Υπάρχει τελικά ζωή εκεί έξω; Oι «σφαίρες» που μπορούν να αποδείξουν την ύπαρξη εξωγήινων

Την έχεις ακουστά τη «σφαίρα Ντάισον»; Αν δεν ασχολείσαι με το διάστημα, προφανώς δεν έχεις διαβάσει γι’ αυτή, ούτε μπορείς να φανταστείς τι είναι. Κι όμως, μια ιστορία που ξεκίνησε από επιστημονική φαντασία κι έγινε επιστημονική θεωρία, μπορεί να είναι το κλειδί για την ανακάλυψη εξωγήινης ζωής!

Ο Φρίμαν Ντάισον υπήρξε ένας από τους πιο διάσημους φυσικούς του 20^ου αιώνα. Ο Βρετανοαμερικανός επιστήμονας ήδη από το 1960 είχε διατυπώσει μια θεωρία, η οποία κυριολεκτικά θα έλυνε όλα τα ενεργειακά προβλήματα ενός προηγμένου πολιτισμού, προφανώς πολύ ανώτερου από αυτόν που ζούμε εμείς.

Τι είναι μια σφαίρα Ντάισον; Μια υπερκατασκευή, ένα υπερ-γιγαντιαίο κέλυφος από καθρέφτες ή ηλιακούς συλλέκτες, το οποίο θα «περικυκλώσει» τον ήλιο (ή τέλος πάντων ένα οποιοδήποτε άλλο αστέρι που εκπέμπει ενέργεια) και θα «εκμεταλλεύεται» αυτή την ενέργεια για τους ανθρώπους, ή τέλος πάντων τα έμβια όντα σε οποιονδήποτε πλανήτη.

Οι γενικεύσεις δεν είναι δικές μας. Τις έκανε ο ίδιος ο Ντάισον. Ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία του γενικά, ως εξής: «Θα πρέπει κανείς να περιμένει ότι, μέσα σε μερικές χιλιάδες χρόνια από την είσοδό του στο στάδιο της βιομηχανικής ανάπτυξης, οποιοδήποτε ευφυές είδος θα πρέπει να βρεθεί να καταλαμβάνει μια τεχνητή βιόσφαιρα που περιβάλλει πλήρως το μητρικό του αστέρι». Όλα αυτά τον Αύγουστο του 1963.

Κι ο Ντάισον ήταν τόσο ακομπλεξάριστος, που παραδέχτηκε εκείνη τη χρονιά που διατύπωνε τη θεωρία του ότι πήρε την ιδέα από ένα… μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Το «Star Maker» του Όλαφ Στέιπλετον, το οποίο είχε γραφτεί το 1937, του είχε δώσει το αρχικό έναυσμα να ψάξει αν μπορεί να γίνει, υποθετικά και σε πολύ μεταγενέστερο χρόνο, με άλλη τεχνολογία, πιο προηγμένη από τη δική μας.

Η θεωρία του Φρίμαν Ντάισον τον κατέταξε ανάμεσα στις επιστημονικές ιδιοφυίες του καιρού του. Ήταν, βέβαια, ομότιμος καθηγητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ, αλλά σύμφωνα με πολλά μέλη της επιστημονικής κοινότητας, υπήρξε και αδικημένος, θα άξιζε να τιμηθεί με ένα βραβείο Νόμπελ νωρίς στην καριέρα του.

Για να φτάσει η δική μας τεχνολογία στο επίπεδο να κατασκευάσει «σφαίρες Ντάισον» και να τις στείλει γύρω από τον ήλιο, έτσι ώστε να αξιοποιήσει όλη την ενέργεια που εκπέμπει το μεγάλο μας αστέρι, θα χρειαστούν πολλά χρόνια. Ενδεχομένως και χιλιάδες. Αλλά δεν πρέπει να εξετάσουμε τη θεωρία ότι στο σύμπαν μπορεί να υπάρχουν κι άλλα όντα, τα οποία όχι μόνο είναι πιο προηγμένα από εμάς, αλλά έχουν ήδη ανακαλύψει ανάλογες «σφαίρες Ντάισον» και τις χρησιμοποιούν;

Στην εργασία του, ο Ντάισον ήταν ο πρώτος που σημείωσε ότι οι «σφαίρες» του θα εκπέμψουν σπατάλη θερμότητας ανιχνεύσιμη ως υπέρυθρη ακτινοβολία και πρότεινε ότι η αναζήτηση αυτού του υποπροϊόντος θα ήταν μια ακριβής μέθοδος για την αναζήτηση εξωγήινης ζωής. Πρόσθεσε, βέβαια, ότι η υπέρυθρη ακτινοβολία από μόνη της δεν θα σήμαινε απαραίτητα εξωγήινη νοημοσύνη, αλλά θα ήταν μια σοβαρή ένδειξη.

