Περιεχόμενα
Δέκα ημέρες έχουν περάσει από τα όσα αδιανόητα συνέβησαν στη Ρωσία, με την απόπειρα στάσης της ομάδας Βάγκνερ υπό τον Πριγκόζιν και την αντίδραση του Πούτιν, κι ακόμα το τοπίο παραμένει θολό. Τα μάτια όλων των διεθνών αναλυτών είναι στραμμένα προς τη Μόσχα, αλλά κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς κοιτάζει. Σε πρόσφατο άρθρο του το POLITICO προσπαθεί να βάλει τα πράγματα σε μια σειρά και, αφού δεν υπάρχουν ακόμα σαφείς απαντήσεις για το τι έγινε, να θέσει τουλάχιστον με σαφήνεια τα ερωτήματα.
Μετά την ευθεία αμφισβήτηση του Πούτιν από τον αρχηγό της Βάγκνερ και τον «συμβιβασμό» – μετακίνηση των αρχηγείων της μισθοφορικής εταιρείας στη Λευκορωσία του Λουκασένκο, όλοι συμφωνούν ότι η Ρωσία δεν είναι πια η ίδια. Το σκηνικό έχει αλλάξει. Το τι ακριβώς θα γίνει, όμως, συμπυκνώνεται σε τρία βασικά ερωτήματα, που αφορούν την τύχη τριών συγκεκριμένων καταστάσεων: Του πολέμου στην Ουκρανία, της ομάδας Βάγκνερ και του ελέγχου των πυρηνικών.
Η επόμενη μέρα της Ρωσίας: Περισσότερος πόλεμος;
Μετά την αρχική του σπασμωδική αντίδραση (το χλωμό του πρόσωπο στο πρώτο διάγγελμα ήταν χαρακτηριστικό), ο Πούτιν υιοθέτησε σκληρή στάση. Σύμφωνα με όσα είπε, οι στασιαστές θα λογοδοτήσουν. Ξέχωρα από το αν η κίνηση Πριγκόζιν απέτυχε να τον ταρακουνήσει, ο Πούτιν αισθάνθηκε τη μεγαλύτερη απειλή των 23 χρόνων του στην εξουσία. Πώς θα αντιδράσει;
Ήδη η «μεταφορά» της ομάδας Βάγκνερ στη Λευκορωσία θεωρείται ένας συμβιβασμός. Αναγκαίος, μάλλον. Σύμφωνα με το τελευταίο διάγγελμα, όσοι ενεπλάκησαν στην ανταρσία μπορούν είτε να ενσωματωθούν στον τακτικό στρατό, είτε να δοκιμάσουν να φύγουν στο εξωτερικό, είτε να πάνε στη Λευκορωσία, όπου θεωρητικά η μισθοφορική ομάδα συνεχίζει να λειτουργεί. Οι περί τον Πούτιν ισχυρίζονται ότι προσφέρουν μια διέξοδο στους εγκλωβισμένους, αλλά όποια επιλογή κι αν ακολουθήσουν, το μέλλον τους μόνο σίγουρο δεν μπορούν να το αισθάνονται.
Το σενάριο περί «ενεργοποίησης» του Πριγκόζιν από μια ελίτ ομάδα στρατιωτικών/ολιγαρχών στο Κρεμλίνο, οι οποίοι ήθελαν να ρίξουν τον Πούτιν και μετά τον άφησαν ξεκρέμαστο, δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες. Πιθανόν, όμως, να εμφανιστεί στο προσκήνιο, αν ο Ρώσος πρόεδρος αποφασίσει να ενεργήσει όπως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά τα γεγονότα του 2016. Ο ίδιος ο Πούτιν μπορεί να επικαλεστεί απόπειρα ανατροπής του, ώστε να ξεκινήσει εκκαθαρίσει σε όσους τον αμφισβητούν, ή νομίζει ότι τον αμφισβητούν.
Αναμένεται μια ισχυρή απάντηση από τον Πούτιν, δεδομένου ότι τέτοια αμφισβήτηση της κυριαρχίας του δεν μπορεί να περάσει χωρίς απάντηση. Η πιθανότερη, σύμφωνα με τους αναλυτές, αντίδραση έχει να κάνει με μια απεγνωσμένη προσπάθεια μιας στρατιωτικής νίκης στην Ουκρανία, έστω περιορισμένου μεγέθους. Κάτι, για το οποίο ο Πούτιν μπορεί να στήσει γιορτές και πανηγύρια και να δείξει ότι παραμένει ισχυρός. Κάπως έτσι ερμηνεύεται και η συνεχής παρουσία του υπουργού Άμυνας Σοϊγκού το τελευταίο διάστημα στα κρατικά ΜΜΕ. Εκτός από στήριξη, στους ώμους του βαραίνει πια και η ευθύνη. Τοποθετείται κεντρικά, ώστε να σηκώσει και το ανάθεμα σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πάνε καλά.
Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί, πάντως, είναι η στάση της δυτικής Ευρώπης. Η στήριξη στην Ουκρανία δεν σημαίνει αυτόματα ότι οι δυτικοί πανηγυρίζουν όταν βλέπουν τον Πούτιν να καταρρέει. Μια ανεξέλεγκτη Ρωσία, με φατρίες να αλληλοσπαράσσονται και κανέναν κεντρικό διοικητή, είναι σαφώς πολύ μεγαλύτερος πονοκέφαλος από μια Ρωσία του Πούτιν, έστω κι αν διεξάγει πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος και απειλεί συνεχώς να τον κλιμακώσει, με απρόβλεπτες συνέπειες. Αυτό φάνηκε και από τον σκεπτικισμό, με τον οποίο αντιμετώπισαν οι δυτικές πρωτεύουσες όσα έγιναν. Υπήρξε ένα μούδιασμα και ένας στεναγμός ανακούφισης όταν ανακοινώθηκε η αποκλιμάκωση.
Υπάρχει νέο αφεντικό της Βάγκνερ; Πούτιν; Πριγκόζιν; Λουκασένκο;
Ο ίδιος ο Πριγκόζιν, προσπαθώντας να δώσει μια ερμηνεία της στάσης του, αποκάλυψε ότι υπήρξε σαφής προσπάθεια από το ρωσικό κράτος (ειδικότερα το υπουργείο Άμυνας) να καταργήσει το αυτόνομο και αυτοδιοίκητο της ομάδας Βάγκνερ και να την ενσωματώσει στις ένοπλες δυνάμεις. Στην ουσία, δηλαδή, πήγαν να του πάρουν τις εξουσίες. Το ότι ο Πριγκόζιν μεταφέρθηκε στη Λευκορωσία και πλέον βρίσκεται υπό τη σκέπη του Λουκασένκο μπορεί να σημαίνει πολλά, αλλά και τίποτα για την τύχη της ομάδας του.
Το Μινσκ είναι εδώ και πολλά χρόνια στενός σύμμαχος της Μόσχας, και μάλιστα άφησε τη Ρωσία να εξαπολύσει επιθέσεις στην Ουκρανία μέσα από τα σύνορά της. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Πούτιν είπε επίσης ότι είχε τοποθετήσει μια πρώτη παρτίδα τακτικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία.
Η Βάγκνερ έχει μια περίεργη σχέση με το ρωσικό κράτος. Μπορεί να λειτουργεί ως αυτόνομος οργανισμός, αλλά όσον αφορά τη Ρωσία δεν λειτουργεί ως καθαρά μισθοφορική ομάδα. Η σχέση είναι περίπλοκη: Η Βάγκνερ χρησιμοποιεί ρωσικά όπλα και πολεμοφόδια, ρωσικές πληροφορίες, ακόμα και ρωσικά οχήματα για να μετακινεί το προσωπικό της. Μπορεί σε άλλες χώρες (π.χ. στην Αφρική) να είναι πιο ξεκάθαρα τα πράγματα, κάποιες υβριδικές συμφωνίες με ανταλλάγματα (συνήθως τα αφρικανικά καθεστώτα πληρώνουν σε είδος), αλλά με τη Ρωσία η γραμμή που ξεκινάει ο στρατός και τελειώνει η Βάγκνερ δεν έχει τραβηχτεί.
Ποιος έχει τον έλεγχο της Βάγκνερ τώρα; Ποιου εντολές ακολουθούν οι μαχητές; Να, ένα ερώτημα σκοτεινό. Μπορεί ο Πριγκόζιν να ασκήσει διοίκηση από μακριά; Κάπως δύσκολο, αφού δεν ήταν αποτελεσματικός ούτε στο πεδίο της μάχης στην ανατολική Ουκρανία.
Το πιθανότερο σενάριο είναι να τεθούν οι μαχητές της Βάγκνερ στην ευρύτερη εμπόλεμη ζώνη στο ρωσικό υπουργείο Άμυνας, ώστε να μην αδυνατίσει κι άλλο η παρουσία στην περιοχή. Και ο Πριγκόζιν να διατηρήσει ένα είδος διοίκησης εκ του μακρόθεν στις άλλες δουλειές που διεξάγει η ομάδα ανά τον κόσμο.
