Περιεχόμενα
Τον ορισμό της είδησης που έγινε σλόγκαν ασφαλώς κάπου θα τον έχετε διαβάσει. Ότι, δηλαδή, είδηση δεν είναι αν ένας σκύλος δαγκώσει άνθρωπο, αλλά αν ένας άνθρωπος δαγκώσει σκύλο. Αν ίσχυε αυτό, ο Νίγηρας και το πραξικόπημα στην αφρικάνικη χώρα, το οποίο εκδηλώθηκε το απόγευμα της 26ης Ιουλίου, δεν θα ήταν είδηση ούτε μονόστηλο, που έλεγαν παλιά οι αρχισυντάκτες. Διότι στο Νίγηρα τα πραξικοπήματα είναι, δυστυχώς, ένα συχνό φαινόμενο, και η διακυβέρνηση από στρατιωτικούς μια πραγματικότητα που βιώνει η χώρα του Σαχέλ στο μεγαλύτερο διάστημα της 63χρονης ανεξάρτητης ιστορίας της.
Ο Νίγηρας έχει έκταση σχεδόν όσο δέκα φορές η Ελλάδα. Πρόκειται για μια απέραντη χώρα, την οποία όμως πολλοί στη χώρα μας είτε αγνοούν, είτε την μπερδεύουν με τη Νιγηρία, με την οποία συνορεύει στο νότο. Μπορεί να είναι από τα φτωχότερα και τα πιο υπανάπτυκτα κράτη της γης, ωστόσο είναι χώρα-κλειδί σε μια περιοχή-κλειδί. Το ουράνιο, ο χρυσός, το πετρέλαιο και η γεωστρατηγική θέση την κάνουν σπουδαίο παίκτη στην περιοχή του Σαχέλ. Την μεταβατική ζώνη, δηλαδή, μεταξύ της ερήμου Σαχάρας στο βορρά και της σαβάνας του νότου.
Το πραξικόπημα στη χώρα είναι ζήτημα που απασχολεί έντονα τον διεθνή παράγοντα. Ο Νίγηρας είναι ένα από τα τελευταία «δυτικά» στηρίγματα στην περιοχή. Σε άλλες χώρες της περιοχής (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο) έγιναν επίσης πραξικοπήματα και οι νέοι στρατιωτικοί-αφεντικά έχουν εκδηλώσει πια την προτίμησή τους στη Ρωσία του Πούτιν. Γι’ αυτό και η Δύση μάλλον δεν θα ανεχτεί να «χαθεί» και ο Νίγηρας στο γεωπολιτικό παιχνίδι και στον έλεγχο του ουρανίου, του βασικού «συστατικού» για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Αγώνας δρόμου Βρετανών-Γάλλων για τις… λεκάνες του Νίγηρα
Πριν βάλουν πόδι οι Γάλλοι στην περιοχή, δηλαδή στο τέλος του 19ου αιώνα, ο Νίγηρας δεν αποτέλεσε ποτέ στην ιστορία ενιαίο κράτος ή διοικητική μονάδα. Το νοτιοδυτικό κομμάτι του ήταν μέρος των μεγάλων αφρικανικών αυτοκρατοριών της Γκάνα και του Σονγκάι, το νοτιοανατολικό των πανίσχυρων σουλτανάτων του Κάνεμ-Μπόρνου, δίπλα στη λίμνη Τσαντ, και το βόρειο, η Σαχάρα δηλαδή, κατοικούταν από αυτόνομες φυλές Βέρβερων, τους περίφημους πολεμοχαρείς Τουαρέγκ.
Παρένθεση: Όταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι εξερευνητές άρχισαν να διεισδύουν στη Σαχάρα και τις φυλές της και ήλθαν πρόσωπο με πρόσωπο με τους Τουαρέγκ, νόμιζαν ότι είχαν να κάνουν με… μπλε ανθρώπους. Και όντως, το χρώμα του δέρματος πολλών ανδρών Τουαρέγκ ήταν μπλε σε πολλά σημεία. Δεν πρόκειται για κάτι γενετικό, προφανώς, αλλά αυτό αποδείχτηκε αργότερα: Οι Τουαρέγκ από μικροί προτιμούν το μπλε χρώμα για τα τουρμπάνια, με τα οποία σκεπάζουν το πρόσωπό τους. Είναι, μάλιστα, η μοναδική φυλή στον πλανήτη στην οποία οι άνδρες καλύπτουν το πρόσωπό τους και οι γυναίκες το αφήνουν ακάλυπτο! Με τα χρόνια, ο ιδρώτας τους ποτίζει το μπλε ύφασμα κι αυτό με τη σειρά του «ποτίζει» το δέρμα, ώστε να αποκτήσει μια μπλε απόχρωση.
