Περιεχόμενα
Κουλουβάχατα. Αν έπρεπε να περιγράψει κανείς με μία και μόνη λέξη την κατάσταση στο Ισραήλ και γενικότερα τη Μέση Ανατολή, δεν υπάρχει καλύτερη. Και δεν υπάρχει επειδή η ίδια η λέξη είναι αραβική, σύνθετη μάλιστα. Προέρχεται από δύο αραβικές λέξεις, το «κόλου» (που σημαίνει όλα) και το «ουάχατ» (που σημαίνει ένα). Όλα σε ένα, δηλαδή. Τόσο μπερδεμένα μεταξύ τους, που δεν μπορείς να τα ξεδιαλύνεις.
«Εσύ με ποιους είσαι; Με τους Ισραηλινούς ή με τους Παλαιστίνιους»; Να, μια trendy ερώτηση, στην οποία όλοι «οφείλουν» να απαντήσουν, να διαλέξουν πλευρά, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι φριχτές εικόνες του πολέμου, που μπαίνουν στα σπίτια μας τις τελευταίες μέρες, έχουν ωθήσει ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα τι γίνεται εκεί κάτω, ή ακόμα χειρότερα ΝΟΜΙΖΟΥΝ ότι έχουν ιδέα, από σκόρπιες πληροφορίες ή μονόπλευρη ανάγνωση της ιστορίας, να παίξουν τους «οπαδούς». Ωσάν να πρόκειται για ποδοσφαιρικό ντέρμπι. Από την άνεση και την ασφάλεια του καναπέ και του γραφείου του ο καθένας υπεραπλουστεύει τα πράγματα και ψάχνει ενόχους κι αθώους, εκεί που ακόμα και τα δυνατότερα διαπραγματευτικά μυαλά σήκωσαν ψηλά τα χέρια.
Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να βάλουμε πέντε πράγματα σε μια σειρά για τη διαμάχη Ισραήλ–Παλαιστίνης. Για να τα δούμε πιο καθαρά. Κι αν «πρέπει» (που δεν πρέπει…) να διαλέξουμε πλευρά, ας γνωρίζουμε τουλάχιστον για ποιο λόγο, έχοντας μπροστά μας την πλήρη εικόνα κι όχι αυτή που θέλουν να παρουσιάσουν οι δύο πλευρές, για να κερδίσουν «υποστηρικτές» σ’ αυτόν τον παγκόσμιο πόλεμο της προπαγάνδας.
Ποιος ήταν εκεί πριν από τον άλλο
Όπως κάθε διαμάχη που αφορά έδαφος, έτσι κι αυτή στη συγκεκριμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής υποδαυλίζεται από το ερώτημα «ποιος ήταν εκεί πριν από τον άλλο». Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί πιάνουν το κουβάρι της ιστορίας από εκεί που τους βολεύει και επικαλούνται ιστορικά δικαιώματα στην περιοχή. Ότι αυτοί ήταν πρώτοι εκεί και οι άλλοι ήλθαν και τους έδιωξαν.
Η αλήθεια είναι ότι στην περιοχή της Παλαιστίνης μετά το 2.000 π.Χ. μετοίκησαν λαοί που στον ελληνικό χώρο είναι γνωστοί ως Πελασγοί. Προφανώς αυτοί οι λαοί ΔΕΝ ήταν σημίτες, όπως οι σημερινοί Άραβες. Η ρίζα της ονομασίας τους (ΠΛΣ), όμως, έμεινε, με τις ανάλογες παρηχήσεις. Οι Εβραίοι, που τότε ήταν ακόμα σκλάβοι στην Αίγυπτο, τους αποκαλούσαν Φιλισταίους. Την χώρα τους, όμως, την αποκαλούσαν Γη Χαναάν, όπως μας πληροφορεί (και) η Παλαιά Διαθήκη.
Το «Φιλισταίοι» ως ονομασία μοιάζει πολύ με το «Παλαιστίνιοι». Πάει πολύ, όμως, να υποστηρίξει κανείς ότι κάποιος από τους σημερινούς Άραβες Παλαιστίνιους έχει ρίζα στους αρχαίους Πελασγούς. Ούτε οι ίδιοι δεν το επικαλούνται. Την ονομασία την κληρονόμησαν περισσότερο σαν γεωγραφικό όρο και καθόλου ως εθνολογικό.
