Τίποτα δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει τον Mohammed Shah Nawaz Chowdhury από τη στυγνή πραγματικότητα του νησιού Kutubdia. Το νησί, που βρίσκεται λίγο πιο πέρα από την ακτή του νοτίου Μπανγκλαντές, βυθιζόταν στη θάλασσα λόγω διάβρωσης, προκαλώντας την υποχώρηση του εδάφους και της ζωής πάνω σε αυτό. Πολλοί, μάζεψαν τα υπάρχοντα τους και έφυγαν. Όσοι δεν είχαν τη δυνατότητα, έμειναν, οπισθοχωρώντας την ώρα που το νησί που για ολόκληρες γενιές αποκαλούσαν σπίτι τους, άλλαζε γύρω τους. «Ήταν οικογένειες που γνώρισα, εμπιστεύτηκα και σεβάστηκα», δηλώνει ο ίδιος. «Συχνά η ιδέα μου προκαλούσε δάκρυα.»
Ο Chowdhury, υπήρξε μάρτυρας της κλιματικής μετανάστευσης στο Μπανγκλαντές, που προκλήθηκε από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι το 2050, περίπου 13.3 εκ. Μπαγκλαντεσιανοί, αναμένεται να έχουν αλλάξει τόπο λόγω των κλιματικών μεταβολών.
Παρόλα αυτά, λίγο πιο πέρα από την ακτή του νησιού Kutubdia, μια αχτίδα ελπίδας φέγγει ανάμεσα στα κύματα. Ξεπροβάλλοντας από το νερό, ύφαλοι γεμάτοι στρείδια, λαμπυρίζουν στον ήλιο. Οι συγκεκριμένοι ύφαλοι αποτελούν ζωντανά σπίτια της θαλάσσιας ζωής, πιθανή πηγή εισοδήματος για τους ντόπιους κατοίκους και – σύμφωνα με τις ελπίδες του Chowdhury – τρομερή αμυντική δύναμη του νησιού Kutubdia ενάντια στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Το νησί Kutubdia, με την ταχέως φθίνουσα ακτογραμμή, είναι ένας μικρόκοσμος αυτών των προκλήσεων σε ισχυρό βαθμό
Η ιδέα των υφάλων από στρείδια του νησιού Kutubdia, γεννήθηκε το 2012, όταν ο Chowdhury ήταν συνεργάτης σε έρευνα του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Chittagong στο Μπανγκλαντές. Η προϋπόθεση είναι απλή: οι ύφαλοι στρειδιών θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μηχανισμός άμυνας ενάντια στη διάβρωση των ακτών, ηρεμώντας τα κύματα πριν αυτά προσεγγίσουν την αμμουδιά. Η συγκεκριμένη ιδέα λειτούργησε στο παρελθόν στην Ολλανδία και σημείωσε επιτυχίες στην Λουιζιάνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Τώρα, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Wageningen, θα δούλευαν μαζί με τον Chowdhury και τους συνεργάτες του, με στόχο να βελτιώσουν την κατάσταση στο νησί Kutubdia. Η πρόκληση βέβαια, βρίσκεται στο γεγονός ότι το Μπανγκλαντές, η Ολλανδία και η Λουιζιάνα, απέχουν χιλιάδες μίλια μεταξύ τους και φέρουν τελείως διαφορετικά περιβαλλοντικά ζητήματα. «Αντιμετωπίζαμε πολλαπλές προσκλήσεις, όπως φυσική καθίζηση λόγω υπερχείλησης ποταμού, καταιγίδες και άλλα φαινόμενα μουσώνων, που καθιστούν την ακτή μας τόσο δυναμική» λέει ο Chowdhury, «δεν ήμουν σκεπτικός, ωστόσο έπρεπε να έχουμε ένα πλάνο.»
Ήταν μια δελεαστική προοπτική. Θα μπορούσε η οικολογική μηχανική να σώσει την ακτογραμμή της γενέτειρας του Chowdhury με τη χρήση στρειδιών; Ο ίδιος, ξόδεψε τα επόμενα έξι χρόνια, συμπεριλαμβανομένων και 600 επιπλέον ημερών με 27 μαθητές, ζώντας στο νησί Kutubdia για να βρει την απάντηση.
