Χιλή: Ξαναγράφει το σύνταγμα της – Για πρώτη φορά στο επίκεντρο η κλιματική κρίση

Ο Γκαμπριέλ Μπόριτς μόλις έχει εκλεγεί νέος Πρόεδρος της χώρας. Η κεντροαριστερά είναι και πάλι στην εξουσία. Η Χιλή βρίσκεται σε μια περίοδο αναταράξεων εδώ και 2 χρόνια, λόγω της φτώχειας, της αύξησης στα καύσμα και στα μέσα μεταφοράς και εν γένει βασικών αγαθών. Πάντοτε υπάρχει στο επίκεντρο το ζήτημα με τους βιασμούς. Για μια χώρα που πέρασε τη δικτατορία του Πινοσέτ και που ακόμα μέχρι και σήμερα άνθρωποι αναζητούν τα οστά των συγγενών τους που τους «εξαφάνισαν» τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, το σκηνικό είναι καταστροφικό.

Μέσα σε όλα αυτά, υπάρχει και το περιβάλλον. Η Χιλή είναι μια από τις χώρες που θα πληγούν πρώτες σε περίπτωση που η θερμοκρασία ανέβει κατά 1.5 βαθμό Κελσίου. Η Χιλή είναι η χώρα απ΄όπου έρχονται οι μεγάλες διαστημικές ανακαλύψεις, αφού στην έρημο της Ατακάμα υπάρχουν τα μεγάλα τηλεσκόπια. Η Χιλή είναι ο τελευταίος σταθμός των επιστημόνων πριν ταξιδέψουν για την Ανταρκτική.

Πρόκειται με λίγα λόγια για μια πολύ σημαντική χώρα για τον πλανήτη. Κάθε χώρα είναι πολύ σημαντική, κάθε σημείο της Γης, αλλά η Χιλή είναι αναγκαία για την ανθρωπότητα. Πέραν όλων των παραπάνω, είναι μια χώρα από την οποία προέρχονται τα περισσότερα μεταλλεύματα και μια μεγάλη ποσότητα νερού.

Η Χιλή φημίζεται για τα ορυχεία της – πριν μερικά χρόνια, το 2010, υπήρξε εκεί ένα παρολίγον δυστύχημα με 33 μεταλλωρύχους να απεγκλωβίζονται από κατολίσθηση. Με όλα αυτά τα δεδομένα, η δυτικότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής προχωράει στην ολοκληρωτική αλλαγή του συντάγματος της. Το σύνταγμα γράφεται ξανά από την αρχή. 155 νομοθέτες επιλέχθηκαν για να έρθουν σε επιτροπή και να αναλάβουν αυτό το έργο.

Το νέο σύνταγμα θα αλλάξει τον τρόπο που κυβερνάται αυτή η χώρα των σχεδόν 20 εκατομμυρίων και θα καθορίσει το μέλλον των μαλακών μετάλλων, ιδίως του λιθίου που βρίσκεται σε αφθονία στα αλατισμένα νερά κάτω από την Ατακάμα, ανάμεσα στις Άνδεις και την Οροσειρά Ντομέικο. Εκεί μάλιστα υπάρχουν και ηφαίστεια: το Λικανκαμπούρ, το Άγουας Καλιέντες, το Ακαμαράτσι και το Λάσκαρ.

Η Salar de Atacama είναι η 3η μεγαλύτερη πεδιάδα άλατος στον κόσμο

Η Salar de Uyuni της Βολιβίας είναι η μεγαλύτερη λίμνη άλατος στον κόσμο. Μια έρημος από αλάτι. Δεύτερη έρχεται η Salinas Grandes στην Αργεντινή. Η Salar de Atacama έρχεται τρίτη, έχοντας έκταση 1.200 τετραγωνικών μιλίων, εκτεινόμενη σε 100 χιλιόμετρα, με 80 χιλιόμετρα πάχος και με την αλατότητα του νερού να κυμαίνεται μεταξύ 5 και 28%.

Από εκεί προέρχεται το λίθιο, ένα στοιχείο πολύ σημαντικό για τις μπαταρίες και για την προσπάθεια της ανθρωπότητας να μεταβεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η έτερη χώρα με τόσο μεγάλη ποσότητα, είναι η Αυστραλία. Η χώρα με τη μεγαλύτερη ανεκμετάλλευτη ποσότητα, είναι το Αφγανιστάν. Καθώς λοιπόν ο πλανήτης αλλάζει ενεργειακές συνήθειες, είναι λογικό η ζήτηση και οι τιμές για το λίθιο να αυξάνονται.