Τα επτά αστέρια με την υπέρυθρη ακτινοβολία

Εκείνη την εποχή, βέβαια, δεν υπήρχε η τεχνολογία να αναζητηθούν «σφαίρες Ντάισον» στο σύμπαν. Τώρα, όμως, φαίνεται ότι γίνονται οργανωμένες προσπάθειες. Ανάμεσα σ’ αυτές είναι και του Ινστιτούτου SETI, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με αποστολή την αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης και του Εθνικού Επιταχυντή FermiLab.

Και ναι, υπήρξαν αποτελέσματα.

Μια μελέτη που εξέτασε πάνω από 5 εκατομμύρια αστέρια στον γαλαξία του Γαλαξία δείχνει ότι επτά από αυτά θα μπορούσαν ενδεχομένως να φιλοξενούν «σφαίρες Ντάισον». Οι συγγραφείς της μελέτης, που δημοσιεύθηκαν στις 6 Μαΐου στο περιοδικό Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, ξεκίνησαν συγκεκριμένα να αναζητήσουν σφαίρες Ντάισον, με τη μορφή υπέρυθρης θερμότητας κοντά σε αστέρια που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν με κανέναν άλλο τρόπο. Χρησιμοποίησαν ιστορικά δεδομένα από τηλεσκόπια που συλλέγουν υπογραφές υπέρυθρων κι εξέτασαν αστέρια που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη από 1.000 έτη φωτός από τη Γη.

Προφανώς δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι τα επτά αστέρια έχουν πράγματι «σφαίρες Ντάισον». Μπορεί να υπάρχουν και φυσικά αίτια. Μεταξύ αυτών που μπορούν να εξηγήσουν την υπέρυθρη λάμψη είναι μια τυχαία ευθυγράμμιση στην παρατήρηση, με έναν γαλαξία στο βάθος να επικαλύπτεται με το αστέρι, πλανητικές συγκρούσεις που δημιουργούν συντρίμμια ή το γεγονός ότι τα αστέρια μπορεί να είναι νεαρά και επομένως να περιβάλλονται ακόμα από δίσκους καυτά συντρίμμια από τα οποία αργότερα θα σχηματίζονταν πλανήτες.

Τα δεδομένα, πάντως, που χρησιμοποιήθηκαν από τους ερευνητές προέρχονται από δύο ενεργά διαστημικά τηλεσκόπια – το Wide-field Infrared Survey Explorer, ή WISE, από τη NASA και τη Gaia από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία , καθώς και από μια αστρονομική έρευνα του ουρανού στο υπέρυθρο φως που ονομάζεται The Two Micron All Sky Survey και είναι γνωστή και ως 2MASS. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για μια έρευνα χαμηλού επιπέδου.

Τα υποψήφια αστέρια είναι όλα ερυθροί νάνοι, ο πιο κοινός τύπος αστεριών στον γαλαξία μας. Είναι επίσης πιο αμυδροί και μικρότεροι από τον ήλιο μας, γεγονός που καθιστά τις επακόλουθες παρατηρήσεις πιο δύσκολες. Δεν είναι σαφές σε αυτό το σημείο εάν τα αστέρια έχουν πλανήτες γύρω τους, καθώς δεν έχουν παρατηρηθεί ακόμη από κανένα από τα τηλεσκόπια που θα μπορούσαν ενδεχομένως να εντοπίσουν πλανήτες σε τροχιά.

Όλοι συμφωνούν ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα για τα δεδομένα και ότι τελικά θα μπορούσαν να στραφούν στο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA για περισσότερες πληροφορίες, καθώς είναι αρκετά ισχυρό για να παρατηρεί απευθείας τα υποψήφια αστέρια. Θα χρειαστεί, βέβαια, μπόλικη γραφειοκρατία για να αποκτήσουν πρόσβαση, αλλά αξίζει τον κόπο.

** Με πληροφορίες από CNN.