Το Αδριάνειο Υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. επί αυτοκράτορα Αδριανού, αναδεικνύεται ξανά ως λύση για τις σύγχρονες ανάγκες της Αθήνας, η οποία αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως η λειψυδρία. Το αρχαίο αυτό υδραγωγείο, που μετέφερε νερό από τις πηγές της Πάρνηθας και της Πεντέλης μέσω ενός υπόγειου δικτύου 25 χιλιομέτρων, παραμένει λειτουργικό μέχρι σήμερα.
Η αξιοποίησή του από την ΕΥΔΑΠ, σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και την Περιφέρεια Αττικής, αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών και την ενίσχυση των υδάτινων αποθεμάτων της πόλης.
Όπως λέει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη λειψυδρία ο πρόεδρος της ΕΥΔΑΠ Γιώργος Στεργίου, η εκ νέου αξιοποίηση του Αδριάνειου Υδραγωγείου αποτελεί μία πρωτοβουλία με χαρακτηριστικά μοναδικότητας γιατί πρόκειται για έναν ανεκτίμητης αξίας πολιτιστικό θησαυρό.
Ο κύριος Στεργίου διευκρινίζει ότι το νερό που θα μεταφέρεται από το Αδριάνειο Υδραγωγείο στους πρόποδες της Πάρνηθας, στη Βαρυμπόμπη, θα χρησιμοποιηθεί όχι για πόσιμο αλλά για το πότισμα των δέντρων. Για τον λόγο αυτό κατασκεύαζεται ένα εντελώς καινούριο δίκτυο.
«Η εκ νέου αξιοποίηση του Αδριάνειου Υδραγωγείου αποτελεί μία πρωτοβουλία με χαρακτηριστικά μοναδικότητας. Πρόκειται για έναν ανεκτίμητης αξίας πολιτιστικό θησαυρό που αναδεικνύει με εμφατικό τρόπο την ικανότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί ανθεκτικές στο χρόνο υποδομές. Γιατί δεν αφορά κάποια απομεινάρια που μας το θυμίζουν αλλά ένα υπόγειο υδραγωγείο λειτουργικό από τον 2ο αιώνα μ.Χ. μέχρι και σήμερα, που ξεκινά από τις παρυφές της Πάρνηθας, διατρέχει ένα μεγάλο τμήμα της Αττικής και καταλήγει στη Δεξαμενή στο κέντρο της Αθήνας.
Πώς θα βοηθήσει απέναντι στη λειψυδρία το Υδραγωγείο
Η μία λοιπόν πτυχή της αναβίωσης του είναι αμιγώς πολιτιστική και σχεδιάζεται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και την Περιφέρεια Αττικής να καταστεί επισκέψιμο, άρα να δοθεί στη διάθεση των Ελλήνων πολιτών και των επισκεπτών της χώρας μας», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κύριος Στεργίου
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ένα από τα σημαντικότερα υδρευτικά έργα της αρχαίας Αθήνας, παραμένει λειτουργικό εδώ και 1880 χρόνια από την κατασκευή του κατά την περίοδο 125-140 μ.Χ., επί της βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Το υδραγωγείο δημιουργήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες υδροδότησης της ρωμαϊκής συνοικίας κοντά στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, συγκεντρώνοντας νερά από τις πηγές της Πάρνηθας και της Πεντέλης.
Το δίκτυο εκτείνεται σε μήκος 25 χιλιομέτρων, περνώντας κάτω από τις σημερινές περιοχές των Αχαρνών, Μεταμόρφωσης, Ηρακλείου, Νέας Ιωνίας και Αθηναίων, για να καταλήξει στο Κολωνάκι, στην πλατεία Δεξαμενής. Μοναδικό στοιχείο της κατασκευής του είναι η κεκλιμένη στοά στη συμβολή των οδών Κεντέρη και Λούη στο Ολυμπιακό Χωριό, που συνδέει το υπέργειο με το υπόγειο τμήμα του.
Παρά το πέρασμα των αιώνων, το Αδριάνειο Υδραγωγείο παραμένει αξιοποιήσιμο, με τον δήμο Μεταμόρφωσης ήδη να χρησιμοποιεί το νερό του για τοπικές ανάγκες. Έρευνες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) έχουν δείξει ότι το νερό του μπορεί να καλύψει αρδευτικές ανάγκες και άλλων δήμων της Αττικής.
