Περιεχόμενα
Θα γίνει η Βραζιλία η νέα Κίνα; Θα έχουμε πολύ πιο σύντομα μια νέα πανδημία με έναν ιό απείρως πιο μεταδοτικό από τον Covid; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντάει, θεωρητικά πάντα, μια έρευνα του Reuters.
Από την ημέρα που εμφανίστηκε ο κορωνοϊός, η επιστημονική κοινότητα άλλαξε εντελώς την στόχευσή της και αντιλήφθηκε για τα καλά πως υπάρχουν ανοιχτά μέτωπα στον αγώνα του ανθρώπου να προλάβει την επόμενη πανδημία. Κι αυτός ο αγώνας δυσκολεύει όλο και περισσότερο όσο ο άνθρωπος αφαιρεί κομμάτια δάσους για να καλλιεργήσει το έδαφος και να αυξήσει τα κοπάδια που εκτρέφει.
Είναι πολλά τα ερευνητικά πρότζεκτ που ακολουθούν το μονοπάτι της σύνδεσης του ανθρώπου με την πληθώρα των ιών που βρίσκονται στη φύση. Κι όλα τα μονοπάτια καταλήγουν σε ένα είδος: στις νυχτερίδες.
Υπάρχουν τρία μονοπάτια που οδηγούν σε σμήνη νυχτερίδων, όπου συναντά κανείς δεκάδες χιλιάδες ιούς, η πλειοψηφία τους άγνωστη στον άνθρωπο. Και το πώς έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα να την βγάλουμε καθαρή με έναν κορωνοϊό, είναι κάπως σαν θαύμα. Ή, δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι ιοί που είναι πραγματικά σοβαροί και δεν έχουν βρει ακόμα την ευκαιρία να εξαπλωθούν.
Στην ανθρώπινη αναζήτηση των ιών, υπάρχει αυτό το ερώτημα για το αν έκανε η κότα το αυγό ή το αυγό την κότα. Όσο ο άνθρωπος πηγαίνει βαθιά στη φωλιά των ιών, τόσο περισσότερα μαθαίνει γι’ αυτούς και τι θα γίνει αν φτάσουν στον άνθρωπο. Ταυτόχρονα όμως, προσφέρουν την ευκαιρία στον ιό να βρει τον άνθρωπο, αφού πηγαίνουν εκεί. Όσο καλά θωρακισμένοι κι αν είναι, μια αβλεψία να υπάρξει και…μπουμ.
1.2 δισ. άνθρωποι σε 180 μέρες
Στην έρευνα που έκανε το Reuters μαζί με επιστήμονες που εξερευνούν το δάσος του Αμαζονίου, η Βραζιλία είναι το σημείο από το οποίο θα ξεκινήσει η επόμενη πανδημία και δη με έναν ιό που στο πρώτο του εξάμηνο θα έχει μολύνει 1.2 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Για να γίνουν οι συγκρίσεις, ο Covid είχε μολύνει λιγότερο από 11 εκατομμύρια στο πρώτο εξάμηνο.
Με το βροχόδασος της Ινδονησίας και το δάσος της Κολομβίας να είναι τα άλλα δύο σημεία στον πλανήτη όπου εδράζονται εκατοντάδες χιλιάδες νυχτερίδες σε σμήνη και φιλοξενούν στον οργανισμό τους ιούς, το δάσος του Αμαζονίου είναι το νούμερο 1 hotspot. Κυρίως γιατί έχει τον μεγαλύτερο ρυθμό αποψίλωσης, άρα τα μονοπάτια επικοινωνίας ιών-ανθρώπων είναι πιο καθαρά κα άμεσα.
Ο Τιάγκο Μπερνάρντι Βιέιρα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρά, κάνει εδώ και χρόνια έρευνα στα διάφορα είδη νυχτερίδας και εσχάτως έχει επικεντρωθεί στα πιο σπάνια, στα λιγότερο γνωστά. Η έρευνά του δε γίνεται με τα καλύτερα δυνατά μέσα, αφού στην εποχή του Μπολσονάρου κόπηκε η χρηματοδότηση και έμεινε να παλεύει με 3.000 δολάρια.
