Το όνομά της μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Την αποκαλούν Υπερδνειστερία, αλλά και Τρανσνίστρια. Το ίδιο πράγμα είναι. Μια μικρή λωρίδα γης ανάμεσα στη Μολδαβία και την Ουκρανία, με έκταση λίγο μικρότερη από τον δικό μας νομό Αρκαδίας και πληθυσμό 350.000 ανθρώπους, που όλα δείχνουν ότι θα γίνει το επόμενο καυτό σημείο στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Κι επειδή είναι αυτή που είναι, αναμένεται να παίξει τον κομβικό ρόλο της «βασίλισσας» στην επικίνδυνη παρτίδα σκάκι που παίζει ο Βλαντίμιρ Πούτιν με τη Δύση για την κυριαρχία στις περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ.
Η ιστορία της Τρανσνίστρια είναι πολύ ιδιαίτερη, όπως και το τωρινό καθεστώς της. Όλα τα κράτη αναγνωρίζουν την περιοχή ως τμήμα της Μολδαβίας, όμως η περιοχή λειτουργεί ντε φάκτο ως ανεξάρτητο κράτος. Με δική του σημαία (με το σοβιετικό σφυροδρέπανο…), δικό του εθνικό ύμνο, δικό του νόμισμα (που έχει το ίδιο όνομα με το ρωσικό, δηλαδή ρούβλι) και με κάλυψη, βεβαίως, τα όπλα της Ρωσίας. Χωρίς τις στρατιωτικές πλάτες της Ρωσίας του Πούτιν η Τρανσνίστρια δεν μπορούσε να έχει αυτό το καθεστώς ελευθερίας, που την καθιστά μια εν δυνάμει γκρίζα ζώνη στην περιοχή.
Υπερδνειστερία σημαίνει πέρα από τον ποταμό Δνείστερο. Είναι σαφέστατος ο γεωγραφικός προσδιορισμός αυτής της λωρίδας γης, η οποία βρίσκεται πράγματι ολόκληρη στην ανατολική όχθη αυτού του ποταμού. Ο Δνείστερος, δηλαδή, αποτελεί το φυσικό της σύνορο με την υπόλοιπη Μολδαβία. Λόγω γεωγραφικής θέσης, υπάρχει και πλήρης διαφοροποίηση στη σύνθεση του πληθυσμού σε σχέση με την υπόλοιπη Μολδαβία, προς μεγάλη χαρά του καθεστώτος Πούτιν: Στην περιοχή πάντα πλειοψηφούσαν οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί. Στην τελευταία απογραφή, που έγινε το 2015, το 29,1% των κατοίκων δήλωσαν Ρώσοι, το 22,9% Ουκρανοί και το 28,6 Μολδαβοί.
Η λειτουργία της περιοχής αυτής ως αυτόνομο κράτος βασίζεται, προφανώς, στα διεθνή συμφέροντα. Από την αρχή της ύπαρξής της η Σοβιετική Ένωση λιγουρευόταν την περιοχή της σημερινής Μολδαβίας, που τότε ονομαζόταν Βεσσαραβία και βρισκόταν στη δυτική όχθη του Δνείστερου. Εκείνη την εποχή ανήκε στο βασίλειο της Ρουμανίας (της την έδωσαν μετά τον πόλεμο της Κριμαίας το 1859).
Το 1924, λοιπόν, οι Σοβιετικές αρχές ανακοίνωσαν τη δημιουργία της «Μολδαβικής Αυτόνομης Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας», που στην αρχή λειτουργούσε ως τμήμα της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας. Οι Σοβιετικοί σκέφτηκαν να «αξιοποιήσουν» την μολδαβική (ρουμανική δηλαδή) παρουσία στη δική τους περιοχή, ώστε να ασκήσουν ακόμα μεγαλύτερη πίεση στους γείτονες Ρουμάνους.
Η «ευκαιρία» ήλθε λίγο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το γερμανο-σοβιετικό σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, το οποίο αναγνώριζε στους Σοβιετικούς ως «σφαίρα επιρροής» την περιοχή, η ΕΣΣΔ έστειλε τελεσίγραφο 24 ωρών στη Ρουμανία, απαιτώντας να της παραχωρήσει τη Βεσσαραβία. Κάτι που οι Ρουμάνοι τελικά έκαναν, για να αποφύγουν την πολεμική σύγκρουση με τους Σοβιετικούς. Έτσι το 1940 η ήδη υπάρχουσα «Μολδαβία» που είχε συστηθεί σε ουκρανικό έδαφος «ενώθηκε» με τις περιοχές της ρουμανικής Μολδαβίας που κατέλαβε η ΕΣΣΔ και δημιουργήθηκε η «Μολδαβική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία», ένα από τα 15 τμήματα της πρώην ΕΣΣΔ, με τα σύνορα που γνωρίζουμε ως σήμερα.
Βεβαίως η περιοχή της σημερινής Υπερδνειστερίας δεν είχε σχέση με την καθ’ εαυτό Μολδαβία, ούτε ως γεωγραφική περιοχή, ούτε ως σύσταση πληθυσμού. Οι κάτοικοί της, όμως, όσο βρίσκονταν υπό σοβιετικό καθεστώς, δεν είχαν κανένα πρόβλημα. Η ρωσική γλώσσα, άλλωστε, ήταν επίσημη της περιοχής μαζί με την μολδαβική-ρουμανική.