Χτυπημένη από καταιγίδες, κυκλώνες και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η ακτή του Μπανγκλαντές είναι εκτεθειμένη σε πολλές κλιματικές προκλήσεις. Το νησί Kutubdia, με την ταχέως φθίνουσα ακτογραμμή, είναι ένας μικρόκοσμος αυτών των προκλήσεων σε ισχυρό βαθμό. «Έχει υπολογιστεί ότι πιθανώς μέχρι το 2050, ένας στους εφτά Μπαγκλαντεσιανούς θα έχει μετοικήσει λόγω της κλιματικής αλλαγής» εξηγεί ο Chowdhury.
«Δεχόμαστε πιο επιθετικά κύματα εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των θερμών υδάτων.»
Παραδοσιακές κατασκευαστικές παρεμβάσεις, όπως τσιμεντένια αναχώματα, αποτελούν συχνά μέτρα προστασίας της ακτογραμμής. Σύμφωνα με τον Rezaul Karim Chowdhury, εκτελεστικό διευθυντή της εταιρείας Bangladeshi NGO Coast, το 60% της ακτής της χώρας προστατεύεται από αναχώματα. Ωστόσο, κάποιοι ισχυρίζονται πως η δημιουργία μιας έμβιας άμυνας έναντι της τσιμεντένιας, θα μπορούσε να αποδειχτεί πιο αποτελεσματική.
Τα στρείδια ως κυματοθραύστες
Η οικολογική μηχανική, περιλαμβάνει τον σχεδιασμό βιώσιμων οικοσυστημάτων με φυσική και ανθρώπινη αξία ταυτόχρονα. Τα στρείδια, μεταβάλλουν το περιβάλλον τους όταν προσκολλώνται σε σκληρές, βυθισμένες επιφάνειες και ενσωματώνονται σε αυτές, δημιουργώντας υφάλους.
Ο ρόλος τους στο να φιλτράρουν το νερό και να διατηρούν τα συστατικά του, παρέχοντας καταφύγιο για την ωοτοκία των ψαριών και κατ’ επέκταση βοηθώντας την βιοποικιλότητα, έχει καταγραφεί με ακρίβεια. Οι ύφαλοι στρειδιών αποτελούν κατοικία για άλλα ζώα, βελτιώνουν την ποιότητα του νερού και προωθούν την ανάπτυξη της υποβρύχιας χλωρίδας.
Ωστόσο, ο Mohammed Shah Nawaz Chowdhury και οι συνεργάτες του στην Ολλανδία, ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τον ρόλο τους, ως φυσικού κυματοθραύστη. Οι ύφαλοι στρειδιών μπορούν να ανακουφίσουν την ακτή που βάλλεται συνεχώς από δυνατά κύματα.
Παρόλα αυτά, δεν προσφέρουν μόνο αυτό το όφελος. «Αυτό που θες είναι η καθίζηση που προκαλείται με φυσικό τρόπο από τα δυνατά κύματα πίσω από τον ύφαλο. Οι ύφαλοι, σου δίνουν μεγαλύτερη ακτή και κατ’ επέκταση πιο ήρεμα ύδατα.» εξηγεί η Petra Dankers, Ανώτερη Σύμβουλος Μορφολογίας και Οικολογικής Μηχανικής στο Royal HaskoningHDV, το οποίο συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο του Wageningen στην Ολλανδία, για το project του νησιού Kutubdia.
Αυτή η ρευστότητα αποτελεί εγγύηση του κτίσματος με φυσική προσέγγιση. Και αντί να θεωρηθεί οπισθοδρόμηση, γίνεται εν τέλει μέρος του πλάνου.