Οι απευθείας απόγονοι της αυτοκρατορίας των Σονγκάι σήμερα ονομάζονται Τζέρμα. Αποτελούν σχεδόν το 20% του πληθυσμού και θεωρούν τους εαυτούς τους κάτι σαν την… αριστοκρατία της χώρας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι πρόεδροι και στρατιωτικοί ηγέτες, όσο ο Νίγηρας είναι ανεξάρτητος, προέρχονται απ’ αυτή τη φυλή, αν και οι Χάουσα (53% του πληθυσμού) είναι πολύ περισσότεροι.
Οι απαρχές στο φτιάξιμο του κράτους του Νίγηρα έρχονται από το συνέδριο του Βερολίνου το 1885. Εκεί οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις συναντήθηκαν σε παλάτια και μέγαρα, έβαλαν κάτω τον χάρτη της Αφρικής και χώρισαν «περιοχές ενδιαφέροντος» με βάση μόνο γεωγραφικά και οικονομικά στοιχεία. Δεν ασχολήθηκαν με το ποιοι λαοί κατοικούσαν εκεί, ούτε νοιάζονταν για το αν χωρίζουν λαούς με το να τραβάνε αυθαίρετα γραμμές στο χάρτη.
Έτσι, λοιπόν, μετά από… αμοιβαία συμφωνία, η Βρετανία καθόρισε ως δική της ζώνη ενδιαφέροντος την κάτω λεκάνη του ποταμού Νίγηρα στην κεντροδυτική Αφρική και η Γαλλία πήρε την πάνω λεκάνη. Η Βρετανία είχε ήδη αναπτύξει αποικίες στα παράλια της σημερινής Νιγηρίας, στο νότο, ενώ οι Γάλλοι είχαν ήδη πατήσει πόδι στα δυτικά από τη Σενεγάλη και συνεχώς προωθούνταν ανατολικά.
Αυτές οι συμφωνίες, βέβαια, είχαν γίνει στα χαρτιά. Για σχεδόν μία δεκαετία καμία από τις δύο δυνάμεις δεν αποφάσιζε να καταλάβει τις περιοχές που’ χε συμφωνήσει, διότι τις θεωρούσε εντελώς αναξιοποίητες. Πρώτοι έκαναν την κίνηση οι Βρετανοί, που έστειλαν εκστρατευτικά σώματα από το νότο της σημερινής Νιγηρίας προς το βορρά, όπου κυριαρχούσαν διάφορα αυτόνομα μουσουλμανικά κράτη της φυλής των Χάουσα.
Προφανώς οι καλύτερα εξοπλισμένοι και εκπαιδευμένοι Βρετανοί δεν είχαν πρόβλημα να υποτάξουν τους Χάουσα, αλλά τα νέα έφτασαν στους Γάλλους. Οι οποίοι φοβήθηκαν μήπως ανοίξει η όρεξη των Βρετανών για νέες κατακτήσεις και περάσουν στην άνω λεκάνη του Νίγηρα, παρά τη συμφωνία. Έσπευσαν, λοιπόν, να στείλουν δικά τους εκστρατευτικά σώματα να καταλάβουν άρον-άρον την περιοχή που ήταν δική τους στα χαρτιά.
Η προσπάθεια κατάκτησης ήταν πολύ πιο δύσκολη απ’ αυτή των Βρετανών, δεδομένου ότι τα εκεί κράτη των Χάουσα ήταν πιο οργανωμένα. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, τρία εκστρατευτικά σώματα από διαφορετικές περιοχές ενώθηκαν για να χτυπήσουν τους ντόπιους εκεί που σήμερα βρίσκεται ο Νίγηρας.
Και η ιστορία κατέγραψε μερικές από τις πιο σκοτεινές σελίδες της γαλλικής αποικιοκρατίας, με εξαφάνιση ολόκληρων χωριών, μαζικές εκτελέσεις αμάχων, βιασμούς, λεηλασίες και απάνθρωπα βασανιστήρια. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και η ανώτατη διοίκηση της Γαλλίας, που έκανε συχνά τα στραβά μάτια σ’ αυτά, αντικατέστησε τους ανώτερους διοικητές, επειδή έδειξαν υπέρμετρη σκληρότητα.
