Αν κάτι είναι δεδομένο τη εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στο δυτικό κόσμο, αυτό είναι τα σύμβολά της: Από τα χριστουγεννιάτικα δέντρα με τη φάτνη μέχρι τον Άγιο Βασίλη με το έλκηθρο, ως τον αντίπαλό του τον Krampus, τον τάρανδο Ρούντολφ με την κόκκινη μύτη και τα ξωτικά-βοηθούς, υπάρχουν κάποιες μορφές που είναι… οικουμενικές.

Κατά τόπους εμφανίζονται και άλλοι δευτεραγωνιστές, όπως π.χ. στην Ελλάδα οι καλλικάντζαροι. Στην κεντρική Ευρώπη, όμως, ένας απ’ αυτούς τους δευτεραγωνιστές, ο Krampus, τείνει να γίνει τόσο δημοφιλής, που κονταροχτυπιέται πια με τα πρώτα ονόματα της εορταστικής μαρκίζας.

Τι εστί Krampus; Πρόκειται για ένα τέρας, στην κυριολεξία. Ένα ζώο που ακροβατεί ανάμεσα στον δαίμονα και τον τράγο, με κέρατα, σκούρα μαλλιά, κυνόδοντες και μακριά γλώσσα. Εμφανίζεται ως ο μεγάλος αντίπαλος του Αγίου Νικολάου, του δικού μας Αγίου Βασίλη, έχοντας σκοπό όχι να επιβραβεύσει τα καλά παιδιά με δώρα, αλλά να τιμωρήσει τα κακά με αλυσίδες, κουδούνια και βέργες από μπαστούνια συμήδας! Μα, μπορεί μια τέτοια μορφή, ολότελα αποκρουστική, να σταθεί στο γιορτινό πνεύμα που αποπνέει αυτή η περίοδος; Μπορεί και παραμπορεί.

Η λογική ότι ο Άγιος που επιβραβεύει τα καλά παιδιά (Άγιος Βασίλης για εμάς, Άγιος Νικόλαος για το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, Pere Noel για τους Γάλλους κοκ) πρέπει να έχει κι έναν αντίπαλο είναι διαδεδομένη στην παράδοση εκείνων των τόπων. Σε περιοχές της Γερμανίας και της Αυστρίας διατηρείται η παράδοση του Krampus. Στα πιο ανατολικά γερμανικά κρατίδια συναντάμε τους Belsnickle και Knecht Ruprecht, σκληρούς άνδρες με μαύρα γένια που είναι εφοδιασμένοι με μακριές βέργες για να χτυπούν τα κακά παιδιά. Η Γαλλία, αντίστοιχα, έχει τον Hans Trapp και τον Père Fouettard και η Ολλανδία τον Zwarte Piet.

Krampus: Από τη Σκανδιναβία στην κεντρική Ευρώπη

Το όνομα του Krampus προέρχεται από τη γερμανική λέξη krampen, που σημαίνει νύχι. Γενεαλογικά είναι ο γιος του θεού Hel στη σκανδιναβική μυθολογία (παρεμπιπτόντως, ο Hel είναι ο θεός της κόλασης). Ο θρύλος είναι μέρος μιας χριστουγεννιάτικης παράδοσης αιώνων στη Γερμανία, όπου οι εορτασμοί των Χριστουγέννων ξεκινούν στις αρχές Δεκεμβρίου, από τη γιορτή του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου). Όπως ο ευγενικός Άγιος Νικόλαος αντάμειψε τα παιδιά με γλυκάκαι δώρα, ο Krampus έδερνε τα κακά παιδιά, τα έβαζε σε ένα σάκο και τα πήγαινε στη φωλιά του.

Σύμφωνα με τη λαογραφία, ο Krampus υποτίθεται ότι εμφανίζεται σε πόλεις τη νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου, γνωστή ως Krampusnacht (η Νύχτα του Krampus). Την επόμενη μέρα, 6 Δεκεμβρίου, είναι ο Nikolaustag, ή η ημέρα του Αίγου Νικολάου, όταν τα παιδιά κοιτάζουν έξω από την πόρτα τους για να δουν αν το παπούτσι ή η μπότα που είχαν αφήσει έξω το προηγούμενο βράδυ περιέχει είτε δώρα (ανταμοιβή για καλή συμπεριφορά) είτε καλάμι (κακή συμπεριφορά). Είναι προφανής η αντιστοιχία με την δική μας παράδοση του Αγίου Βασίλη και της Πρωτοχρονιάς.

Μια πιο μοντέρνα αντίληψη της παράδοσης στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, τη Σλοβενία ​​και την Τσεχία περιλαμβάνει μεθυσμένους άνδρες ντυμένους διαβόλους, οι οποίοι καταλαμβάνουν τους δρόμους για ένα Krampuslauf. Τι είναι ένα αυτό; Ένα είδους παραδοσιακού «κυνηγιού», στο οποίο ο ένας κυνηγάει τον άλλο.

Είναι, βέβαια, απαραίτητο να τρομάξουμε τα παιδιά με ένα δαιμονικό τέρας; Ίσως είναι ένας τρόπος για να έρθουν οι άνθρωποι σε επαφή με την παγανιστική πλευρά τους.

Η τρομακτική παρουσία του Κράμπους καταπνίγηκε για πολλά χρόνια. Η Καθολική Εκκλησία απαγόρευσε τους θορυβώδεις εορτασμούς. Ως και τα φασιστικά καθεστώτα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης βρήκαν τον Krampus απεχθή. Αλλά ο Krampus έχει αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια, σε σημείο που να αποτελεί πια σε συγκεκριμένες περιοχές της Ευρώπης μια φιγούρα το ίδιο αναγνωρίσιμη μ’ αυτή του Αγίου Νικολάου.

Η χάρη και η φήμη του Krampus φτάνει μέχρι και στις ΗΠΑ, όπου ο κόσμος αγκαλιάζει τη σκοτεινή πλευρά των Χριστουγέννων. H κινηματογραφική ταινία Krampus το 2015 έκανε σημαντική επιτυχία για τέτοιο θέμα. Γι’ αυτό και ακολούθησε η τηλεοπτική σειρά «Pagan Peak» για πέντε σεζόν, από το 2018 ως το 2023. Τα Krampusnachts διοργανώνονται πλέον και σε πόλεις όπως η Ουάσιγκτον και η Νέα Ορλεάνη.

Με αυτόν τον τρόπο ο εορταστικός διάβολος παύει να είναι τόσο τρομακτικός και γίνεται «κουλ». Και φυσικά επιχειρείται και η εμπορευματοποίησή του. Στην Αυστρία έχουν ήδη βάλει μπροστά τη μπίζνα με σοκολάτες, ειδώλια και συλλεκτικά κέρατα.

** Με πληροφορίες από National Geographic.