Η εμπλοκή της Λευκορωσίας, όμως, περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα και την καθιστά δυνητικό παίκτη. Τι γίνεται στην περίπτωση που, εκτός από το άσυλο στον Πριγκόζιν, ο Λουκασένκο έχει αποφασίσει να πάρει την ομάδα υπό τη σκέπη του, ώστε να λειτουργεί πια με τον δικό του μανδύα; Μην ξεχνάμε ότι η Βάγκνερ, πέρα από τη σχέση της με τη Ρωσία, είναι μια εξαιρετικά επικερδής επιχείρηση, προσφέρει σ’ αυτόν που τη διοικεί πρόσβαση σε σοβαρούς φυσικούς πόρους.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ έχει δεσμευτεί ότι οι μαχητές της Βάγκνερ θα συνεχίσουν να εργάζονται εκεί. Αλλά δεν είναι όλοι πεπεισμένοι ότι η δουλειά θα είναι πάντα για τη Μόσχα. Μπορεί να γίνεται πια για το Μινσκ, με τις απαραίτητες «ρυθμίσεις» μεταξύ Ρωσίας και Λευκορωσίας. Από την άλλη, η μετακίνηση της Βάγκνερ φέρνει τους μαχητές της πολύ πιο κοντά στο Κίεβο, απ’ ότι αν προσπαθούσαν να φτάσουν εκεί μέσω είτε της Ρωσίας, είτε των εδαφών που ελέγχουν στην Ουκρανία. Αυτό δεν έχει περάσει απαρατήρητο από τον διεθνή παράγοντα.
Ο επόμενος ιδιοκτήτης των πυρηνικών: Το ρωσικό κράτος ή ένας μελλοντικός στασιαστής;
Το τεράστιο πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας είναι ένα στοιχείο που την ξεχωρίζει από τις περισσότερες άλλες χώρες που υφίστανται πολιτική αναταραχή. Και δημιουργεί αυτονόητες αντιφάσεις. Κάποιοι χαίρονται που ο Πούτιν αποδυναμώνεται, αλλά επίσης θέλουν να βλέπουν τα πυρηνικά όπλα σε σταθερά χέρια. Ο Λαβρόφ αποκάλυψε, μάλιστα, ότι το μόνο πράγμα που θέλησαν να πληροφορηθούν οι ΗΠΑ μετά τα γεγονότα είναι «αν όλα είναι καλά με τα πυρηνικά όπλα».
Οι δικλείδες ασφαλείας, βέβαια, που έχουν δημιουργηθεί αυτά τα χρόνια όσον αφορά τον έλεγχο του πυρηνικού οπλοστασίου θεωρητικά δεν αφήνουν ούτε χαραμάδα αμφισβήτησης. Ο Πούτιν έχει τους κωδικούς, τελεία και παύλα. Τρόπος για να κλαπούν οι κωδικοί, με τους οποίους ενεργοποιούνται τα πυρηνικά, δεν υπάρχει. Η μόνη διαδικασία που προβλέπεται είναι αυτή της παράδοσης-παραλαβής. Μέχρι αποδείξεως του εναντίου, βέβαια.
Το σίγουρο είναι ότι μια αλλαγή ηγεσίας στη Ρωσία δεν είναι εύκολο πράγμα, ούτε απλό. Το μοναδικό σενάριο που υπήρχε ως τώρα στο τραπέζι είναι να επιλέξει ο Πούτιν την αποχώρησή του και να παραδώσει στον επόμενο. Περίπτωση εξαναγκασμού του δεν υπήρχε, επειδή δεν φαινόταν να υπάρχει τόσο μεγάλη εσωτερική αμφισβήτηση, από πρόσωπα του προσωπικού του περιβάλλοντος. Πλέον τέτοιες πιθανότητες μπαίνουν στο τραπέζι, έστω και ως πλάνα. Αν, πάντως, υπάρχει περίπτωση διαδοχής και στον έλεγχο των κωδικών, το ρεαλιστικό είναι να προέρχονται από ανθρώπους που βρίσκονται ήδη στον κρατικό μηχανισμό και δεν είναι π.χ. κάποιοι εξωτερικοί, που θα αμφισβητήσουν την κυριαρχία του Πούτιν με τα όπλα, όπως έκανε ο Πριγκόζιν.
** Με πληροφορίες από POLITICO.
*** Φωτογραφία: Getty Images