Τα ορυχεία στη Χιλή, μια χώρα που είναι δεύτερη στην παραγωγή λιθίου, ακολουθούν διαδικασίες για να αυξήσουν την παραγωγή τους, έχοντας και την πολιτική στήριξη που θεωρεί το λίθιο ως έναν θησαυρό για την εθνική ευημερία. Όμως εδώ εμφανίζονται οι αντιθέσεις. Οι Χιλιανοί αντιλαμβάνονται πως η εξαγωγή φυσικών αποθεμάτων είναι ένα οικονομικό μοντέλο που έχει προκαλέσει μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος και δεν διαμοιράζει τα οφέλη σε όλους τους πολίτες, ιδίως τους Ιθαγενείς.

Αυτή η διαμάχη θα λυθεί από την Συνταγματική Επιτροπή που καλείται να αποφασίσει ποια Χιλή θα υπάρχει από δω και πέρα. Πώς θα γίνεται η εξόρυξη; Ποια θα είναι η βαρύτητα του λόγου των τοπικών κοινοτήτων; Θα πρέπει η χώρα να παραμείνει σε ένα προεδρικό πολιτικό σύστημα; Η φύση έχει δικαιώματα; Τι θα γίνει στις επόμενες γενιές;

Αυτά είναι ερωτήματα που έχουν τεθεί από τις ίδες τις περιστάσεις και σε άλλες περιοχές, όπως στην Κεντρική Αφρική όπου θερίζει ο λιμός, ειδικά στη ζώνη του Sahel, ή όπως στις ιθαγενείς κοινότητες των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Χιλή είναι όμως η πρώτη που θα τα αντιμετωπίσει με συνταγματικό τρόπο. «Πρέπει να πάρουμε ως δεδομένο ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλεί καταστροφή, επομένως πρέπει να αποφασίσουμε πόση καταστροφή μας παίρνει να προκαλέσουμε», δήλωσε η Κριστίνα Ντοραδόρ Ορτίς, μικροβιολόγος και επιστήμονας των αλατισμένων εδαφών, στο Συνταγματικό Συνέδριο. «Με πόση καταστροφή μπορούμε να ζήσουμε;», είπε και ίσως αυτό είναι το πιο μεγάλο ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσει κάθε άνθρωπος στον πλανήτη.

Στη Χιλή θα πρέπει να αποφασίσουν τι αποτελεί «νερό»

Η εξόρυξη μετάλλων είναι ένα κομμάτι. Το έτερο αφορά στο νερό. Η Χιλή αντιμετωπίζει όλο και συχνότερα περιόδους ξηρασίας λόγω της κλιματικής κρίσης. Το Συνέδριο θα πρέπει να αποφασίσει ποιοι είναι οι ιδιοκτήτες του νερού της χώρας. Κυριότερα, τι είναι νερό;

Όχι, δεν έχει καμία σχέση αυτό το ερώτημα με το έργο του Ντέιβιντ Φόστερ-Γουάλας που αναρωτιόταν «Εάν αυτό είναι το νερό», ούτε αποτελεί κάποια κρίση ταυτότητας για το ίδιο το νερό. Απλώς, σύμφωνα με το παρόν σύνταγμα της Χιλής, που γράφτηκε το 1980, τα δικαιώματα του νερού αγοράζονταν και πωλούνταν κατά το δοκούν.

Η Χιλή ευημερούσε εκμεταλλευόμενη τον εθνικό της πλούτο, δηλαδή χαλκό, κάρβουνο, σολομό και αβοκάντο. Καθώς όμως γινόταν μια από τις πιο πλούσιες χώρες της Λατινικής Αμερικής, τέθηκε ζήτημα ισότητας. Έτσι, οι περιοχές που ήταν πλούσιες σε ορυκτά, χαρακτηρίστικαν ως ζώνες θυσίας του περιβάλλοντος και ποτάμια άρχισαν να στραγγίζονται. Έτσι, το νερό…δεν ήταν πια νερό.

Η εκλογή του Μπόριτς στις 19 Δεκεμβρίου ήταν η τελευταία ώθηση για να επέλθει αυτή η συνταγματική αναθεώρηση. Ο Μπόριτς είχε υποσχεθεί προεκλογικά να αυξήσει τις κοινωνικές παροχές, να αυξήσει τα έξοδα δικαιώματα και τους φόρους στα ορυχεία και να ιδρύσει μια εθνική εταιρεία λιθίου. Μια μέρα μετά την εκλογή του, η μετοχή της μεγαλύτερης εταιρείας παραγωγής λιθίου στη χώρα, της Sociedad Química y Minera de Chile, έπεσε 15%.

Η SQM παράγει το 20% του παγκόσμιου λιθίου, με το περισσότερο να βρίσκεται στην έρημο της Ατακάμα, γύρω από τα αρχαία ηφαίστεια, ανάμεσα τους και το ενεργό Λάσκαρ. Οι ιθαγενείς της περιοχής, οι Λικαναντέι, το αποκαλούν Πατέρα όλων των ηφαιστείων.