Η ιστορία με την έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο και την εγκατάστασή τους στη Γη Χαναάν, όπου βρίσκονταν οι Φιλισταίοι, είναι καταγεγραμμένη στη Βίβλο. Η μάχη του Εβραίου Δαβίδ με τον Φιλισταίο Γολιάθ από πολλούς θεωρείται (απολύτως λανθασμένα, βέβαια) ως η πρώτη ισραηλινο-παλαιστινιακή σύρραξη.
Οι Φιλισταίοι, αν και νικήθηκαν από τους Εβραίους, φυσικά δεν εξαφανίστηκαν από την περιοχή. Με τον καιρό, όμως, τα σημτικά φύλα κυριάρχησαν και τα πελασγικά υποχώρησαν, εξαφανίστηκαν. Εβραίοι και Άραβες είναι σημίτες.
Η περιοχή αυτή τα τελευταία 3.000 χρόνια έχει αλλάξει ακριβώς 21 αφεντάδες! Για μια περίοδο, φυσικά, δημιουργήθηκαν εβραϊκά βασίλεια, αλλά για το μεγαλύτερο διάστημα της ιστορίας ήταν επαρχία κάποιας μεγαλύτερης αυτοκρατορίας. Από τους αρχαίους Αιγύπτιους, τους Ασσύριους και τους Βαβυλώνιους ως τους αρχαίους Έλληνες, τους Ρωμαίους, τις αραβικές δυναστείες (Ουμαγιάντ, Αμπασίντ, Φατιμίντ), τα χριστιανικά βασίλεια των Σταυροφόρων, τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, τους Μογγόλους με την απέραντη αυτοκρατορία τους και πιο πρόσφατα τους Οθωμανούς και τους Βρετανούς.
Όπως είναι φυσικό, το όνομα «Παλαιστίνη» ήταν γεωγραφικό. Αναφέρεται σε γραπτά κείμενα από το 750 π.Χ., αλλά το αναφέρει και ο Ηρόδοτος στις «Ιστορίες» του το 450 π.Χ.
Τα ελληνιστικά χρόνια και αργότερα υπήρχαν στην περιοχή ιουδαϊκά βασίλεια (η ασμοναϊκή δυναστεία, το βασίλειο του Ηρώδη στα χρόνια πριν το Χριστό, η Τετραρχία του Ηρώδη την εποχή γέννησης του Ιησού και η Ιουδαία από το 6 μ.χ. ως το 32 μ.Χ) τα οποία ήταν τύποις ανεξάρτητα, όμως λειτουργούσαν ως ρωμαϊκές επαρχίες. Το 44 μ.Χ., με το θάνατο του Ηρώδη Αντύπα, η περιοχή μετατράπηκε απολύτως σε ρωμαϊκή επαρχία και το 132 μ.Χ. μετονομάστηκε σε Συρία Παλαιστίνη. Τότε ήταν που μπήκε για πρώτη φορά το όνομα Παλαιστίνη στους χάρτες.
Με τους διωγμούς που είχαν εξαπολυθεί εναντίον των Εβραίων, με αποκορύφωμα την κατάληψη και καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ., ολόκληρος ο εβραϊκός πληθυσμός απομακρύνθηκε βίαια από την περιοχή. Η ιστορία της εβραϊκής διασποράς σε όλο τον κόσμο (και κυρίως στην Ευρώπη) είναι γνωστή. Η… μαυρομύτα, πάντως, έγραψε ότι από τον 1o αιώνα μ.Χ. το εβραϊκό στοιχείο ήταν ανύπαρκτο στην Παλαιστίνη και το αραβικό έγινε συντριπτική πλειοψηφία.
Σιωνισμός και Διακήρυξη Μπάλφουρ
Από τα τέλη του 19ου αιώνα στην Ευρώπη είχε αναπτυχθεί το κίνημα του σιωνισμού, δηλαδή της δημιουργίας μιας «πατρίδας» στην περιοχή της Παλαιστίνης για όλους τους Εβραίους της υφηλίου. Από τότε άρχισε μια μετανάστευση, δειλή και ισχνή στην αρχή, αλλά ολοένα αυξανόμενη, από Εβραίους στην Παλαιστίνη. Η οποία τότε ήταν διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κι όταν αυτή κατέρρευσε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το 1918 έβαλαν πόδι οι Βρετανοί.
