Περιεχόμενα
Το γεγονός ότι η Κύπρος έχει ιδιαίτερη και στενή οικονομική σχέση με τη Ρωσία δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς μια δημοσιογραφική έρευνα για να το διαπιστώσει. Μια ελάχιστη έρευνα το αποδεικνύει, αν όχι μια απλή βόλτα στους δρόμους των κυπριακών πόλεων.
Κάθε φορά, όμως, που παρουσιάζονται συγκεκριμένα στοιχεία γι’ αυτή τη σχέση, που αποδεικνύουν τον εναγκαλισμό της οικονομίας της Κύπρου (ειδικά στον τραπεζικό τομέα) με τη Ρωσία ειδικά την ομάδα ανθρώπων που βρίσκονται κοντά στον Βλαντίμιρ Πούτιν, το ενδιαφέρον ανάβει. Η ανεξάρτητη έρευνα της ICIJ (Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητικών Δημοσιογράφων) που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της την Τετάρτη 15 Νοεμβρίου περιέχει πολλά στοιχεία για αυτό.
Αναφέρεται πρώτα μια συνάντηση που είχαν το 2014 δύο ανώτερα στελέχη μιας από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Κύπρου, της RCB Ltd., με τον (τότε υφυπουργό παρά τω Προέδρω της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη) Κωνσταντίνο Πετρίδη. Οι αξιωματούχοι πίεσαν τον Πετρίδη να εγκρίνει την αίτηση υπηκοότητας ενός Ρώσου υπηκόου που είπε ότι βρισκόταν υπό κυρώσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι που ο Πετρίδης δεν έκανε.
Για το θέμα υπήρξε έρευνα από το Οργανωμένο Έργο Αναφοράς για το Οργανωμένο Έγκλημα και Διαφθορά (OCCRP), η οποία δεν κατονόμασε τον Ρώσο υπήκοο ούτε είπε τι συνέβη με την αίτηση ή γιατί ήταν σημαντική για τους αξιωματούχους του RCB. Τονίζει, όμως, ότι η αίτηση ήταν μέρος του διαβόητου προγράμματος «χρυσής βίζας», το οποίο χορήγησε την υπηκοότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε 2.869 Ρώσους υπηκόους και τελικά απέφερε κέρδος περίπου 7 δις δολάρια στην Κύπρο, διογκώνοντας τις καταθέσεις της RCB και άλλων μεγάλων τραπεζών που φιλοξενεί η Κύπρος.
Το άρθρο τονίζει ότι η RCB, οι διευθυντές και οι μέτοχοί της είχαν μακροχρόνιους δεσμούς με το Κρεμλίνο. Ο ίδιος ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν κάποτε -κατά λάθος- αναφέρθηκε στην RCB ως «θυγατρική» της ελεγχόμενης από το Κρεμλίνο Vneshtorgbank, γνωστής ως VTB, η οποία εκείνη την εποχή ήταν απλώς βασικός μέτοχος. Οι τράπεζες της Κύπρου είχαν ένα σημαντικό διαπιστευτήριο, το οποίο τις έφερε απευθείας στον δυτικό χρηματοπιστωτικό κόσμο: ήταν όλες αδειοδοτημένες και εποπτευόμενες από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την ισχυρή τραπεζική αρχή με έδρα τη Φρανκφούρτη της Γερμανίας.
Για χρόνια, η RCB, παλαιότερα γνωστή ως Russian Commercial Bank, ήταν μεταξύ των «συστημικά σημαντικών τραπεζών» της ΕΚΤ, ένα καθεστώς που, λένε οι αναλυτές, τη βοήθησε να επεκτείνει τη βάση πελατών της στην Κύπρο. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 η Διεύθυνση Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ ανακοίνωσε «αποφάσεις» για να βοηθήσει στην απελευθέρωση της RCB, η οποία, παρά την «άφθονη» ρευστότητα και κεφάλαια, αποφάσισε ξαφνικά να βγει από τις τραπεζικές εργασίες.