Στην Ατακάμα το νερό εξατμίζεται πιο γρήγορα από κάθε άλλο σημείο στη Γη

Το ορυχείο της SQM στην Ατακάμα είναι σαν μια μπλε και πρασινη γλίτσα στη μέση της ωχράς ερήμου. Ο πλούτος βρίσκεται στο υπέδαφος, όπου η αντλία της εταιρείας βγάζει προς τα έξω την άλμη, μαζί με το γλυκό νερό που υπάρχει σε 5 πηγάδια. Οι σωλήνες μεταφέρουν την άλμη σε μια σειρά από μικρές λίμνες. Εκεί αναλαμβάνει δράση ο ήλιος.

Η έρημος Ατακάμα διαθέτει τα μεγαλύτερα επίπεδα ηλιακής ραδιενέργειας στη Γη και γι΄αυτό άλλωστε την έχει επιλέξει η NASA για τα τηλεσκόπια. Το νερό εδώ εξατμίζεται τρομακτικά γρήγορα και αφήνει πίσω του πολλά ορυκτά. Μαγνήσιο, κάλιο, λίθιο. Το τελευταίο μένει μέσα σε μια ιξώδη κιτρινοπράσινη πισίνα και η SQM το μετατρέπει σε μορφή ταλκ για να το πουλήσει σε εταιρείες παραγωγής μπαταριών.

Η SQM, αν και είχε αναλάβει από την εποχή του Πινοσέτ να φτάχνει χημικά λίπανσης, ο δικτάτορας ανέθεσε την εργολαβία στον γαμπρό του Χούλιο Πόνσε Λερού το 1983. Στη συνέχεια ανέλαβε ξανά η SQM, η οποία αντιμετώπισε πολλά νομικά θέματα, έχοντας δεχτεί πρόστιμο από την Επιτροπή Ρύθμισης του χρηματιστηρίου της χώρας και από την Επιτροπή Ασφάλειας και Συναλλαγών των ΗΠΑ γιατί είχε παραβεί τη νομοθεσία περί Ξένων Πρακτικών Διαφθοράς.

Στην εποχή μας, η εταιρεία παράγει περίπου 140.000 τόνους λιθίου και στόχος είναι το 2022 να πιάσει τους 180.000 τόνους, σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο Κάρλος Ντίας. «Θέλουμε να παράγουμε όσο πιο πράσινο λίθιο γίνεται», τονίζει ο Ντίας θέτοντας ως στόχο τη μείωση της εξαγωγής αλατόνερου κατά 50% ως το 2030, ώστε να γίνει η εταιρεία carbon neutral ως το 2040, να παράγει δηλαδή και να απορροφά ίδια ποσότητα αέριων ρύπων.

Η βιομηχανία των ορυκτών είναι στο στάδιο της αλλαγής. Φωνάζει για αλλαγή. Το νομοθετικό σώμα ετοιμάζει νόμο για να αυξηθούν οι χρεώσεις για τα δικαιώματα εκμετάλλευσης περιοχών. Και το Συνταγμάτικο Συνέδριο κατευθύνεται προς το να δώσει περισσότερη δύναμη σε τοπικούς άρχοντες.

Τα φλαμίνγκο της Ατακάμα εξαφανίζονται

Αυτά μπορεί να μειώσουν την διαπραγματευτική ισχύ που έχει η Χιλή και την γοητεία προς τους ξένους επενδυτές, αναφέρει ο Χοακίν Βιγιαρίνο, πρόεδρος του Συμβουλίου Ορυκτών. «Ελπίζω να μην έχουμε στο Σύνταγμα μας ενάντιους των εξορύξεων, γιατί η Χιλή είναι μια χώρα εξορύξεων».

Ως προς το νερό, το Συνέδριο προσανατολίζεται στο να ορίσει το νερό ως δημόσιο αγαθό και να διασαφηνίσει αν η άλμη, το αλατισμένο νερό της ερήμου, θεωρείται νερό. Οι εταιρείες εξορύξεων υποστηρίζουν πως δεν είναι, γιατί δε μπορεί να το καταναλώσει άνθρωπος ή ζώο. «Υπάρχει ξεκάθαρη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που έρχεται από το βουνό, το ηπειρωτικό νερό, και αυτό που υπάρχει στην άλμη στη Salar de Atacama», εξηγεί ο Ντίας.

