Περιεχόμενα
Στην κορυφή των απόκρημνων βράχων, η Σαντορίνη έχει αναπτυχθεί μια παγκοσμίου φήμης τουριστική βιομηχανία, η οποία συνεισφέρει σημαντικά στην τοπική οικονομία. Πίσω όμως από τα γραφικά λευκά χωριά και τη γοητεία του νησιού, παραμονεύει ο κίνδυνος μιας ενδεχόμενης ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης.
Η γεωλογική ιστορία της Σαντορίνης ξεκινά από μια καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη που διαμόρφωσε τον χαρακτηριστικό κρατήρα και το μοναδικό ημικυκλικό της σχήμα. Σήμερα, οι επιστήμονες μελετούν πιο εντατικά από ποτέ το ενδεχόμενο μιας νέας μεγάλης έκρηξης, ιδιαίτερα μετά τα πρόσφατα σεισμικά φαινόμενα που προκάλεσαν ανησυχία και οδήγησαν χιλιάδες κατοίκους να εγκαταλείψουν προσωρινά το νησί.
Το BBC News συνόδευσε την επιστημονική αποστολή του βρετανικού ερευνητικού πλοίου Discovery σε μια προσπάθεια εντοπισμού ενδείξεων για ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Λίγες μόνο εβδομάδες πριν, σχεδόν οι μισοί από τους 11.000 κατοίκους της Σαντορίνης είχαν φύγει για λόγους ασφαλείας, καθώς η περιοχή είχε τεθεί σε κατάσταση επιφυλακής μετά από μια αλληλουχία ισχυρών σεισμών.
Ήταν μια σκληρή υπενθύμιση ότι κάτω από τα ειδυλλιακά λευκά χωριά που είναι γεμάτα εστιατόρια με γύρο, ενοικιαζόμενα δωμάτια AirBnB και αμπελώνες πάνω σε πλούσιο ηφαιστειακό έδαφος, υπάρχουν δύο τεκτονικές πλάκες ενεργοποιούνται.
Νέα Δεδομένα από Επιστημονικές Εξερευνήσεις
Επιστήμονες από διάφορες χώρες, υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας Ισομπελ Γιε, μελετούν τα υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής, τα οποία μέχρι σήμερα παρακολουθούνται πολύ λιγότερο σε σύγκριση με τα χερσαία, παρόλο που αντιστοιχούν στα δύο τρίτα των ηφαιστείων του πλανήτη.
Η αποστολή τους, με επίκεντρο το ερευνητικό σκάφος Discovery, περιλαμβάνει τη συλλογή γεωλογικών δειγμάτων και τη χαρτογράφηση του υδροθερμικού συστήματος τόσο στην καλντέρα της Σαντορίνης όσο και στο ηφαίστειο Κολόμπο – το δεύτερο σημαντικότερο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της περιοχής.
Η συγκεκριμένη έρευνα είναι καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση των ενδείξεων που μπορεί να προειδοποιούν για μελλοντική έκρηξη στη Σαντορίνη, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στη δημιουργία χαρτών γεωκινδύνων, πολύτιμων για την Πολιτική Προστασία της Ελλάδας. Τα δεδομένα που συλλέγονται θα επιτρέψουν τον εντοπισμό των πιο επικίνδυνων περιοχών του θαλάσσιου βυθού και θα ενισχύσουν την ενημέρωση των αρχών και των πολιτών για την ηφαιστειακή δραστηριότητα.
«Είναι λίγο σαν να βρίσκεται “εκτός οπτικού πεδίου” σε σύγκριση με πιο γνωστά ηφαίστεια, όπως ο Βεζούβιος», εξηγεί η καθηγήτρια Γιε. Η έρευνα, που διεξάγεται μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη σεισμική δραστηριότητα, στοχεύει να αποσαφηνίσει ποια είδη σεισμικής αναταραχής μπορεί να αποτελούν προάγγελο ηφαιστειακής έκρηξης.
