μεγαλύτερο και πιο μολυσμένο σημείο από την παραγωγή ατομικών βομβών σε όλη την Αμερική. Είναι τόσο μολυσμένο που έχει απαγορευτεί να ζήσει άνθρωπος εκεί για τις επόμενες χιλιετίες.
Τι να το κάνεις όμως όταν η μόλυνση στον ποταμό Κολούμπια μπορεί να προκαλέσει καταστροφή στις καλλιέργειες, σε αγρότες, σε φυλές ιθαγενών, στην χλωρίδα και την πανίδα και κατ’ επέκταση στις ανθρώπινες κοινωνίες. Αρκετοί κάτοικοι στα πέριξ, έχουν αντιμετωπίσει προβλήματα με τον θυρεοειδή τους, έχουν αναπτύξει όγκους στο νευρικό και το αναπαραγωγικό τους σύστημα και κάμποσα ακόμα προβλήματα από την έκθεσή τους στο πλουτώνιο.
Η καθυστέρηση στην δράση είναι τέτοια, που πλέον οι αρμόδιοι φορείς πιέζουν για να παρθούν κάποια μέτρα, έστω κι αν είναι πολύ κάτω από τα στάνταρ που είχαν τεθεί το 2012 από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στις ΗΠΑ.
Οι αντικρουόμενες απόψεις
Οι ομοσπονδιακές και πολιτειακές αρχές ΗΠΑ και Ουάσινγκτον διαπραγματεύονται το πώς θα εμπλακούν στην εκκαθάριση του Hanford και έχει προταθεί να χρησιμοποιήσουν ενέματα αντί για γυαλό, ώστε να σταθεροποιήσουν περίπου το 50% των αποβλήτων.
Στόχος είναι να εξάγουν την ποσότητα με τα υψηλότερα επίπεδα ραδιενέργειας και να αφήσουν πίσω την ποσότητα που έχει κολλήσει στις δεξαμενές. Αυτό είναι και το σημείο διαφωνίας που έχει φέρει αδράνεια στις πράξεις. Από τη μία τα ενέματα είναι μια φθηνή και άμεση λύση, από την άλλη, σε μερικούς αιώνες θα έχουν διαλυθεί και η ποσότητα θα εκχυθεί και πάλι προς τα έξω.
Το Υπουργείο Ενέργειας τονίζει πως το πλάνο που θα εφαρμοστεί, θα έχει στόχο να καταστήσει ασφαλή την περιοχή για τις μελλοντικές γενιές και η ποσότητα που θα μείνει πίσω, δεν θα απειλεί την υγεία των ανθρώπων.
«Αν σκεφτεί κανείς τις αποφάσεις που πάρθηκαν τη δεκαετία του ’90, το αρχικό πλάνο ήταν αρκετά διαφορετικό. Απαιτούσε τεχνολογια αμφιβόλου ποιότητας που ήταν εύκολο να φτιάξει κάποιος, αλλά αργά ή γρήγορα θα φαινόταν το πρόβλημα», εξηγεί ο Μπράιαν Βανς, πρώην ναύαρχος του ναυτικού των ΗΠΑ, που είναι ο επικεφαλής διαχείρισης του Hanford.
«Καλύτερα να κάνουμε ασανσέρ για το φεγγάρι»
Ο Τόμας Γκράμπλι, πρώην υφυπουργός Ενέργειας, αναφέρει πως είχε παρουσιαστεί στην κυβέρνηση Κλίντον ένα μπάτζετ εκατοντάδων δισεκατομμυρίων για τον καθαρισμό των σημείων παραγωγής πυρηνικών όπλων, με το Γραφείο Διαχείρισης Προϋπολογισμού να του ζητάει να μην το δείξει πουθενά αυτό το πλάνο.
Το συνολικό κόστος της εκκαθάρισης της περιοχής, υπολογίζεται στα 528 δισ. δολάρια. Με την καθυστέρηση απελευθέρωσης πόρων, θα περάσουν αιώνες μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Για παράδειγμα, το 2023 το Κογκρέσο έχει εγκρίνει μόλις 2.8 δισ. ανά έτος για το Hanford, με το 1.7 δισ. να αφορά τον καθαρισμό στις δεξαμενές.
Ο Γκάρι Μπράνσον, επικεφαλής μηχανικών στο Υπουργείο και διοικητής στο εργοστάσιο διαχείρισης αποβλήτων, αποκάλεσε το σχέδιο μια τεράστια αποτυχία. Μάλιστα, το 2013 είχε κάνει μήνυση μαζί με άλλους δύο μάνατζερ κατά της εταιρείας που ανέλαβε τον καθαρισμό, της Bechtel, κατηγορώντας την για αναποτελεσματική δουλειά και για παράνομο lobbying ώστε να αντλήσει περαιτέρω κεφάλαια. Η μήνυση κατέληξε σε συμβιβασμό με την εταιρεία να δίνει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και τους μηνυτές 125 εκατομμύρια δολάρια.