Σε μικρή απόσταση από το ηφαίστειο Λάσκαρ, κοντά στο ορυχείο της SQM, υπάρχει μια λίμνη γεμάτη από λαμπερό, λευκό αλάτι. Εκεί θα συναντήσει κανείς φλαμίνγκο που ψάχνουν γαρίδες του αλμυρού νερού για να τραφούν. Εκεί υπάρχει και ο Ζορδάν Ζοφρέ Λίκε, ένας γεωλόγος του Ιθαγενούς Συμβουλίου της Ατακάμα, ο οποίος έχει αναλάβει να μελετά τη λίμνη.

Η λίμνη έχει στεγνώσει αρκετά τα τελευταία χρόνια. Η υγεία της άλμης τον ανησυχεί. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και οι εξορύξεις νερού, έχουν κάνει την περιοχή άγονη. Τα φλαμίνγκο δε βρίσκουν πια τροφή εδώ. Από το 1997, το φλαμίνγκο των Άνδεων έχει σημαντικά μειωμένο πληθυσμό.

Ο Λίκε και οι συνάδελφοι του έχουν εγκαταστήσει 12 σένσορες για να μετράνε τα επίπεδα νερού, της αλατότητας και τη θερμοκρασία. Υπάρχει ένα σημείο όπου το γλυκό νερό συναντά το υπόγειο αλατισμένο νερό. Εκεί υπάρχει ένα ευαίσθητο οικοσύστημα, που επηρεάζεται από τις λίμνες που εξατμίζουν το νερό, καθώς λειτουργούν ως καθρέφτες της ηλιακής ακτινοβολίας και αυξάνουν τη θερμοκρασία του αέρα.

Οι ιθαγενείς εκεί προσπαθούν να αντισταθούν στις εταιρείες, αλλά όταν τους προσφέρουν δουλειές με καλά λεφτά, τις αποδέχονται και διασπάται η συνοχή της αντίστασης. Γνωστή τακτική. Ακόμα και ο οργανισμός που εκπροσωπεί ο Λίκε, δέχεται χορηγίες από την Albermale, αμερικανική εταιρεία που παράγει λίθιο στην περιοχή. Οι έρευνες έχουν δείξει πως η μείωση της υγρασίας του εδάφους και της ποσότητας του άλατος, συνδέονται με την άνοδο της εξόρυξης λιθίου και την ξηρασία της περιοχής.

Η Χιλή θα δείξει τον δρόμο στον πλανήτη

Η Ατακάμα είναι μια περιοχή όπου συναντά κανείς τα πάντα. Μεγάλα τμήματα της είναι ξερά, άγονα, σκληρά, χωρίς βλάστηση. Μετά, εμφανίζεται ένα τοπίο με θάμνους που φτάνουν ως τον αστράγαλο και ένα δάσος από δέντρα ταμαρούγκο. Και μετά, λόφοι γυμνοί που καταλήγουν σε ένα φαράγγι που μεταφέρει νερό από βουνίσια πηγή.

Οι βροχές εδώ είναι σπάνιες, αλλά ακραίες. Μια καλλιέργεια αλφάλφα καταστράφηκε φέτος. Η καλλιέργεια καλαμποκιών δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Η εύθραυστη ισορροπία μεταξύ ήλιου, γης και νερού αλλάζει. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, απλώς θα μείνουν τα πράγματα ως έχουν. Στο χειρότερο σενάριο, όλα θα ξεραθούν.

Το Συνταγματικό Συνέδριο συζητά για όλα τα ζητήματα: νερό, στέγαση, υγεία. Τον Ιούλιο συντάχθηκε ένα προσχέδιο, που ψηφίστηκε στο κοινοβούλιο.

Η δρ. Ντοραδόρ επιδιώκει να γίνει πρόεδρος του Συνεδρίου και να ζητήσει την αναγνώριση των ανθρώπων ως μέρος της φύσης. Κι η ίδια όμως δεν έχει ξεκάθαρη απάντηση για το αν η λύση είναι το τέλος στην εξόρυξη λιθίου. «Σαφώς και πρέπει ο κόσμος να πάψει να καίει πετρέλαιο και αέριο. Όχι όμως αγνοώντας το οικολογικό κόστος. Κάποιος αγοράζει ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο και νιώθει καλά, γιατί έτσι σώζει τον πλανήτη. Την ίδια στιγμή όμως, ένα οικοσύστημα καταστρέφεται. Είναι το μεγάλο παράδοξο».

Τα ερωτήματα που θα απαντηθούν από τη Χιλή, δεν αφορούν μόνο τη Χιλή. Η Χιλή θα αποτελέσει τον μπούσουλα για τις χώρες που θα ακολουθήσουν και σίγουρα για τη Λατινική Αμερική, ως προς τις αλλαγές για την κλιματική κρίση και την απώλεια βιοποικιλότητας.

Πηγή: New York Times