Στην περιοχή που καλύπτει η έρευνά του, υπάρχουν οι σπηλιές της Πλαναλτίνα. Εκεί έχει έρθει σε επαφή με συγκεκριμένα είδη όπως η νυχτερίδα με την κοφτερή μύτη
«Δε γνωρίζουμε τίποτα για όλα αυτά τα είδη», τονίζει στο Reuters για τις σπηλιές στην Πλαναλτίνα και στις παρακείμενες περιοχές.
«Η προοπτική για νέους ιούς είναι τεράστια. Οι άνθρωποι ποντάρου ότι η επόμενη πανδημία θα έρθει από τη Βραζιλία», δηλώνει η Έρικα Ζάερ, ζωολόγος στο Ινστιτούτο Μπουταντάν στο Σάο Πάουλο και μέλος του PREVIR, του οργανισμού επιστημόνων που καταγράφουν τους παθογόνους μικροοργανισμούς στη Βραζιλία, είτε εδράζουν σε νυχτερίδες είτε αλλού.
Γιατί η Βραζιλία είναι το χειρότερο σημείο στον πλανήτη για μια νέα πανδημία
Ο λόγος που η Βραζιλία είναι το πιο επικίνδυνο σημείο, αν και είναι τρίτη σε πληθυσμούς νυχτερίδων στον πλανήτη, αφορά στο ότι έχει περισσότερα σημεία από κάθε άλλη χώρα με μεγάλο ρίσκο. Στη Βραζιλία υπάρχουν 1.5 εκατομμύριο τ.χλμ. όπου μπορεί να αρχίσει μόλυνση με πανδημικές διαστάσεις. Το Reuters εντόπισε ότι από τις 95 επικίνδυνες περιοχές παγκοσμίως, η πλειοψηφία ανήκει στη Βραζιλία. Αν ενωθούν όλες μαζί, κάνουν 3 φορές την έκταση της Γαλλίας.
Από αυτή την έκταση, σχεδόν το 75% βρίσκεται εντός Αμαζονίου, όπου η βιοποικιλότητα και οι συνθήκες καθιστούν αδύνατο για τους επιστήμονες να χαρτογραφήσουν όλες τις πηγές πιθανής πανδημικής έξαρσης. Και με κάθε βαθιά πορεία μέσα στη ζούγκλα, οι πιθανότητες να υπάρξει μόλυνση, είναι όλο και περισσότερες.
Η Βραζιλία δεν είναι μια χώρα που έχει τους μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει κάτι τέτοιο. Αν η Κίνα την πάτησε με τον Covid, η Βραζιλία είναι απείρως πολύ χειρότερη, μιας και στην θητεία του ο Μπολσονάρου ενδιαφέρθηκε περισσότερο να τονώσει την αποψίλωση, παρά την ενημέρωση και έρευνα. Στη Βραζιλία το πρόβλημα είναι πως τα νοσοκομεία είναι λίγα και υποστελεχωμένα ή μακριά από τα σημεία όπου θα μπορούσε να γίνει το ξέσπασμα. Σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται μέρες και ταξίδι οδικό ή με πλοίο για να φτάσουν από την Αλταμίρα ή το Μανάους σε νοσοκομείο.
«Αν δεν ψάχνεις για έναν νέο ιό, τότε δεν μπορείς να τον δεις», λέει η Άνα Παστόρε ι Πιόντι, ειδική στην επιδημιολογία και συγγραφέας του βιβλίου «Χαρτογραφώντας την επόμενη πανδημία».
Το Reuters χρησιμοποίησε επιδημιολογικά μοντέλα για να αποτυπώσει πως θα μπορούσε να εξαπλωθεί ένας συγκεκριμένος ιός, πιο μεταδοτικός από τον Covid, λαμβάνοντας υπόψιν την δυναμική των ασθενειών, το μέγεθος και την πυκνότητα του πληθυσμού, τα μοτίβα μετάδοσης ανά περιοχή και την αεροπορική σύνδεση της Βραζιλίας με άλλες χώρες.
