Σύμφωνα με νέα ανάλυση δεδομένων του Reuters, στη σύγχρονη εποχή, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταπατούν τους βιότοπους των νυχτερίδων, τα παθογόνα που μεταδίδονται από τις νυχτερίδες αποτελούν «επιδημιολογικό ναρκοπέδιο» σε 113 χώρες, όπου ο κίνδυνος να μεταπηδήσει ένας ιός και να μολύνει τον άνθρωπο είναι μεγάλος.
Οι «υπεύθυνες» νυχτερίδες
Οι νυχτερίδες συνδέονται με πολλές από τις πιο θανατηφόρες επιδημίες που εκδηλώθηκαν τον τελευταίο μισό αιώνα, συμπεριλαμβανομένης και της πανδημίας κορονοϊού, η οποία υπολογίζεται ότι κόστισε τη ζωή σε τουλάχιστον 7 εκατομμύρια ανθρώπους και έχει τις «ρίζες» της σε μια οικογένεια κορονοϊών που μεταδίδονται από νυχτερίδες.
Για να εξετάσει πού μπορεί να εμφανιστεί η επόμενη πανδημία, το Reuters χρησιμοποίησε δεδομένα δύο δεκαετιών για την εκδήλωση ασθενειών καθώς και περιβαλλοντικά δεδομένα, για να εντοπίσει τα μέρη του πλανήτη που είναι πιο ευάλωτα στη «ζωονοσογόνο διάχυση» (όρος για την περίπτωση που ένας ιός μεταπηδά μεταξύ των ειδών).
Οι ιοί μεταπηδούν από τις νυχτερίδες στον άνθρωπο είτε μέσω ενός ενδιάμεσου ξενιστή, όπως ένας χοίρος, ένας χιμπατζής ή ένα civet, είτε πιο άμεσα μέσω της επαφής του ανθρώπου με ούρα, περιττώματα, αίμα ή σάλιο νυχτερίδας.
Οι δημοσιογράφοι του Reuters μίλησαν με δεκάδες επιστήμονες, διάβασαν εκτεταμένες ακαδημαϊκές έρευνες και ταξίδεψαν σε χώρες με πολλές νυχτερίδες σε όλο τον κόσμο, για να μάθουν πώς η ανθρώπινη καταστροφή των άγριων περιοχών ενισχύει τον κίνδυνο πανδημίας.
Η έρευνα αποκάλυψε ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που συγκρούεται με τη φύση, θέτει σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων, καθώς τα πλούσια σε νυχτερίδες δάση εκχερσώνονται για να ανοίξουν δρόμο για αγροκτήματα, ορυχεία, δρόμους και άλλη ανάπτυξη.
Τα συμπεράσματα της έρευνας
Το Reuters εντόπισε περισσότερα από 9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα στη Γη, όπου οι συνθήκες το 2020 ήταν ώριμες για την εξάπλωση ενός ιού, που μεταδίδεται από νυχτερίδες, πυροδοτώντας ενδεχομένως μια νέα πανδημία.
Αυτές οι περιοχές, τις οποίες ονομάσαμε jump zones», εκτείνονται σε όλο τον πλανήτη, καλύπτοντας το 6% της γήινης χερσαίας μάζας. Πρόκειται κυρίως για τροπικές περιοχές, πλούσιες σε νυχτερίδες και υπό ταχεία αστικοποίηση.
Σχεδόν 1,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι -δηλαδή, περισσότεροι από ένας στους πέντε- ζούσαν σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο μετάδοσης από το 2020. Πρόκειται για 57% περισσότερους ανθρώπους που ζουν στα «jump zones» από ό,τι δύο δεκαετίες νωρίτερα, αυξάνοντας τις πιθανότητες να διαχυθεί ένας θανατηφόρος ιός νυχτερίδας. Επιπλέον, αυτοί οι άνθρωποι ζουν πιο κοντά μεταξύ τους, εντείνοντας τις πιθανότητες να εξελιχθεί μια εστία ασθένειας σε μια παγκόσμια πανδημία ταχείας εξάπλωσης.