Αν και η τελευταία έκρηξη της Σαντορίνης σημειώθηκε το 1950, η καθηγήτρια υπενθυμίζει ότι το 2012 υπήρξε περίοδος έντονης δραστηριότητας, όταν το μάγμα εισήλθε στους ηφαιστειακούς θαλάμους και τα νησιά παρουσίασαν διόγκωση. «Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν τεράστιες εκρήξεις», τονίζει.
Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της έκρηξης του Χούνγκα Τόνγκα-Χούνγκα Χα’απάι στον Ειρηνικό το 2022, η οποία καταγράφηκε ως η μεγαλύτερη υποθαλάσσια έκρηξη μέχρι σήμερα, προκαλώντας τσουνάμι που έφτασε μέχρι τον Ατλαντικό και κρουστικά κύματα που έγιναν αισθητά ακόμα και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Πολλά νησιά στην Τόνγκα καταστράφηκαν ολοσχερώς και οι κάτοικοί τους δεν επέστρεψαν ποτέ.
«Ακριβώς κάτω από το πλοίο, σε βάθος 300 μέτρων, υπάρχουν θερμές πηγές. Οι γεωλογικές ρωγμές μετατρέπουν τον βυθό σε έναν φωτεινό, πορτοκαλί κόσμο από βράχια και αέρια», γράφει η δημοσιογράφος του BBC, Τζορντίνα Ράμερντ.
«Ξέρουμε περισσότερα για την επιφάνεια ορισμένων πλανητών απ’ ό,τι για το τι υπάρχει στα βάθη αυτής της θάλασσας», σημειώνει η Γιε, καθώς ένα υποβρύχιο ρομπότ κατεβαίνει στον βυθό για να συλλέξει δείγματα υγρών, αερίων και πετρωμάτων.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει σαφής απάντηση για το πώς επηρεάζει την ένταση μιας έκρηξης η ανάμειξη θαλασσινού νερού με το μάγμα. «Προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί η Γιε, ενώ το Discovery κατευθύνεται προς τον Κολόμπο, σε απόσταση περίπου 7 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης.
Παρόλο που δεν αναμένεται άμεση έκρηξη, η πιθανότητα στο μέλλον για τη Σαντορίνη, παραμένει υπαρκτή.
Η αποστολή αποσκοπεί επίσης στη δημιουργία αναλυτικών χαρτών κινδύνου για την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, εξηγεί η καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής επιτροπής έκτακτης ανάγκης κατά τη διάρκεια της σεισμικής κρίσης. Με καταγωγή από τη Σαντορίνη, η ίδια εμπνεύστηκε να ακολουθήσει την επιστήμη της γεωλογίας από τις ιστορίες του παππού της για σεισμούς και ηφαιστειακές εκρήξεις.
«Η έρευνα αυτή είναι κομβική, γιατί θα προσφέρει σαφή εικόνα για το πόσο ενεργά είναι τα ηφαίστεια και θα μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε τις ζώνες που θα αποκλείονται σε περίπτωση έκρηξης», εξηγεί. Η χαρτογράφηση θα αποκαλύψει τα πιο επικίνδυνα σημεία του θαλάσσιου πυθμένα της περιοχής.
Οι αποστολές αυτές είναι εξαιρετικά δαπανηρές, γι’ αυτό και η ομάδα της Γιε εργάζεται εντατικά, μέρα και νύχτα, με 12ωρες βάρδιες.
Ο καθηγητής Τζον Τζάμιενσον, από το Πανεπιστήμιο Μεμόριαλ του Καναδά, δείχνει δείγματα ηφαιστειακών πετρωμάτων που συλλέχθηκαν από αεραγωγούς. «Μην το σηκώσεις αυτό», λέει. «Περιέχει αρσενικό».