Εμπλοκή του γραφείου του Νίκου Αναστασιάδη
Το άρθρο επιχειρεί να συνδέσει άμεσα τον επί δεκαετία πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη με τέτοιες δουλειές. Αναφέρεται ότι ο πρώην πρόεδρος υπήρξε ιδρυτής ενός μεγάλου παρόχου υπηρεσιών offshoreκ και σύμφωνα με έρευνα της OCCRP το 2019 οι συνεργάτες του δικηγορικού του γραφείου υπηρέτησαν ως αξιωματούχοι «εικονικών εταιρειών» συνδέονταν με τεράστιες ύποπτες επιχειρήσεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών που συνδέονταν με συμμάχους του Πούτιν που έγιναν πριν αναλάβει ο Αναστασιάδης.
Ο οργανισμός OCCRP είπε ότι τα έγγραφά του δεν περιείχαν καμία συγκεκριμένη απόδειξη ότι η εταιρεία ή ότι οι υπάλληλοι της εταιρείας παραβίασαν νόμους ή διέπραξαν εγκλήματα. Η εταιρεία του Αναστασιάδη διέψευσε, επίσης, ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με παράνομη δραστηριότητα.
Στο άρθρο γίνεται λόγος για τις ιστορικές σχέσεις που έχουν η Κύπρος και η Ρωσία, από την εποχή της ΕΣΣΔ ακόμα και της εποχής που η Κύπρος αποτελούσε βρετανική αποικία. Από τη δεκαετία του 1980, η Ρωσία και η Κύπρος έχουν υπογράψει περισσότερες από 50 συνθήκες, πρωτόκολλα και μνημόνια συνεννόησης. Όταν η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε τον Δεκέμβριο του 1991, η Κύπρος ήταν από τις λίγες χώρες στις οποίες οι Ρώσοι μπορούσαν να ταξιδέψουν χωρίς βίζα.
Όταν η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ το 2004, η ρωσική οικονομική κυριαρχία βασίλευε ήδη στο νησί και το πρόγραμμα της «χρυσής βίζας» έκανε τη σχέση ακόμα πιο στενή. Μέχρι το 2012, το κυπριακό τραπεζικό σύστημα θα διογκωθεί στο 400% του ΑΕΠ της χώρας, μεταξύ των υψηλότερων στον κόσμο.
Στο κείμενο αναφέρεται και η μεγάλη τραπεζική κρίση που έχει βιώσει η Κύπρος, η οποία οδήγησε σε κούρεμα καταθέσεων το 2013, άρα και σε απώλεια δις δολαρίων για πολλούς ολιγάρχες, οι οποίοι είχαν «παρκάρει» εκεί πολλά κεφάλαια. Υπήρξαν, όμως, και αποκαλύψει ότι οι ρυθμιστικές αρχές των κυπριακών τραπεζών και οι αρχές επιβολής του νόμου είχαν κάνει παρεμβάσεις υπέρ του Κρεμλίνου. Σε μια περίπτωση, οι ρυθμιστικές αρχές αρνήθηκαν να ερευνήσουν μια ρωσική φορολογική απάτη 230 εκ. δολαρίων, μεγάλο μέρος της οποίας είχε ξεπλυθεί μέσω κυπριακών τραπεζών. Το περιστατικό έμεινε γνωστό ως το σκάνδαλο Μαγκνίτσκι, από τον Σεργκέι Μαγκνίτσκι, τον δικηγόρο μιας αμερικανικής επενδυτικής εταιρείας με έδρα τη Μόσχα που ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου σε μια ρωσική φυλακή αφού αποκάλυψε την απάτη.