Η ανάλυση του Reuters διαπίστωσε επίσης υψηλό κίνδυνο σε περιοχές όπως η Κίνα, όπου εμφανίστηκε η Covid-19, το γειτονικό Λάος, όπου οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τους πλησιέστερους συγγενείς του είδους που ευθύνεται για την τρέχουσα πανδημία, η Ινδία, όπου μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε «jump zones» και η Βραζιλία, η οποία έχει τις περισσότερες εκτάσεις σε κίνδυνο από κάθε άλλη χώρα, καθώς ο Αμαζόνιος ρημάζει.
«Ο καταλυτικός παράγοντας για το ξέσπασμα ασθενειών δεν είναι η συμπεριφορά των νυχτερίδων», υποστηρίζουν οι επιστήμονες, «αλλά η δική μας». Η δίψα για πόρους – σιδηρομετάλλευμα, χρυσός, κακάο και καουτσούκ- οδηγεί στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη σε «άγριες περιοχές» και αυξάνει τον κίνδυνο παγκόσμιων πανδημιών μέσω της μεγαλύτερης επαφής με τα ζώα.
Οι περιοχές που αποκαλούνται «jump zones» έχουν χάσει το 21% της δενδρώδους κάλυψής τους σε διάστημα σχεδόν δύο δεκαετιών, ποσοστό διπλάσιο από το παγκόσμιο.
Αυτού του είδους η «πίεση» στις άλλοτε απομακρυσμένες δασικές εκτάσεις, δίνει στους ιούς την δυνατότητα να εξαπλωθούν και να μεταλλαχθούν, καθώς μεταπηδούν μεταξύ των ζωικών ειδών και, τελικά, στον άνθρωπο.
Ο θανατηφόρος ιός Nipah τις τελευταίες δεκαετίες μεταδόθηκε από τις ασιατικές νυχτερίδες στους χοίρους και από τους χοίρους στους ανθρώπους. Πιο πρόσφατα αποδείχθηκε ότι ο ιός Nipah μπορεί να μολύνει τους ανθρώπους απευθείας μέσω της επαφής με τα σωματικά υγρά των νυχτερίδων.
Η ανθρωπότητα καταστρέφει ζωτικής σημασίας ενδιαιτήματα πριν οι επιστήμονες προλάβουν να τα μελετήσουν. Η ανάπτυξη όχι μόνο φέρνει τους ανθρώπους σε στενότερη επαφή με παθογόνους οργανισμούς που θα μπορούσαν να έχουν πανδημικό δυναμικό αλλά εξαλείφει επίσης τα μυστικά που μπορεί να κρατά η φύση και τα οποία θα μπορούσαν να έχουν ανεκτίμητη αξία για την επιστήμη.
Για παράδειγμα, η ικανότητα των νυχτερίδων να ζουν με πολλούς ιούς, χωρίς να υποκύπτουν σε πολλούς από αυτούς, που μπορεί να είναι θανατηφόροι για άλλα θηλαστικά, θα μπορούσε να αποφέρει σημαντικές γνώσεις για τη δημιουργία εμβολίων, φαρμάκων ή άλλων καινοτομιών.
Οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις φαίνεται πως δεν λαμβάνουν στα σοβαρά υπόψιν τον προαναφερόμενο κίνδυνο. Στην πλούσια σε νυχτερίδες Γουινέα, τη Σιέρα Λεόνε, τη Λιβερία, την Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα – όπου το Reuters διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος πανδημίας είναι από τους υψηλότερους στον κόσμο – οι εκκρεμείς αιτήσεις για εξόρυξη ορυχείων και παρόμοιων έργων, αναμένεται να διπλασιάσουν την περιοχή που χρησιμοποιείται ήδη για αυτό το σκοπό, φτάνοντας στο σύνολο τα 400.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μια έκταση μεγαλύτερη από τη Γερμανία.
Σχεδόν το ένα τρίτο αυτής της επέκτασης θα γίνει σε υφιστάμενα “jump zones”, όπου ο κίνδυνος εξάπλωσης ασθενειών είναι ήδη υψηλός.
Όπως επισημαίνει το Reuters, αν και οι συγκεκριμένες χώρες απαιτούν από τις εταιρείες εξόρυξης να αξιολογούν τις πιθανές περιβαλλοντικές βλάβες που μπορεί να προκαλέσουν τα νέα τους έργα, καμία δεν απαιτεί να αξιολογείται ο κίνδυνος εξάπλωσης ασθενειών.