Το 2017, η ΕΥΔΑΠ σε συνεργασία με το ΕΜΠ πραγματοποίησε εκτεταμένη εξερεύνηση του δικτύου, αξιολογώντας την παροχετευτικότητα και την ποιότητα του νερού, με στόχο την αξιοποίησή του για την άρδευση δημόσιων εκτάσεων. Το υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε για να αντιμετωπίσει την ξηρασία της αρχαίας Αθήνας, αναμένεται να ξαναβγεί στο προσκήνιο ως λύση για τις σύγχρονες ανάγκες της πόλης, συνδυάζοντας την ιστορική του αξία με τις δυνατότητες βιώσιμης χρήσης.
Πώς κατασκευάστηκε
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο είναι ένα εντυπωσιακό τεχνικό έργο της ρωμαϊκής περιόδου, το οποίο κατασκευάστηκε με απλά αλλά αποτελεσματικά μέσα. Πρόκειται για μια υπόγεια σήραγγα μήκους περίπου 25 χιλιομέτρων, η οποία ανοίχτηκε εξ ολοκλήρου με τα χέρια. Η κατασκευή του επιτεύχθηκε με τη διάνοιξη 465 φρεατίων βάθους από 10 έως 42 μέτρα κατά μήκος της διαδρομής του υδραγωγείου. Από κάθε δύο γειτονικά φρεάτια, εργάτες έσκαβαν την υπόγεια σήραγγα ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές μέχρι να συναντηθούν, εφαρμόζοντας τη μέθοδο ΚΑΝΑΤ. Τα φρεάτια, που βρίσκονταν σε αποστάσεις 33 έως 38 μέτρων μεταξύ τους, είναι ακόμη ορατά σε διάφορα σημεία της διαδρομής.
Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι η σήραγγα κατασκευάστηκε από σκλάβους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν εργαλεία όπως σφυριά και καλέμια για τη λάξευση της πέτρας. Πιθανότατα, εφάρμοζαν και τη μέθοδο της θερμικής καταπόνησης, θερμαίνοντας την επιφάνεια του βράχου με φωτιά και ψύχοντάς την απότομα με νερό, δημιουργώντας μικρορήγματα.
Στη συνέχεια, χρησιμοποιούσαν νερό με ασβέστη για να επιταχύνουν τη θραύση της πέτρας μέσω χημικής αντίδρασης. Για την ευθυγράμμιση και τη χάραξη της σήραγγας, πιθανόν χρησιμοποιούσαν ξύλινα επίπεδα, βαρίδια ή χάλκινα σωληνάκια με νερό και γυάλινα δοχεία στα άκρα, ώστε να ορίζουν την κατεύθυνση και το βάθος.
Κατά τη ροή του νερού προς την Αθήνα, το δίκτυο παρουσιάζει ποικίλα χαρακτηριστικά: σε κάποια σημεία σχηματίζονται καταρράκτες, σε άλλα το νερό λιμνάζει λόγω κατολισθήσεων, ενώ αλλού ρέει κανονικά. Στη Δεξαμενή, διατηρούνται υπόγειοι ρωμαϊκοί θόλοι και επιγραφές χαραγμένες πριν από αιώνες. Σε μεγάλα τμήματα του δικτύου, η σήραγγα φτάνει σε βάθη που ξεπερνούν τα 20 μέτρα, επιτρέποντας την αξιοποίηση της υπόγειας υδροφορίας από περιοχές με υψηλότερο υδροφόρο ορίζοντα, μέσω των φρεατίων και της ίδιας της σήραγγας.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο λειτούργησε αδιάκοπα μέχρι την Τουρκοκρατία, όταν εγκαταλείφθηκε και υπέστη φθορές λόγω της κατάρρευσης των τοιχωμάτων του. Κατά την περίοδο αυτή, οι Αθηναίοι στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών για την κάλυψη των αναγκών τους σε νερό. Στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, οι υδροδοτικές υποδομές της Αθήνας υπέστησαν σοβαρές ζημιές, προκαλώντας οξύτατο πρόβλημα ύδρευσης.
Με πρωτοβουλία της δημοτικής αρχής, έγιναν επισκευές και καθαρισμοί του Αδριάνειου Υδραγωγείου μετά το 1840, επιτρέποντας την επαναλειτουργία του. Το 1870 ανακαλύφθηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή, η οποία ανακατασκευάστηκε και τέθηκε και πάλι σε λειτουργία. Τον 19ο αιώνα, μετά από έργα υποστύλωσης του δικτύου, η ημερήσια παροχή νερού έφτανε τα 7.000 κυβικά μέτρα τους θερινούς μήνες. Ωστόσο, η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, ιδίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δημιούργησε νέες προκλήσεις για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών ύδρευσης.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο συνεχίζει να εντυπωσιάζει μέχρι και σήμερα, συνδυάζοντας την τεχνική ιδιοφυΐα της αρχαιότητας με τη διαχρονική του αξία ως υδροδοτικό σύστημα.
*Photo Credit: Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής
