Το Μαρόκο έχει πρωτοπορήσει όσον αφορά την προστασία του κλίματος, ενώ έχει επαινεθεί για τις ενέργειες που πήρε για τον περιορισμό του άνθρακα. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που αποτελούν σχεδόν τα δύο πέμπτα της ηλεκτρικής ισχύος της χώρας, η σταδιακή κατάργηση κάποιων επιδοτήσεων για ορυκτά καύσιμα και ένα από τα μεγαλύτερα έργα καθαρής ενέργειας στον κόσμο.

Η φήμη της χώρας μπορεί να έχει καθιερωθεί, αλλά εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις. Η γεωγραφική της θέση σε ένα θερμό σημείο που θερμαίνεται δεν ευνοείται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Παρότι θέλει να τερματίσει την εξάρτησή της από ορυκτά καύσιμα, οι ενεργειακές της απαιτήσεις αυξάνονται γρήγορα.

Παρά αυτές τις προκλήσεις, το Μαρόκο έχει τεράστιο φυσικό δυναμικό για την παραγωγή ηλιακής, αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας και έχει κάνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Η εθνική δράση του Μαρόκου για την κλιματική αλλαγή χρονολογείται από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν η χώρα πήρε την απόφαση να γίνει περιφερειακός ηγέτης στην καθαρή ενέργεια και να προωθήσει τεράστια έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Το 2009, το Μαρόκο παρουσίασε ένα ενεργειακό σχέδιο που στόχευε το 42% της συνολικής χωρητικότητας να είναι ανανεώσιμη ενέργεια έως το 2020. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση τόσο της αιολικής όσο και της ηλιακής ενέργειας την επόμενη δεκαετία, με τη χωρητικότητα των ηλιακών φωτοβολταϊκών (PV) να αυξάνεται 16 φορές και του ανέμου έξι φορές μέχρι το 2020.

Το Μαρόκο κατασκεύασε επίσης το συγκρότημα Noor-Ouarzazate , το μεγαλύτερο συμπυκνωμένο ηλιακό εργοστάσιο στον κόσμο. Στην ουσία είναι μια τεράστια σειρά από καμπυλωτούς καθρέφτες σε μια τεράστια έκταση, που συγκεντρώνουν τις ακτίνες του Ήλιου σε σωλήνες υγρού, με το καυτό υγρό να χρησιμοποιείται στη συνέχεια για την παραγωγή ενέργειας.

Οι ηγέτες της χώρας στοιχηματίζουν σε αυτούς τους σημαντικούς μετασχηματισμούς ως τρόπο να είναι οικονομικά ανταγωνιστικοί στο μέλλον, ενώ είναι μια διέξοδος για απεξάρτηση από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων και να εξασφαλίσουν την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, λέει ο Mohamed Alaoui, διευθύνων σύμβουλος της Africa Climate Solutions, μιας συμβουλευτικής εταιρείας με έδρα την Καζαμπλάνκα.

Οι νέοι στόχοι που έχει θέσει το Μαρόκο

Το Μαρόκο δεν πέτυχε τον στόχο του για το 2020, με δυναμικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να παράγει το 37% της ενέργειας της χώρας εκείνο το έτος. Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έμεινε λίγο πίσω, πλησιάζοντας στο 20% του συνόλου της χώρας το 2019.

Έχει δεσμευτεί από τότε να αυξήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας στο 52% έως το 2030, αποτελούμενο από 20% ηλιακή, 20% αιολική και 12% υδροηλεκτρική. Οι πολιτικές και οι δεσμεύσεις του Μαρόκου είναι σχεδόν σύμφωνες με τον περιορισμό της θερμοκρασίας στους 1,5 C, σύμφωνα με ανάλυση της ερευνητικής ομάδας Climate Action Tracker.

Τον Ιούνιο του 2021, το Μαρόκο ανανέωσε τη δέσμευσή του για την προστασία του κλίματος του ΟΗΕ με την υπόσχεση να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 17-18% έως το 2030, με εκτεταμένο στόχο μείωσης 42-46% υπό την προϋπόθεση να λάβει διεθνή υποστήριξη. Έχει επίσης καταβάλει σημαντική προσπάθεια για να μειώσει την κρατική στήριξη για τα ορυκτά καύσιμα, εκμεταλλευόμενη τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου το 2014-15 για να καταργήσει σταδιακά τις επιδοτήσεις της βενζίνης και του μαζούτ.