Έτσι, ένας νέος ιός θα είχε μολύνει στην πρώτη κιόλας εβδομάδα 85 ανθρώπους. Στην 45η μέρα θα είχαν γίνει 141. Στην 60η μέρα θα είχαν γίνει 608. Στην 90η μέρα οι νοσούντες θα ήταν 11 εκατομμύρια και σε 130 χώρες. Στις 180 μέρες οι ασθενείς θα ήταν 1.2 δισεκατομμύρια! Μόνο στην Ανταρκτική δεν θα έβρισκες άνθρωπο να νοσεί.
Τα τεράστια προβλήματα στο σύστημα υγείας που έχει η Βραζιλία
Το Υπουργείο Υγείας της Βραζιλίας αναφέρει πως καταγράφει τις ζώνες υψηλού ρίσκου μέσα από ένα δίκτυο που έχει χτίσει σε 815 επιδημιολογικά κέντρα σε νοσοκομεία και εξετάζει την πιθανότητα συγκρότησης ενός σώματος επιτήρησης των ζωονοσογόνων.
Το σημείο που είναι στον πυρήνα της δυνητικής έξαρσης, είναι όλη Διαμαζονιακή Λεωφόρος, ένας δρόμος που ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1970 και έχει έκταση 4.000 χιλιομέτρων, με πολλά μονοπάτια που περνάνε μέσα από τον Αμαζόνιο.
Είναι μέσα από αυτή τη λεωφόρο που μεταφέρονται τα μηχανήματα και τα οχήματα για να γίνουν οι αποψιλώσεις και να φτιαχτούν νέες αρώσιμες εκτάσεις. Μόνο που η αποψίλωση έχει ένα συγκεκριμένο κακό, πέραν των πολλών άλλων: προκαλεί άγχος στις νυχτερίδες και οι αγχωμένες νυχτερίδες επιτρέπουν σε περισσότερους ιούς να βρίσκονται στον οργανισμό τους, ενώ απελευθερώνουν περισσότερα βακτήρια με το σάλιο, τα ούρα και τα περιττώματά τους.
Οι νυχτερίδες αποτελούν εν γένει το πιο σημαντικό είδος έρευνας, γιατί η φυσιολογία τους είναι όμοια με άλλων θηλαστικών, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου, και προσφέρονται για να αντιληφθεί κάποιος την επίδραση που ίσως έχει ένας ιός που θα προσβάλλει τον άνθρωπο. Καθώς μάλιστα ζουν κατά χιλιάδες σε σμήνη και είναι όλες σε μερικά τετραγωνικά σε μια σπηλιά, ανταλλάσσοντας υγρά, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που φέρουν, εξαπλώνονται εύκολα και εξίσου εύκολα μεταλλάσσονται για να γίνουν πιο μεταδοτικοί.
Φανταστείτε έναν άνθρωπο λοιπόν, να βρίσκεται ανάμεσα σε 1.000 νυχτερίδες που η καθεμιά φέρει στην καλύτερη 50 άγνωστους ιούς, οι οποίοι μπορούν να αναμειχθούν και να δημιουργήσουν ένα νέο κοκταίηλ.
Στη Βραζιλία έχουν καταγραφεί 172 είδη νυχτερίδας, αλλά η εκτίμηση είναι πως πρόκειται για υπερδιπλάσια. Και σύμφωνα με την βιολόγο στο Πανεπιστήμιο της Μπραζίλια, Λουντμίλα Αγκουιάρ, θα χρειαστούν εκατοντάδες χρόνια για να μελετηθούν όλοι οι ιοί σε αυτά τα είδη. Όλες τους έχει αποδειχθεί ότι φέρουν ιούς της κατηγορίας των κορωνοϊών και των χανταϊών, που προκαλούν αιμορραγικό πυρετό και πνευμονικές μολύνσεις.