«Ο σκοπός του εργοστασίου ήταν να διαχειρίζεται τα απόβλητα υψηλής ραδιενέργειας. Δε μπορούσαν να το κάνουν αυτό κι έτσι διαχειρίζονται τα χαμηλής. Δεν έχουν ξεκάθαρο σχέδιο και απλά θέτουν βραχυπρόθεσμους στόχους», υποστηρίζει ο Μπράνσον.
Η αρχική ιδέα της κατασκευής ήταν να μετακινήσουν την δεξαμενή με τα απόβλητα σε ασφαλές σημείο και να κάνουν χημικό διαχωρισμό ανάμεσα στα χαμηλής και υψηλής ραδιενέργειας. Μετά, δύο ξεχωριστές συσκευές λιωσίματος, θα ενθήκευαν τις δύο ποσότητες μέσα σε γυαλί. Δεν υπήρχε όμως τελικά ασφαλής τρόπος να γίνει αυτό.
«Έχουν φτιάξει μια από τις πιο πολύπλοκες ποντικοπαγίες στον κόσμο. Δεν πρόκειται να δουλέψει ποτέ. Στην πραγματικότητα, τα 54 εκατομμύρια γαλόνια δεν πρόκειται να μετακινηθούν ποτέ. Θα αφεθούν εκεί για να τα αντιμετωπίσουν οι μελλοντικές γενιές», υποστηρίζει ο Μπράνσον.
Η εμπλοκή των ιθαγενών της φυλής Γιακάμα
Το U.S. Government Accountability Office έχει προτείνει να εγκαταληφθεί το εργοστάσιο εξαιτίας του μεγάλου κόστους. «Μπορούμε καλύτερα να φτιάξουμε ένα ασανσέρ για το φεγγάρι. Θα έβαζα στην ίδια κατηγορία και το εργοστάσιο», είπε χαρακτηριστικά ο διοικητής του GAO, Νέιθαν Άντερσον.
Η αναλγησία στις αποφάσεις δεν αφορά μόνο το εργοστάσιο αλλά και το τι θα γίνει μετά. Υπάρχει διαφωνία για το αν πρέπει η ποσότητα που θα τοποθετηθεί σε γυάλινες θήκες να θαφτεί στο βουνό Γιούκα στη Νεβάδα, ενώ δεν υπάρχει κοινός τόπος ούτε για το πού θα καταλήξουν τα απόβλητα χαμηλής ραδιενέργειας.
Το GAO θεωρεί πως τα ενέματα είναι περιττό κόστος, αφού και το γυαλί μπορεί να κάνει μια χαρά τη δουλειά και γρηγορότερα. Όμως, το Τμήμα Οικολογίας της Ουάσινγκτον και συγκεκριμένα ο επικεφαλής του Ντέιβιντ Μπόουεν, θεωρεί κάτι τέτοιο μεγάλο ρίσκο και προτείνει η ποσότητα να βγει εκτός πολιτείας. Ακόμα κι αν βιτροποιηθεί η ραδιενεργή ποσότητα, ένα ποσοστό 1% θα μείνει πίσω και θα εξακολουθήσει να αποτελεί κίνδυνο.
Παρά το ότι τα ενέματα μπορούν να προστατεύσουν τις δεξαμενές από την κατάρρευση καθώς χαλάει η σύστασή τους στην πορεία του χρόνου, τα συνολικά απόβλητα που θα μείνουν πίσω, αποτιμώνται σε εκατοντάδες χιλιάδες γαλόνια.
«Όσο πιο κοντά πας στον πάτο των δεξαμενών, τόσο πιο ραδιενεργά, τοξικά και επικίνδυνα είναι τα απόβλητα», ισχυρίζεται ο Τζόφρι Φίτους, δικηγόρος του Συμβουλίου Άμυνας Εθνικών Πηγών των ΗΠΑ που έχει κάνει μήνυση στην κυβέρνηση Μπάιντεν.
Μέχρι στιγμής, αυτό που έχει γίνει είναι κάποιοι εργάτες αθαρισμού να έχουν κατεδαφίσει μολυσμένα κτήρια, να έχουν καθαρίσει το έδαφος κατά μήκος του Κολούμπια και να έχουν σταθεροποιήσει 7 αντιδραστήρες παραγωγής πλουτωνίου.
Στην εξίσωση μπαίνουν και οι ιθαγενείς της πολιτείας, οι Γιακάμα, που προστατεύουν τους φημισμένους αμπελώνες και τις μηλιές της Ουάσινγκτον. Οι Γιακάμα αριθμούν 11.000 μέλη στις ΗΠΑ και η κληρονομιά τους περιλαμβάνει και το Hanford. Με μια συνθήκη του 1855, η περιοχή είχε δοθεί στη φυλή και τους είχαν υποσχεθεί πως θα έχουν το δικαίωμα να κυνηγούν και να ψαρεύουν σε υγιή εδάφη.
«Πριν το Manhattan Project υπήρχε μια συμφωνία με χειραψία πως αυτή η περιοχή θα επέστρεφε σε εμάς όπως την παραδώσαμε. Πώς μπορούμε να δεχτούμε το δηλητήριο στο έδαφός μας;», λέει η Τρίνα Σέργουντ, εκπρόσωπος της φυλής Γιακάμα.