Η χώρα έχει ξεχωρίσει για τη διαχείριση των χρημάτων που εξοικονομήθηκαν από τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων για την αύξηση των πόρων για την εκπαίδευση και την εφαρμογή ενός συστήματος ασφάλισης υγείας. Η οικονομική στήριξη για τα προϊόντα πετρελαίου εξακολουθεί να είναι περίπου 3,4 δισεκατομμύρια δολάρια, περίπου τα 2/3 του ετήσιου δημοσιονομικού ελλείμματος του Μαρόκου.

Παρότι οι εκπομπές άνθρακα δεν είναι σε υψηλά επίπεδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες, εξακολουθεί να αποτελεί ένα πρόβλημα για την χώρα, καθώς η καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ενέργειας και τσιμέντου εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη πηγή εκπομπών.

Το Μαρόκο εξακολουθεί να εισάγει το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς του για να καλύψει την αυξανόμενη κατανάλωση ενέργειας, η οποία αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 6,5% μεταξύ 2002 και 2015. Μεγάλο μέρος αυτής της εισαγόμενης ενέργειας παράγεται από ορυκτά καύσιμα και βασίζεται ιδιαίτερα στην ενέργεια από άνθρακα και περίπου το 40% της ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα προέρχεται από αυτό.

Ωστόσο, στη διάσκεψη για το κλίμα COP26 στη Γλασκώβη αυτόν τον μήνα, το Μαρόκο ήταν μεταξύ των 20 χωρών που ανέλαβαν νέα δέσμευση για κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ενέργειας από άνθρακα.

Για να μειωθούν οι εκπομπές, πρέπει να τεθεί αμέσως σε εφαρμογή ο «γρήγορος και ριζικός» μετασχηματισμός των βιομηχανιών, του πολεοδομικού σχεδιασμού και των υποδομών, λέει η Fatima Driouech, αναπληρώτρια καθηγήτρια μετεωρολογίας στο Mohammed VI Polytechnic University και αντιπρόεδρος της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή. Πολλές από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε χώρες όπως το Μαρόκο μπορούν ακόμα να αποφευχθούν αν δράσουν έγκαιρα.

Εκτός από το ότι στηρίζονται λιγότερο στον άνθρακα για τη μείωση των εκπομπών, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων θα πρέπει να επικεντρωθούν περισσότερο σε έργα μικρής κλίμακας και όχι μόνο σε μεγάλα έργα, επιτρέποντας στους επιχειρηματίες να ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες διαφορετικών περιοχών.

«Αν συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με την Τυνησία ή την Αίγυπτο, είμαστε πολύ προχωρημένοι στα μακρο-έργα, αλλά όταν μιλάμε για ενέργεια από ιδιώτες και σε βιομηχανίες, ο κανονισμός δεν είναι αρκετός. Έχουμε νόμο για το κλίμα, αλλά δεν έχουμε διατάγματα που θα επιτρέπει στους ανθρώπους και τις βιομηχανίες να χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» λέει ο Alaoui της Africa Climate Solutions.

Άλλοι λένε ότι οι πρωτοβουλίες καθαρής ενέργειας, όπως το συγκεντρωμένο ηλιακό έργο Noor, έχουν ωφελήσει κυρίως χώρες εκτός του Μαρόκου και όχι τους ντόπιους. Τοποθετείται ως κόμβος καθαρής ενέργειας με δυνατότητα εξαγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ευρώπη και έχει ήδη δύο καλώδια ηλεκτρικής ενέργειας που το συνδέουν με την Ισπανία και σχεδιάζει υποθαλάσσια σύνδεση με το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ωστόσο, μεγάλα έργα όπως το εργοστάσιο Noor απαιτούν την εξόρυξη μεγάλων ποσοτήτων νερού σε μια περιοχή με λειψυδρία, λέει ο Mohammed Tazrouti, ακτιβιστής της Greenpeace στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Το ίδιο το Μαρόκο αρχίζει ήδη να αισθάνεται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κα βρίσκεται στο hotspot της. Οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες στη χώρα αναμένεται να αυξηθούν μεταξύ 1,1C και 3,5C έως το 2060, σύμφωνα και με την παγκόσμια κλιματική δράση.

Το Ινστιτούτου Max Planck για έργα Χημείας υποστηρίζει ότι οι θερμοκρασίες στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική θα αυξηθεί δύο φορές τόσο γρήγορα όσο ο παγκόσμιος μέσος όρος.