Οι γνωστοί και οι άγνωστοι ιοί
Μέχρι σήμερα, έχουν καταγραφεί κάποια είδη και οι ιοί που μεταδίδουν στον άνθρωπο, μεταξύ των οποίων η λύσσα, που είναι η πιο συχνή ενδημική νόσος που απαντάται στους αγρότες στην περιοχή. Οι εργαζόμενοι στις φάρμες των βοοειδών συνηθίζουν να τρώνε στο δάσος και προσελκύουν με τις οσμές τις νυχτερίδες. Στην Πλαναλτίνα οι ντόπιοι έχουν φτιάξει μέχρι και πισίνες όπου κολυμπάνε και πίνουν μπύρες. Μόλις λίγα μέτρα από τα σμήνη των νυχτερίδων.
Όμως, αυτοί οι ιοί είναι που γνωρίζουμε και ξέρουμε πώς να τους αντιμετωπίσουμε. Υπάρχει ένας ωκεανός ιών που δεν υπάρχουν δεδομένα για το πόσο παθογόνοι είναι.
Μέχρι σήμερα δεν έχει αναφερθεί κάποιο μεγάλο ξέσπασμα στη Βραζιλία από τις νυχτερίδες, αλλά είναι πολύ πιθανό να έχει συμβεί κάτι από ιούς που οι ερευνητές δεν γνώριζαν και γι’ αυτό δε μπόρεσαν να τους καταγράψουν. Ή μπορεί η μόλυνση να ξεκίνησε σε φυλές ιθαγενών που δεν συναναστρέφονται άλλους και να μην υπήρχε άλλος άνθρωπος για να μολύνει ο ιός.
Με λίγα λόγια, το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη τόσων ιών στη Βραζιλία. Είναι ότι πρόκειται για ένα από τα πλέον ακατάλληλα μέρη στον κόσμο για να συμβεί αυτό. Είναι δύσκολο για την κυβέρνηση για να τα βάλει με τα καρτέλ της αποψίλωσης, οι ντόπιοι που παλεύουν για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος δεν είναι αρκετοί και την ίδια στιγμή δεν στηρίζεται η επιστημονική κοινότητα.
Το PREVIR που αναφέρθηκε, από το 2020 που λανσαρίστηκε μέχρι σήμερα, έχει λάβει χρηματοδότηση μόλις 2.3 εκατομμυρίων δολαρίων. Αυτή η ομάδα 50 ερευνητών από 16 ινστιτούτα, εισδύει στα άδυτα των νυχτερίδων, με τον κίνδυνο της μόλυνσης να είναι διόλου ευκαταφρόνητος και η στήριξη που έχει είναι ελάχιστη.
Αν ένας ιός εμφανιστεί και εξαπλωθεί, το πρώτο πράγμα που θα κάνουν, είναι να αναπτύξουν εμβόλιο. Όμως, αυτό που ανησυχεί τους επιστήμονες είναι ότι μπορεί να μην έχουν τον χρόνο για να μελετήσουν σωστά έναν ιό και ένα είδος νυχτερίδας.
«Ίσως το μυστικό για την αντιμετώπισή των πανδημιών στο εγγύς μέλλον να βρίσκεται στο ανοσοποιητικό των νυχτερίδων», εξηγεί ο Ενρίκο Μπερνάρ, βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Περναμπούκο και πρόεδρος της Ερευνητικής Κοινότητας Νυχτερίδων της Βραζιλίας.
Στο τέλος της ημέρας, το ερώτημα για την επόμενη πανδημία είναι ένα: έχει ο άνθρωπος την επιθυμία να σταματήσει την εισβολή όλο και πιο βαθιά στα λημέρια των ιών, ή για να φάει ένα μπέργκερ και να πιει παραπάνω γάλα, θα διακινδυνεύσει την ύπαρξή του;
* Δείτε την εξαιρετική δουλειά του Reuters με γραφήματα και εικονογράφιση εδώ.