Η περιοχή μπήκε στο γαλλικό έλεγχο το 1900, οπότε και δημιουργήθηκε η «Στρατιωτική Περιοχή του Νίγηρα». Τις επόμενες δύο δεκαετίες, πάντως, ο Νίγηρας φλεγόταν: υπήρξαν πολλές προσπάθειες των ντόπιων να διώξουν τους Γάλλους. Η σημαντικότερη απ’ αυτές ήταν η λεγόμενη «εξέγερση του Κομπκιτάντα» στο νότο, η οποία οργανώθηκε από έναν τυφλό (!) μουσουλμάνο κληρικό, τον Άλφα Σαϊμπού. Οι Γάλλοι τα βρήκαν σκούρα, αφού ο κληρικός, παρά την απώλεια όρασης, έδειξε εξαιρετικές στρατηγικές ικανότητες στον ανταρτοπόλεμο. Αλλά όπως συνέβη πολλές φορές, προδόθηκε, συνελήφθη και εκτελέστηκε.
Νίγηρας: Αποικιακή διοίκηση με 900 ανθρώπους!
Οι Γάλλοι αντιμετώπισαν την περιοχή ως ένα αναγκαίο κακό. Προσπάθησαν να κάνουν όσο το δυνατόν λιγότερα έξοδα. Ακόμα και την περίοδο της αποικιακής διοίκησης οι Γάλλοι αξιωματικοί, στρατιώτες και διοικητικοί υπάλληλοι σ’ αυτή την απέραντη περιοχή δεν ξεπερνούσαν τους 900! Αποφάσισαν να κρατήσουν τους παραδοσιακούς θεσμούς διοίκησης, ειδικά στο βορρά, όπου δεν ήθελαν πολλά-πολλά με τους Τουαρέγκ.
Στο νότο συνεργάστηκαν με τους Τζέρμα, οι οποίοι είδαν στη γαλλική βοήθεια μια (τυπική, βέβαια) αναβίωση της παλιάς τους δύναμης. Οι Τζέρμα έστειλαν τα παιδιά τους πρώτοι στα σχολεία, έγιναν διοικητικοί υπάλληλοι, μπήκαν στο στρατό, κατέλαβαν αυτό που λέμε τους «αρμούς» της χώρας. Ο Νίγηρας, πάντως, παρέμεινε μια πάμπτωχη χώρα, κυρίως αγροτική, με μεγάλο μέρος του πληθυσμού να πεθαίνει σαν τις μύγες από μολυσματικές ασθένειες.
H στρατηγική σημασία του Νίγηρα αυξήθηκε κατακόρυφα από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν και τυχαία κάποιοι επιστήμονες που έψαχναν για πολύτιμα μέταλλα στην έρημο ανακάλυψαν ένα τεράστιο κοίτασμα ουρανίου. Το ουράνιο πλέον έπαιζε σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή, ως η πρώτη ύλη κατασκευής πυρηνικών, οπότε ο Νίγηρας έγινε αγαπημένος προορισμός επιστημόνων και τεχνικών, που κατέφθαναν σωρηδόν.
Το κακό, βέβαια, ήταν ότι το ουράνιο ανακαλύφθηκε στην περιοχή των Τουαρέγκ, στην επαρχία Αγκαντέζ του βορρά. Οι Τουαρέγκ, συνηθισμένοι να είναι αφεντικά στον τόπο τους, δεν είδαν με καλό μάτι αυτή την εισβολή. Επιπλέον, το απελευθερωτικό κίνημα της Αλγερίας στο βορρά της χώρας καθιστούσε το Νίγηρα απαραίτητο στρατιωτικό μοχλό.
Χρυσός, ουράνιο και ένας δάσκαλος που έγινε πρόεδρος
Η περιοχή, πάντως, ακολούθησε την τύχη όλων των γαλλικών αποικιών στην Αφρική στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και τις αρχές του 1960. Οι Γάλλοι έφυγαν άρον-άρον από την περιοχή, όπως είχαν έλθει, χωρίς να δημιουργήσουν τις υποδομές για να είναι βιώσιμα τα «κράτη» που άφησαν πίσω. Ποια κράτη; Με σύνορα χαραγμένα πάνω σε χάρτες, χωρίς καμία ιδέα για το ποιοι λαοί ζουν εκεί, αν χωρίζονται, αν εξαναγκάζονται να ζήσουν μαζί ενώ είναι προαιώνιοι αντίπαλοι, προφανώς όλα τα κράτη της περιοχής είχαν πρόβλημα. Και ο Νίγηρας ένα παραπάνω, αν και οι Γάλλοι λόγω του ουρανίου την πρόσεξαν την περιοχή. Το πρώτο ορυχείο ουρανίου λειτούργησε το 1969.
