Παράπονο σε τούτη τη χώρα δε μπορούμε να έχουμε. Από ακατάσχετη συνωμοσιολογία, έχουμε πληθώρα. Την κάνουμε και εξαγωγή. Στέλνουμε και στα ξένα πανεπιστήμια. Κάνουμε brain drain τους συνωμοσιολόγους που πρέπει να είναι ήδη drain το brain τους. Η Ελλάδα το λοιπόν, κατέκτησε την διόλου καταφρόνητη 4η θέση σε έρευνα που έγινε από 19 ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, με επικεφαλής τον καθηγητή Ψηφιακής Διακυβέρνησης Γιάννη Θεοχάρη του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Μονάχου και δημοσιεύτηκε το New Media & Society Journal.

Ο Γιάννης Θεοχάρης διδάσκει και ερευνά σχετικά με τα ψηφιακά μέσα και την πολιτική συμμετοχή σε αυτά, την πολιτική επικοινωνία και την υπολογιστική κοινωνική επιστήμη. Έχει σπουδάσει Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (2000-2004), έκανε μεταπτυχιακά στη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Λονδίνου (LSE) και πήρε το διδακτορικό του το 2010 από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL).

Ακολούθησε η μεταδιδακτορική έρευνα στο γερμανικό Ίδρυμα Αλεξάντερ φον Χούμπολτ και η εργασία στο γερμανικό Κέντρο Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας του Μανχάιμ (MZES). Στη συνέχεια διετέλεσε έως το 2020 καθηγητής Επικοινωνίας και Μέσων στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης, ενώ σήμερα διδάσκει στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου.

Μαζί με τους ερευνητές που συμμετείχαν στην έρευνα, ανέλυσαν στοιχεία από 17 χώρες (16 της Ευρώπης μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, καθώς και το Ισραήλ), τόσο πριν όσο και στη διάρκεια της πανδημίας, εξετάζοντας τον ρόλο διαφόρων social media (Twitter, Facebook, YouTube κ.α.) και εφαρμογών όπως το WhatsApp, όσον αφορά τη διασπορά θεωριών συνωμοσίας. Οι 17 χώρες που εξετάστηκαν, τέθηκαν υπό το πρίσμα τριών συνωμοσιολογικών ερωτήσεων σχετικά με τον Covid-19, ώστε να αξιολογηθεί το εύρος και το βάθος στο οποίο έχουν εξαπλωθεί οι πεποιθήσεις αυτές.

Στην πρώτη πεντάδα βρέθηκαν η Ρουμανία, η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ελλάδα με το Ισραήλ από κοινού στην 4η θέση. Είναι δηλαδή παράξενο πως το Ισραήλ, που είχε τη μεγαλύτερη εμβολιαστική κάλυψη και ξεκίνησε πρώτο και με μεγάλα ποσοστά την αναμνηστική δόση, βρέθηκε τόσο ψηλά στη συνωμοσιολογία. Είναι ταυτόχρονα αισιόδοξο για την Ελλάδα και απαισιόδοξο για τον κόσμο.

Η Ελλάδα πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, επηρεάζεται από τη Μεσόγειο και την Ανατολική Ευρώπη

Η Ελλάδα και οι 4 χώρες βρέθηκαν πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ οι Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία ήταν ακριβώς στον μέσο όρο. Οι Αυστρία, Δανία, Γερμανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία, Βρετανία) ήταν κάτω από τον μέσο όρο. Βλέπει δηλαδή κανείς πως οι σκανδιναβικές χώρες και οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, με εξαίρεση το Βέλγιο, έχουν λιγότερους συνωμοσιολόγους. Κάτι επίσης αξιοπρόσεκτο, καθώς Αυστρία και Ολλανδία πήραν εκ νέου σκληρά μέτρα για την πανδημία και υπήρξαν έντονες αντιδράσεις.

Για τις χώρες της πρώτης πεντάδας υπάρχει εξήγηση. Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης ρέπουν στη συνωμοσιολογία περισσότερο από όλες, ενώ οι μεσογειακές βρίσκονται κάπου στη μέση και γι΄αυτό η Ελλάδα, που επηρεάζεται από Ανατολή και Δύση, βρίσκεται ψηλά, αλλά όχι ψηλότερα απ΄όλους.

Ως προς τα social media, το Twitter είναι αυτό με τη λιγότερη παραφιλολογία-συνωμοσιολογία και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη εν γένει, καθώς έχει κυρίως ειδησεογραφικό χαρακτήρα, κάτι που μειώνει τη συχνότητα διάχυσης μέσω αυτού αναληθών, ανακριβών, ανεπιβεβαίωτων και “εναλλακτικών” (συνήθως ψευδών) πληροφοριών.

«Το περιεχόμενο που βασίζεται σε τέτοιες θεωρίες μπορεί γρήγορα να απομυθοποιηθεί ή πιθανώς να ‘πνιγεί’ από πληροφορίες καλύτερης ποιότητας ή από τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να παρέμβουν για να διορθώσουν γρήγορα την παραπληροφόρηση» αναφέρουν οι ερευνητές. Παράλληλα, ο μέσος χρήστης του Twitter έχει μορφωτικό επίπεδο άνω του μέσου όρου και στο Twitter γεννήθηκε το λεγόμενο fact checking, άρα προφυλάσσεται καλύτερα η αλήθεια.

Αντίθετα, στον κόσμο του Facebook ή του Whatsapp, όπου οι χρήστες μπαίνουν σε πιο προσωπικές λεπτομέρειες της ζωής τους και των χρηστών που είναι φίλοι τους, ενώ έχουν και επιρροές από συγγενείς που είναι σε αυτή τη λίστα, τείνουν να μην ελέγχουν τις ειδήσεις που διαρρέουν την πλατφόρμα και να τις αναμεταδίδουν άκριτα. Όπως στις εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ το Facebook ήταν το μέσο που χρησιμοποιήθηκε για τα fake news, έτσι και στην πανδημία, είναι το γήπεδο της συνωμοσιολογίας.

Είναι χαρακτηριστικό πως οι αρνητές έχουν σελίδα στο Facebook, όχι στο Twitter. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός μάλιστα χρησιμοποιεί τον όρο infodemic για να περιγράψει την παραπληροφόρηση που αυξήθηκε σε αυτά τα social media.

* Φωτογραφία: Markus Spiske/Unsplash