Η κυπριακή κυβέρνηση τότε, σύμφωνα με το άρθρο, έστρεψε τα πυρά της εναντίον του τότε διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Πανίκου Δημητριάδη. Ο Μάριο Ντράγκι, τότε πρόεδρος της ΕΚΤ, έγραψε μια επιστολή διαμαρτυρόμενη για τις κυβερνητικές επιθέσεις στους Δημητριάδη και ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αναγκάσει την Κύπρο να προστατεύσει την ανεξαρτησία της κεντρικής της τράπεζας. Ο γενικός εισαγγελέας της Κύπρου άνοιξε έρευνα για τον Δημητριάδη μετά τη διαρροή εμπιστευτικών εγγράφων σχετικά με υποτιθέμενες παρατυπίες σε σύμβαση της κεντρικής τράπεζας με μια μεγάλη εταιρεία αναδιάρθρωσης της Wall Street, την Alvarez & Marsal, για τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης. Γνωστός ως A&M, οι Alvarez & Marsal έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επίλυση της χρεοκοπίας της Lehman Brothers κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008.
Πιέσεις για Ρώσους στο Δ.Σ. της Τράπεζας Κύπρου
Ο ίδιος ο Δημητριάδης στα απομνημονεύματά του το 2017 έγραψε για το τηλεφώνημα που είχε δεχτεί από τον πρόεδρο Αναστασιάδη το 2013. Ο πρόεδρος τον πίεσε για την επικείμενη εκλογή του διοικητικού συμβουλίου της Τράπεζας Κύπρου. Ο Αναστασιάδης ήθελε ο κυβερνήτης να εγκρίνει την προτιμώμενη λίστα υποψηφίων του, η οποία περιελάμβανε έναν αντιπρόεδρο που συνεργάστηκε με τον Πούτιν στην KGB του Λένινγκραντ και πέντε άλλους Ρώσους. Κι όταν ο Δημητριάδης αρνήθηκε, δέχτηκε απειλές. Δημητριάδης παραιτήθηκε τον Μάρτιο του 2014. Τον επόμενο μήνα, η Ρωσία εισέβαλε και άρχισε την προσάρτηση της Κριμαίας, προκαλώντας παγκόσμιες διαμαρτυρίες και ένα κύμα κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την ΕΕ κατά των ρωσικών θεσμών.
Ο Αναστασιάδης απάντησε με επτασέλιδη επιστολή στην έρευνα. Είπε ότι η κύρια άνοδος της ρωσικής οικονομικής επιρροής σημειώθηκε πριν από το 2010 και ότι η κυβέρνησή του επέβλεψε μια δραματική μείωση των καταθέσεων που κατείχαν Ρώσοι επιχειρηματίες και ιδιώτες, από το ανώτατο όριο του 40% το 2013, στο 2,2% μέχρι το τέλος του 2022. Η κυβέρνησή του, επίσης, δρομολόγησε την αναστολή περισσότερων από 43.000 εταιρειών κέλυφος και το κλείσιμο περισσότερων από 123.000 τραπεζικών λογαριασμών, η πλειοψηφία των οποίων ανήκε σε Ρώσους.
Ο Αναστασιάδης υποστήριξε ότι η Κύπρος εφάρμοσε πλήρως τις κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας παρά το χρηματοοικονομικό και οικονομικό κόστος, και σε αντάλλαγμα η Ρωσία ανέστειλε μια φορολογική συνθήκη και επέβαλε απαγορεύσεις στις εξαγωγές νομισμάτων και τις πληρωμές σε δικαιοδοσίες που θεωρεί μη φιλικές, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου.
Η ρωσική επιρροή στις κυπριακές τράπεζες έφτασε σε υψηλό επίπεδο. Το νέο διοικητικό συμβούλιο της Τράπεζας Κύπρου περιελάμβανε τώρα τους έξι Ρώσους, συμπεριλαμβανομένου του Βλαντίμιρ Στρζαλκόφσκι, πρώην συναδέλφου του Πούτιν στην KGB. Ο μοναδικός μεγαλύτερος μέτοχος ήταν μια εταιρεία που ελέγχεται από τον Βίκτορ Βέκσελμπεργκ, έναν Ρώσο ολιγάρχη που έχει πλέον κυρώσεις.
Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου ενέκρινε Ρώσο επενδυτικό όμιλο να αγοράσει ένα μερίδιο ελέγχου στην Κυπριακή Τράπεζα Ανάπτυξης. Αυτή η ομάδα περιελάμβανε τον Αλεξέι Κουλίκοφ, μερικό ιδιοκτήτη μιας τράπεζας που οι ρωσικές αρχές ισχυρίστηκαν ότι βοήθησε στην ενορχήστρωση μιας από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις ξεπλύματος χρήματος στην ιστορία, μεταφέροντας 10 δις δολάρια από τη Ρωσία στην Ευρώπη. Τον Μάιο του 2014, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας ανακάλεσε την άδεια μιας μικρής ρωσικής τράπεζας όπου ο Κουλίκοφ υπηρέτησε ως σύμβουλος του προέδρου της για παραβιάσεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες σε ένα ξεχωριστό σκάνδαλο. Ένα μήνα αργότερα, η κυπριακή κεντρική τράπεζα συμφώνησε στην εξαγορά της αναπτυξιακής τράπεζας του ομίλουτ του. Ο Κουλίκοφ καταδικάστηκε για απάτη και υπεξαίρεση σε σχέση με την τράπεζα που συνδέεται με το μεγαλύτερο σκάνδαλο ξεπλύματος χρήματος και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης εννέα ετών.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού Αναστασιάδη στη Ρωσία το 2017 αποκαλύφθηκαν κάποιοι εντυπωσιακοί αριθμοί: Η Ρωσία αντιπροσώπευε το 80% των ξένων επενδύσεων της Κύπρου, 33 δις δολάρια, και ότι η Κύπρος ήταν ο δεύτερος κορυφαίος επενδυτής στη Ρωσία με 65 δις δολάρια.
Η δουλειά της καταπολέμησης του ρωσικού ξεπλύματος βρώμικου χρήματος αφέθηκε σε άτομα όπως η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, η οποία είναι ευρέως κατανοητό ότι βρίσκεται στην κυριαρχία μιας ίδιας της πολιτικής τάξης. Την άνοιξη του 2016, μέσω της διαρροής των Panama Papers, η τράπεζα RCB αποκαλύφθηκε ως κεντρικός παίκτης σε αυτές τις ιστορίες. Η κυπριακή τράπεζα είχε διοχετεύσει περισσότερα από 800 εκατομμύρια δολάρια σε πιστωτικές γραμμές – μη εξασφαλισμένες – σε μια εικονική εταιρεία της Καραϊβικής που μετέφερε χρήματα σε άλλες τέτοιες εικονικές εταιρείες, που ανήκαν σε πρόσωπα του στενού κύκλου του Πούτιν.
Κύπρος: Οικονομικές σχέσεις με τις αμερικανικές εκλογές
Η εικονική εταιρεία έδωσε τα δικαιώματα για πληρωμές τόκων 8 εκ. δολαρίων στον παιδικό φίλο του Πούτιν, Σεργκέι Ρόλντουγκιν, ο οποίος σύστησε τον Πούτιν στην πρώτη του σύζυγο, Λιουντμίλα, και είναι νονός της κόρης του Πούτιν, Μαρίας. Ένας τσελίστας συναυλιών που έγινε δισεκατομμυριούχος, ο Ρολντούγκιν αναφέρεται συνήθως ως «το πορτοφόλι του Πούτιν».
Η λεγόμενη έρευνα Mueller για τη ρωσική παρέμβαση στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016 ανακάλυψε ότι η Τράπεζα Κύπρου είχε βοηθήσει να διοχετευθούν χρήματα από τον Ουκρανό κλεπτοκράτη Βίκτορ Γιανουκόβιτς στον μελλοντικό πρόεδρο της προεδρικής εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ το 2016, Πολ Μάναφορτ. Το 2017, η OCCRP διαπίστωσε ότι η Ελληνική Τράπεζα, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα που έχει η Κύπρος, έλαβε έσοδα άνω των 500 εκ. δολαρίων από ένα άλλο διαβόητο πρόγραμμα γνωστό ως Russian Laundromat, η οποία φέρεται να μετέφερε περισσότερα από 20 δις από τη Ρωσία μεταξύ 2011 και 2014. Το 2020, η ICIJ και οι συνεργάτες της στα μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν τα αρχεία FinCEN, τα οποία αποκάλυψαν ότι, το 2017, η JPMorgan Chase ανέφερε ύποπτες τραπεζικές μεταφορές συνολικού ύψους άνω των 322 εκ. δολαρίων που αφορούσαν εικονικές εταιρείες, τις οποίες στεγάζει οικονομικά η Κύπρος.
Το 2018 σηματοδότησε την κατάρρευση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στην Ευρώπη. Τον Φεβρουάριο, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ έθεσε στη μαύρη λίστα την ABLV Bank, την τρίτη μεγαλύτερη στη Λετονία, ως ύποπτη για ξέπλυμα χρήματος, που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση ενός βορειοκορεατικού προγράμματος όπλων και την οδήγησε σε εκκαθάριση.
Μετά το δάχτυλο στράφηκε προς συγκεκριμένο προορισμό: Κύπρος. Σε μια καυστική έκθεση προς το Κογκρέσο τον Αύγουστο του 2018, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ κατηγόρησε ότι η χώρα συνεχίζει να φιλοξενεί μεγάλο όγκο ύποπτων ρωσικών κεφαλαίων και επενδύσεων. Η ICIJ ερεύνησε τα αρχεία έξι κυπριακών εταιρειών εταιρικών υπηρεσιών και μιας λετονικής εταιρείας που πουλά κυπριακά έγγραφα εταιρικού μητρώου μέσω ενός ιστότοπου που ονομάζεται i-Cyprus. Η ICIJ διαπίστωσε ότι οι κυπριακές εταιρείες στα δεδομένα που διέρρευσαν παρείχαν υπηρεσίες σε εταιρείες που ανήκαν ή ελέγχονταν από 96 Ρώσους υπό κυρώσεις, 25 από τους οποίους είχαν ήδη επιβληθεί κυρώσεις πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Βίκτορ Βέκλεμπεργκ.
Τον Ιούνιο του 2018, μετά από χρόνια υποσχέσεων, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου διέταξε τελικά τις τράπεζες να κλείσουν λογαριασμούς για εικονικές εταιρείες που δεν ασχολούνται με νόμιμες δραστηριότητες. Η Cyprus Mail ανέφερε ότι οι τράπεζες έκλεισαν περισσότερους από 50.000 λογαριασμούς και αρνήθηκαν να ανοίξουν λογαριασμούς σε χιλιάδες άλλους πελάτες. Η Τράπεζα Κύπρου πάγωσε τους λογαριασμούς του Βέκλεσμπεργκ, αν και παρέμεινε ο μεγαλύτερος μέτοχος. Τον Νοέμβριο του 2018, ο τότε Υπουργός Οικονομικών της Κύπρου Χάρης Γεωργιάδης αναγνώρισε ειλικρινά τα προβλήματα, λέγοντας ότι «η Κύπρος είχε δισεκατομμύρια καταθέσεις μαζί με μια εταιρεία που δεν ήταν παρά ένα κέλυφος χωρίς υπαλλήλους και χωρίς φυσική παρουσία.
Έναν χρόνο αργότερα, βέβαια, η Κύπρος έλαβε μια μικτή έκθεση από την κύρια συμβουλευτική ομάδα της Ευρώπης για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Η έκθεση επαίνεσε τις «ολοένα και πιο υγιείς εποπτικές πρακτικές της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου» αλλά σημείωσε «σημαντικές ελλείψεις», όπως επίσης ότι οι αρμόδιες αρχές δεν επιδίωκαν ακόμη επαρκώς το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος από εγκληματικά έσοδα που παράγονται εκτός του νησιού. Η Κύπρος αναγνωρίζει ότι τα πράγματα δεν είναι όπως παλιά, σύμφωνα με το άρθρο, αλλά μένει να γίνει ακόμα σημαντική δουλειά.
** Με πληροφορίες από ICIJ.