Έναν χρόνο πριν αναλάβει τη διοίκηση της περιοχής, η Βρετανία είχε προχωρήσει στην περίφημη «διακήρυξη Μπάλφουρ». Στην ουσία ήταν μια επιστολή του τότε υπουργού Εξωτερικών της Βρετανίας Άρθουρ Μπάλφουρ προς τον Λόρδο Ρότσιλντ, τον ηγέτη της βρετανικής εβραϊκής κοινότητας, στο οποίο η βρετανική κυβέρνηση δεσμευόταν γραπτώς για την δημιουργία «μιας εθνικής εστίας για τους Ιουδαίους» στην περιοχή της Παλαιστίνης.
Τότε, βέβαια, οι Εβραίοι έποικοι αποτελούσαν ένα ελάχιστο τμήμα του πληθυσμού. Σπρωγμένοι, όμως, από τη βρετανική διακήρυξη και το γεγονός ότι οι Βρετανοί είχαν πια το πάνω χέρι στην περιοχή, μετανάστευαν όλο και περισσότερο.
Όσο οι Εβραίοι ήταν λίγοι, οι εντάσεις με τους Άραβες Παλαιστίνιους της περιοχής ήταν λίγες. Όσο μεγάλωνε ο αριθμός τους, τόσο μεγάλωνε και το μπέρδεμα. Ειδικά όταν οι Άραβες αντιλήφθηκαν ότι οι Ευρωπαίοι ετοίμαζαν ένα εβραϊκό κράτος σε εδάφη που θεωρούσαν δικά τους για αιώνες, δεν μπορούσαν να το δεχτούν.
Το 1920 δημιουργήθηκε η Χαγκάνα, η Άμυνα στα εβραϊκά. Ήταν η κύρια σιωνιστική παραστρατιωτική οργάνωση, που είχε αποστολή την προστασία και την προάσπιση των συμφερόντων όλων των Εβραίων της περιοχής. Τα ένοπλα μέλη της Χαγκάνα συμμετείχαν σε πολλές μάχες και συρράξεις ως το 1948, που δημιουργήθηκε το Κράτος του Ισραήλ. Κάποιες από αυτές ήταν εβραιο-αραβικές, αλλά κάποιες ήταν και μάχες μεταξύ αραβικών φατριών, στις οποίες οι Εβραίοι έπαιρναν το μέρος αυτού που τους βόλευε.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κι ενώ αποκαλύπτονταν όλο και περισσότερες φρικιαστικές λεπτομέρειες από το Ολοκαύτωμα, η διεθνής συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι πιο ευνοϊκή για μια εβραϊκή πατρίδα στην Παλαιστίνη. Το σχέδιο των Βρετανών, πριν αποχωρήσουν από την περιοχή, ήταν να δημιουργηθούν δύο κράτη, ένα εβραϊκό κι ένα αραβικό/παλαιστινιακό. Οι Εβραίοι το δέχτηκαν (έτσι προέκυψε το Ισραήλ), οι Άραβες το απέρριψαν, με τη λογική ότι δεν μπορούσαν να μοιραστούν κάτι το οποίο για αιώνες θεωρούσαν δικό του, μόνο και μόνο επειδή τις τελευταίες δεκαετίες μετοίκησαν στην περιοχή κάποιοι Εβραίοι.
Ισραήλ: Από τους αραβικούς πολέμους στη Χαμάς
Έτσι, λοιπόν, αμέσως μετά την ανακήρυξή του το 1948, το Κράτος του Ισραήλ δέχτηκε επίθεση ομαδόν απ’ όλους τους Άραβες γείτονές του. Οι οποίοι λογάριαζαν να το εξαφανίσουν από το χάρτη. Τόσο στον πόλεμο του 1948, όσο και στους άλλους δύο αραβο-ισραηλινούς πολέμους που ακολούθησαν (των Έξι Ημερών το 1967 και του Γιομ Κιπούρ το 1973) το Ισραήλ όχι μόνο δεν ηττήθηκε και δεν εκμηδενίστηκε, αλλά επέκτεινε την κυριαρχία του και σε εδάφη που δεν ήταν δικά του. Η Λωρίδα της Γάζας, η Δυτική Όχθη του Ιορδάνη και τα Υψώματα του Γκολάν στο βορρά ήταν τα εδαφικά κέρδη του Ισραήλ από τους πολέμους αυτούς.