Από το 1960,που ο Νίγηρας έγινε ανεξάρτητος, μέχρι το 1974 υπήρξε μια πολιτική μεν, αυταρχική δε διοίκηση. Ο πρώτος πρόεδρος ήταν ο Χαμανί Ντιορί, ένας δάσκαλος που εγκαθίδρυσε μονοκομματικό κράτος με τις πλάτες των Γάλλων κι έγινε συνώνυμο της εκτεταμένης διαφθοράς. Τα τεράστια έσοδα από το ουράνιο (και το χρυσό, όπου είχε αρχίσει ήδη να βγαίνει από τα σπλάχνα της ερήμου) τα τσέπωνε ο ίδιος και οι δικοί του και ο λαός πέθαινε από την πείνα.
Το 1974 ο Νίγηρας βίωσε τον πρώτο χορό από τα πραξικοπήματα. Ο οποίος διατηρείται μέχρι σήμερα, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στην ουσία στη χώρα έγιναν μόλις δύο φορές πολυκομματικές εκλογές, το 1993 και το 2021. Την πρώτη φορά η «δημοκρατική» διακυβέρνηση κράτησε κάτι λιγότερο από τρία χρόνια και την δεύτερη ακόμα λιγότερο, δύο χρόνια και 115 μέρες. Ο πρόεδρος Μοχάμεντ Μπαζούμ ανατράπηκε και κρατείται από στελέχη των ενόπλων δυνάμεων. Η τύχη του ακόμα δεν έχει ξεκαθαριστεί.
Θα αντιδράσει η Δύση
Το σημαντικότερο σημείο που ψάχνει ο διεθνής παράγοντας τις πρώτες μέρες μετά το πραξικόπημα είναι το… ιδεολογικό πρόσημο των νέων αφεντικών. Ο Νίγηρας από την ανεξαρτησία του και παρ’ ότι γνώρισε δέκα διαφορετικούς αρχηγούς ως κράτος σε περίοδο 63 χρόνων, δεν είχε εγκαταλείψει την φιλοδυτική-φιλογαλλική στάση. Οι στρατιωτικοί της αεροπορίας, που έκαναν το πραξικόπημα, δεν έχουν εκδηλωθεί.
Το Εθνικό Συμβούλιο για την Προστασία της Πατρίδας, η χούντα των στρατιωτικών με το βαρύγδουπο όνομα, έχει αρχηγό τον σμήναρχο Αμαντού Αμπντραμάνε, ο οποίος έχει εκπαιδευτεί στη Γαλλία. Κανείς δεν ξέρει, όμως, ποιος τον παρακίνησε κι αν έχει λάβει διαβεβαιώσεις βοήθειας από άλλες δυνάμεις, ώστε να παραμείνει στην εξουσία.
Η Δύση δεν έχει σκοπό να εγκαταλείψει το μοναδικό της στήριγμα στην περιοχή (ο Νίγηρας συνορεύει με επτά κράτη) και το ουράνιο στα χέρια του Πούτιν, άρα αναμένεται μια αντίδραση, ακόμα και στρατιωτική, με κάλυψη μια αφρικανική «ειρηνευτική δύναμη», ώστε να μην φανεί ότι πρόκειται για γαλλική ή γαλλο-αμερικανική επέμβαση.
Ο Νίγηρας παραμένει μια χώρα σε καταστολή. Με υποανεπτυγμένη αγροτική οικονομία, όπου το όργωμα γίνεται ακόμα με αγελάδες στις περισσότερες περιοχές, με ΑΕΠ όσο το 10% αυτού της Ελλάδας και με μέσο όρο γεννήσεων από τους μεγαλύτερους στην υφήλιο. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, αντιστοιχούν 6,82 παιδιά σε κάθε γυναίκα του Νίγηρα!
Ο πληθυσμός το 1960, τη χρονιά της ανεξαρτησίας, ήταν σχεδόν 2,5 εκατομμύρια. Το 2023 υπολογίζεται σε πάνω από 25 εκατομμύρια, έχει δεκαπλασιαστεί δηλαδή. Κι αυτό παρ’ ότι ένα στα τέσσερα παιδιά που γεννιούνται εκεί πεθαίνει από αρρώστιες και υποσιτισμό πριν κλείσει τα τέσσερα χρόνια του…