Τα ζητήματα ξεκίνησαν στο τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν η Μολδαβία βρισκόταν σε διαδικασία απεξάρτησης από την ΕΣΣΔ, όπως και όλα τα κομμάτια της. Υπήρξαν πολύ έντονες συζητήσεις που έφταναν μέχρι την πλήρη πολιτική ένωση της Μολδαβίας με την γειτονική Ρουμανία. Ούτως ή άλλως, οι Μολδαβοί και οι Ρουμάνοι είναι στην ουσία ο ίδιος λαός, όπως οι Ελλαδίτες με τους Ελληνοκύπριους.
Ήδη από τις 2 Σεπτεμβρίου του 1990 οι Ρώσοι και Ουκρανοί της περιοχής ανακήρυξαν μονομερώς τη δική τους ανεξαρτησία από τη Ρουμανία και τόνισαν ότι δεν θα δεχτούν ποτέ να γίνουν κομμάτι της Ρουμανίας. Παρά τις ρητές διαβεβαιώσεις που έχουν δώσει από τότε όλες οι κυβερνήσεις της Μολδαβίας, ότι δεν υπάρχει περίπτωση ένωσης με τη Ρουμανία, η περιοχή δεν έχει ησυχάσει.
Μια προσπάθεια της επίσημης κυβέρνησης της Μολδαβίας να επιβληθεί στην περιοχή με τα όπλα είχε άδοξο τέλος. Ο λεγόμενος «Πόλεμος της Τρανσνίστρια» κράτησε από τον Μάρτιο ως τον Ιούλιο του 1992 κι αποκάλυψε την ρωσική εμπλοκή στην περιοχή. Οι Ρώσοι εκτός του ότι διατηρούσαν μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή (και εγκαταστάσεις, αλλά και τις μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών που υπήρχαν στο έδαφός τους) δεν φαίνονταν διατεθειμένοι να χάσουν τον έλεγχο. Πόσο μάλλον όταν ο ντόπιος πληθυσμός τους ήθελε να μείνουν και να τους «προστατεύουν» και πίνει νερό στο όνομα του Πούτιν.
Ο πανίσχυρος πρόεδρος που έπεσε σε μια νύχτα από τον Πούτιν
Έτσι, λοιπόν, η περιοχή απέκτησε το ιδιότυπο καθεστώς που έχει μέχρι σήμερα. Τυπικά μόνο είναι τμήμα της Μολδαβίας. Ουσιαστικά λειτουργεί μόνη της, για τα πρώτα δε 20 χρόνια της ύπαρξής της βρισκόταν υπό τον έλεγχο ενός μόνο ανθρώπου, του Ιγκόρ Σμιρνόφ, διάσημου υμνητή του Βλαντίμιρ Πούτιν, αλλά και εμπλεκόμενο σε πολλά σκάνδαλα μέχρι και για λαθρεμπόριο όπλων. Ο άλλοτε πανίσχυρος Σμιρνόφ έπεσε, βέβαια, σ’ ένα βράδυ το 2011, όταν η Ρωσία του Πούτιν σταμάτησε να τον στηρίζει.
Είναι λογική η αντίδραση της Μολδαβίας να προσβλέπει στη Δύση, και ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα. Η πρόεδρος της χώρας Μάια Σάντου (ανέλαβε το 2020) πέτυχε πρόσφατα να αναγνωριστεί η Μολδαβία ως μία από τις υπό ένταξη χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα διοργανωθεί, μάλιστα, και δημοψήφισμα για να επικυρωθεί η θέληση των Μολδαβών να γίνουν μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας, κάτι που προφανώς ενοχλεί και τη Ρωσία, αλλά και την Τρανσνίστρια.
Η περιοχή της Τρανσνίστρια δεν αναγνωρίζεται από κανέναν ως ανεξάρτητη, ούτε καν από τη Ρωσία του Πούτιν, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ουσιαστικά ως δούρειος ίππος, με τις ευλογίες της Ρωσίας. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, ούτε το ακραίο σενάριο να αναπτυχθούν ρωσικά στρατεύματα στην περιοχή, τα οποία να απειλήσουν την ευρωπαϊκή ένταξη της Μολδαβίας. Γι’ αυτό και υπήρξε άμεση αντίδραση από την ευρωπαϊκή πλευρά, με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν να προτείνει στη Μολδαβία την υπογραφή διμερούς αμυντικού συμφώνου, το οποίο θα ενεργοποιήσει τις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης. Προφανώς για να κόψει τη φόρα του Πούτιν.
Η Σάντου έχει δηλώσει επισήμως ότι φοβάται ακόμα και για τη θέση της, σε περίπτωση που η Ρωσία του Πούτιν θελήσει να οργανώσει πραξικόπημα και να εγκαταστήσει φιλορωσική κυβένρηση. Ήδη έχουν διοργανωθεί διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις της Μολδαβίας από φιλορωσικά κόμματα. Η Τρανσνίστρια, όμως, είναι το κλειδί της παρτίδας. Αν αυτή η γλώσσα γης ανοίξει την αγκαλιά της στα στρατεύματα του Πούτιν, το πιθανότερο είναι να δούμε άλλο ένα πολεμικό μέτωπο σε ευρωπαϊκό έδαφος, ακόμα πιο κοντά μας απ’ όσο βρίσκεται η Ουκρανία.
* Φωτογραφία: Getty Images