Παρουσιάζοντας ένα άλλο πέτρωμα, που μοιάζει με μαύρη και πορτοκαλί μαρέγκα με χρυσαφένια σκόνη, αναφέρει: «Αυτό είναι ένα μυστήριο – δεν γνωρίζουμε καν από τι αποτελείται».
Η «καρδιά» της αποστολής χτυπά σε ένα σκοτεινό κοντέινερ στο κατάστρωμα, όπου τέσσερα άτομα παρακολουθούν οθόνες. Δύο μηχανικοί καθοδηγούν το ρομπότ με ένα joystick, ενώ η Γιε και η Παρασκευή ανταλλάσσουν θεωρίες σχετικά με το περιεχόμενο μιας λίμνης υγρού που εντόπισε το ρομπότ.
Έχουν εντοπιστεί μικροσεισμοί γύρω από το ηφαίστειο, προκαλούμενοι από την κίνηση υγρών μέσα στο σύστημα, που ανοίγουν ρωγμές στα πετρώματα. «Κάνουμε επιστήμη για τον κόσμο, όχι για τους επιστήμονες», λέει η Παρασκευή. «Είμαστε εδώ για να προσφέρουμε ασφάλεια στους ανθρώπους».
Αντίκτυπος στην τοπική κοινότητα και την τουριστική ανάπτυξη
Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα στη Σαντορίνη ανέδειξε την ευαλωτότητα τόσο των κατοίκων όσο και της τοπικής οικονομίας, η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν προσωρινά από το νησί, ενώ αρκετοί τουρίστες ακύρωσαν τις κρατήσεις τους λόγω ανησυχίας.
Παρ’ όλες τις δυσκολίες, η Σαντορίνη παραμένει δημοφιλής προορισμός, με επισκέπτες να δηλώνουν πως η έγκυρη ενημέρωση από επιστήμονες και τα συστήματα ειδοποίησης τους κάνουν να αισθάνονται πιο ασφαλείς κατά την παραμονή τους. Οι επιστημονικές έρευνες και τα νέα δεδομένα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία της τοπικής κοινωνίας και στη διατήρηση της εμπιστοσύνης των ταξιδιωτών.
Η φωτογράφος Έβα Ρέντλ, όταν τον Φεβρουάριο ξεκίνησε το λεγόμενο “σμήνος σεισμών”, έφυγε από το νησί μαζί με την κόρη της.
«Ήταν πραγματικά τρομακτικό, καθώς οι δονήσεις γίνονταν όλο και πιο έντονες», αναφέρει. Πλέον έχει επιστρέψει, όμως η δουλειά έχει μειωθεί αισθητά. «Πολλοί ακύρωσαν τις κρατήσεις τους. Συνήθως ξεκινώ τις φωτογραφήσεις από τον Απρίλιο, αλλά φέτος η πρώτη μου δουλειά είναι τον Μάιο», λέει.
Στην κεντρική πλατεία της Οίας, η Βρετανοκαναδή τουρίστρια Τζάνετ αναφέρει ότι έξι από τους δέκα φίλους της που σκόπευαν να ταξιδέψουν, ακύρωσαν.
Πιστεύει πως η ακριβέστερη πληροφόρηση γύρω από τους σεισμούς και την ηφαιστειακή δραστηριότητα θα βοηθούσε τους επισκέπτες να νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια.
Παρά τις ανησυχίες, η ζωή στο νησί συνεχίζεται. Στο Ημεροβίγλι, άνθρωποι εξακολουθούν να ανεβαίνουν στις καμπυλωτές στέγες για να βγάλουν την τέλεια φωτογραφία. Ανάμεσά τους, ένα ζευγάρι νεόνυμφων από τη Λετονία που ταξίδεψε για να απολαύσει την ομορφιά της Σαντορίνης.
«Στην πραγματικότητα, θέλαμε να παντρευτούμε δίπλα σε ένα ηφαίστειο», λέει ο Τομ, με τη σύζυγό του Κριστίνα στο πλευρό του.
*Πηγή: BBC
*Photo Credit: Shutterstock