Πολλοί Άραβες κάτοικοι του Ισραήλ (και μετά των κατεχόμενων εδαφών) έφυγαν κακήν κακώς. Έγιναν πρόσφυγες, οι περισσότεροι στη γειτονική Ιορδανία, αλλά και εκατομμύρια άλλοι σε πολλές περιοχές της γης. Έζησαν τη δική τους διασπορά. Παρ’ όλα αυτά, η πυκνότητα του πληθυσμού που παρατηρείται στη Γάζα ειδικά είναι κάτι το απίστευτο. Σε μια έκταση 365 τ.χλμ., ελάχιστα λιγότερο από τη Άνδρο, συσσωρεύονται σήμερα πάνω από 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι. Ο τόπος εκεί λειτουργεί στην ουσία σαν γκέτο, τα ποσοστά ανεργίας είναι τεράστια και η ιδιομορφία είναι ότι υπάρχει αποκλεισμός όχι μόνο προς το Ισραήλ, αλλά και προς την (υποτίθεται φιλική) Αίγυπτο.
Οι αραβικές χώρες δεν έχουν συμπαγή στάση απέναντι στους Παλαιστίνιους. Θεωρητικά τους υποστηρίζουν, αλλά δεν τους δίνουν υπηκοότητα (παρά μόνο σε λίγες περιπτώσεις) και τα τελευταία χρόνια γίνονται όλο και πιο δεκτικοί στο Ισραήλ. Αποδέχονται την πραγματικότητα, ότι οι Εβραίοι ζουν πια εκεί πάνω από έναν αιώνα, το Κράτος του Ισραήλ συμπληρώνει φέτος 75 χρόνια ζωής και, με τις διεθνείς συγκυρίες απαράλλαχτες, δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση στο δισεκατομμύριο να «εξαφανιστεί», όπως ήθελαν στην αρχή.
Από τη στιγμή που το Ισραήλ πήρε το πάνω χέρι στην περιοχή δεν σταμάτησε να αντιμετωπίζει αντιδράσεις. Από οργανωμένες ένοπλες εξεγέρσεις των Παλαιστίνιων, όπως η πρώτη και η δεύτερη Ιντιφάντα (1987 και 2005 αντίστοιχα) ως μεμονωμένα περιστατικά τρομοκρατικών ενεργειών, με βομβιστές αυτοκτονίας, επιθέσεις εναντίον αμάχων κτλ.
Βεβαίως και οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις έχουν χρεωθεί αποτρόπαιες πράξεις, όπως π.χ. η δολοφονία (ουσιαστικά) ανήλικων παιδιών που επιτίθονταν εναντίον πάνοπλων τανκς με σφεντόνες ή τις διαβόητες «παράπλευρες απώλειες», δηλαδή τους αμάχους που πέφτουν νεκροί μετά από κάποιο «χειρουργικό χτύπημα» αντιποίνων. Ξέχωρα που το Ισραήλ συνεχίζει τον εποικισμό των εδαφών που κατέχει, κάτι που προφανώς προκαλεί εντάσεις.
Η Φατάχ, η πιο διαλλακτική από τις παλαιστινιακές οργανώσεις, ήταν ο κορμός της περίφημης PLO (Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης) με ηγέτη τον Γιάσερ Αραφάτ. Ο οποίος ξεκίνησε από πολύ σκληρές θέσεις, αλλά ειδικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του προωθούσε τη λύση δύο κρατών (Ισραήλ και Παλαιστίνης), προσπαθώντας βέβαια να διεθνοποιήσει το ζήτημα.
Υπέγραψε το 1995 με τον τότε Ισραηλινό πρωθυπουργό Γιτζάκ Ράμπιν τις συμφωνίες του Όσλο, σύμφωνα με τις οποίες η Λωρίδα της Γάζας και η Δυτική Όχθη αποτελούν αυτόνομα παλαιστινιακά εδάφη, με δική τους κυβέρνηση. Μετά τον θάνατο του Αραφάτ (2004) πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής ανέλαβε ο Μαχμούτ Αμπάς.
Υπάρχουν, βέβαια, κι άλλες οργανώσεις, πολύ λιγότερο διαλλακτικές. Η Χαμάς είναι μία απ’ αυτές, όπως και η Ισλαμική Τζιχάντ. Οι ηγέτες τους κατηγορούν τον γηραιό πια (87 ετών) Αμπάς ότι έχει αφήσει το ζήτημα στην τύχη του και το Ισραήλ να τα βρίσκει με ολοένα και περισσότερες αραβικές χώρες. Στα σκαριά είναι τώρα μια συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, μια χώρα με τεράστιο κύρος στον αραβικό κόσμο, που αν επιτευχθεί, κατά την Χαμάς, θα αποτελέσει την ταφόπλακα στις όποιες ελπίδες τρέφουν οι Παλαιστίνιοι για ελευθερία, όπως κι αν την εννοεί ο καθένας.