Ο Tazrouti της Greenpeace λέει ότι ο Βορράς πρέπει να επενδύσει περισσότερα στις χώρες του Νότου, συμπεριλαμβανομένου του Μαρόκου. «Χρειάζεται πολλή υποστήριξη στις χώρες του Νότου και στις υπανάπτυκτες και φτωχές χώρες που υποφέρουν και βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής», λέει. Το Μαρόκο δέχτηκε την όγδοη μεγαλύτερη χρηματοδότηση για το κλίμα από πλουσιότερες χώρες το 2018 και το 2019, λαμβάνοντας περίπου 600 εκατομμύρια δολάρια.

«Χρειάζονται σχέδια και διεθνής οικονομική βοήθεια για να βοηθηθούν οι ευάλωτες χώρες, τα νησιά και οι φτωχές χώρες», λέει ο Alaoui, αναφέροντας στο νερό ως κύρια περιβαλλοντική ανησυχία για τη χώρα. «Στο Μαρόκο, χρειαζόμαστε πολιτικές για τη διαχείριση, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση του νερού και ασφάλεια για ξηρασίες και συχνές πυρκαγιές. Χρειαζόμαστε βιώσιμη και έξυπνη γεωργία».

Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων προειδοποίησε ότι οι υδάτινοι πόροι του βρίσκονται σε υψηλή πίεση, καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους χρησιμοποιείται για την εγχώρια γεωργία και τις βιομηχανίες του. Μέχρι το τέλος του αιώνα, οι βροχοπτώσεις μπορεί να μειωθούν κατά 20 έως 30%.

Η λειψυδρία του Μαρόκου πλήττει, καθώς η συγκομιδή νερού παραμένει μείζον ζήτημα. Τα τελευταία χρόνια, σε μέρη όπως η πόλη της Ζαγοράς στο νότιο Μαρόκο, οι κάτοικοι διαμαρτύρονται για την έλλειψη νερού.

Σε γενικές γραμμές, υπάρχει ανάγκη για περιβαλλοντικές μεταρρυθμίσεις και δράσεις που λαμβάνουν επίσης υπόψη την πλούσια βιοποικιλότητα της χώρας, λέει ο El Hafi. Οι πρωτοβουλίες πρέπει επίσης να λαμβάνουν υπόψη τα τοπικά πλαίσια και τις ανάγκες.

Ο περιβαλλοντολόγος Hajar Khamlichi από την Ταγγέρη πιστεύει επίσης ότι η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και η επίλυση του ζητήματος του νερού είναι δυνατή. Ορισμένα προγράμματα του Μαρόκου είναι ενθαρρυντικά προς τη σωστή κατεύθυνση,  συμπεριλαμβανομένης της χρήσης μονάδων επεξεργασίας λυμάτων για την επεξεργασία του νερού για άρδευση, της κατασκευής νέων φραγμάτων και της αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού που τροφοδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ο Khamlichi, πρόεδρος και συνιδρυτής του Mediterranean Youth Climate Network , το οποίο συγκεντρώνει διαφορετικές οργανώσεις νέων από μεσογειακές χώρες, πιστεύει ότι οι αυξανόμενες κλιματικές προκλήσεις στο Μαρόκο πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά μέτωπο.

Ο Rachid Ennassiri, ένας Μαροκινός περιβαλλοντολόγος, ίδρυσε το Μαροκινό Κέντρο Νεολαίας για τη Βιώσιμη Ενέργεια το 2018. Αυτή η εθνική οργάνωση περιλαμβάνει μεταξύ των μελών της άτομα από την περιοχή Ouarzazate στο νότο, όπου βρίσκονται πολλά από τα μεγάλα έργα, συμπεριλαμβανομένου του εργοστασίου Noor . Με τα χρόνια, ο Ennassiri έχε πάρει διάφορες πρωτοβουλίες για την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένου ενός έργου που είχε ως στόχο να κάνει τα τζαμιά πιο βιώσιμα χρησιμοποιώντας ηλιακούς συλλέκτες.

«Το 2021 δεν είναι 2009», λέει, αναφερόμενος στην ημερομηνία του πρώτου σχεδίου του Μαρόκου να μειώσει τις εκπομπές άνθρακα και να περιορίσει την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. «Για να αυξηθούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πρέπει να γίνουν μεγάλες μεταρρυθμίσεις».