Η Χαμάς κάνει κουμάντο στη Λωρίδα της Γάζας από το 2007, όταν με ένοπλη σύγκρουση οι μαχητές της έδιωξαν την διοίκηση της Φατάχ. Ακόμα και στους διαλλακτικούς Παλαιστίνιους οι τακτικές της Χαμάς αντιμετωπίζονται ως τρομοκρατικές, αν κι ένας Παλαιστίνιος προφανώς θυμάται πολύ καλύτερα αντίστοιχες εικόνες φρίκης από το Ισραήλ, οπότε είναι πολύ πιο εύκολο γι’ αυτόν να δικαιολογήσει τις ακρότητες.
Είμαστε με την ειρήνη
Το συμπέρασμα απ’ όλα αυτά είναι συγκεκριμένο: Όποιος θέλει να δώσει δίκιο στη μία ή την άλλη πλευρά θα βρει μπόλικα στοιχεία για να δικαιολογήσει την άποψή του. Όποιος, όμως, θέλει να δει την πλήρη εικόνα δεν μπορεί να είναι με κανέναν. Οι πρόσφατες φρικαλεότητες της Χαμάς μπορεί να έχουν γείρει την πλάστιγγα της διεθνούς κοινής γνώμης υπέρ του Ισραήλ, αλλά αν ψάξει κάποιος την αιματοβαμμένη ιστορία θα βρει δυστυχώς πολλά περιστατικά και από την άλλη πλευρά, για τα οποία κανείς δεν μπορεί να είναι υπερήφανος.
Οπότε, δεν είναι απαραίτητο να διαλέξει κανείς πλευρά για το ποιος σκοτώνει ή συμπεριφέρεται με περισσότερο φρικτές μεθόδους, το Ισραήλ ή οι Παλαιστίνιοι. Μπορεί να ακούγεται σαν τις ευχές των απανταχού μις στα διεθνή καλλιστεία, αλλά το σωστό είναι κάποιος να υποστηρίζει την ειρήνη. Και στις δύο πλευρές υπάρχουν διαλλακτικές φωνές, οι οποίες αξίζει να ακουστούν. Επειδή έχουν αποδεχτεί την πραγματικότητα, ότι οι δύο λαοί υπάρχουν εκεί, κανείς δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, και πρέπει να βρουν τρόπους να συμβιώνουν και όχι να αλληλοσφάζονται.
Είναι φανερό ότι η Χαμάς δεν μπορεί να χαρακτηρίζει την θέληση και την κοσμοθεωρία όλων των Παλαιστίνιων. Αν και, αν συζητήσει κάποιος μαζί τους, μαζί με την καταδίκη της Χαμάς θα αραδιάσουν πρόχειρα και δεκάδες άλλες περιπτώσεις, στις οποίες ο λαός τους υπέφερε από το Ισραήλ και δεν υπήρχε ανάλογη διεθνής συγκίνηση.
Για τη Χαμάς αυτή η επίθεση μοιάζει με την τελευταία ζαριά. Δεν είναι τόσο αφελείς οι ηγέτες της οργάνωσης που να περίμεναν ότι με αυτή την αιφνιδιαστική επίθεση θα μπορούσαν να νικήσουν το Ισραήλ. Στόχος τους προφανώς είναι να στείλουν όσο το δυνατόν πιο πολλές εικόνες φρίκης, από τη μία και την άλλη πλευρά, στη διεθνή κοινότητα, ώστε να τορπιλιστεί οποιαδήποτε προσπάθεια σύγκλισης μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών.
Δεν μπορούσαν να βλέπουν άπραγοι την εξαφάνιση των μεγαλύτερων στηριγμάτων τους, ηθικών αλλά και οικονομικών. Προφανώς, επίσης, επιδιώκουν να αναγκάσουν το Ιράν (μέσω της σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ του Λιβάνου), με το ένα ή τον άλλο τρόπο, να συμμετάσχει στη σύρραξη. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος φόβος των διεθνών αναλυτών.