«Είναι μια δυναμική διαδικασία – όχι σκληρό τσιμέντο. Και αυτό είναι ο νέος τρόπος κατανόησης του πώς χρησιμοποιούμε φυσικά μέσα για να πετύχουμε τους στόχους μας», δηλώνει ο Aad Smaal, επίτιμος καθηγητής στο μάθημα της Βιώσιμης Κουλτούρας των Οστρακοειδών στο Πανεπιστήμιο του Wageningen.
Οι φυσικές δυνάμεις που μορφοποιούν το νησί Kutubdia, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοηθούν, καθώς σε αντίθεση με άλλα projects που αφορούν τους υφάλους στρειδιών ανά τον κόσμο ( πχ. τον Κόλπο του Μεξικό ), ο συγκεκριμένος δεν ήταν ύφαλος υπό καταστροφή. Αποτελεί εισαγωγή για την μελέτη υφάλων ως μηχανικές δομές.
Ευτυχώς, η περιοχή παρουσίασε πολλές από τις ιδανικές συνθήκες, αναγκαίες για την ύπαρξη του υφάλου, όπως διαπίστωσε ο Chowdhury στην αρχική του εξέταση. Υπήρχε η κατάλληλη θερμοκρασία νερού, η ταχύτητα ροής του νερού, τα επίπεδα pH, η αλμυρότητα και το διεσπαρμένο οξυγόνο. Τα ίχνη ζωής που προυπήρχαν στο νερό, όπως τα φυτοπλανγκτόν, έδειξαν και εκείνα πως ίσως να αποτελεί μέρος που τα στρείδια θα ευημερούσαν.
Σε επόμενη φάση, χρειαζόταν να εξετάσουν αν οι προνύμφες στρειδιών ήταν ήδη παρούσες στα νερά του Κόλπου Bengal. «Δεν είναι απλά η περίπτωση που τοποθετείς κάτι στο νερό περιμένοντας να λειτουργήσει», εξηγεί ο Smaal. Ένα από τα καλύτερα υποστρώματα (επιφάνειες πάνω στις οποίες αναπτύσσονται οργανισμοί όπως τα μαλάκια), είναι σύμφωνα με τα λεγόμενα του, τα υπάρχοντα κελύφη των στρειδιών.
«Επίσης έχουν να κάνουν και με την επιτυχή στρατολόγηση, εννοώντας πως οι παρασυρμένες προνύμφες θα σταθεροποιηθούν και θα πάψουν να μετακινούνται», προσθέτει. «Ακόμα και σε ένα ανοιχτό σύστημα με ισχυρά ρεύματα.»
Για την ακρίβεια, το νησί Kutubdia, έδειξε μεγάλες συστάδες στρειδιών που αναπτύσσονταν με φυσικό τρόπο πάνω σε τσιμεντένιες κολώνες, ιδιαίτερα κοντά σε προβλήτα. Και όπως προτείνουν οι μελέτες, το τσιμέντο αποτελεί την πιο επιτυχή εναλλακτική υποστρώματος μετά τα φυσικά κελύφη στρειδιών – με υφάλους πάνω σε τσιμέντο να ισούνται ή σε μερικές περιπτώσεις να ξεπερνούν το μέγεθος, τη βιομάζα και την πυκνότητα των στρειδιών.
Έτσι, για να ξεκινήσουν τον νέο ύφαλο, ο Chowdhury και η ομάδα του, επέλεξαν περισσότερο τσιμέντο. «Θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε όσα ήταν τοπικά διαθέσιμα και με βιώσιμη τιμολόγηση» δηλώνει ο ίδιος. Η επιλογή της κατασκευής; Κυκλικοί δακτύλιοι, που οι κάτοικοι της περιοχής στυβάζουν και καλύπτουν με άνεση, για να δημιουργήσουν αποχωρητήρια. Αυτοί, όχι απλά θα είναι σε ετοιμότητα, αλλά θα μπορούσαν να αντέξουν τον δύσκολο καιρό κατά τη διάρκεια μουσώνα.
Η γνώση του Ειδικού
Ωστόσο, παρότι τα στρείδια αναπτύσσονται με αφθονία πάνω στο τσιμέντο, σε μερικές περιπτώσεις είναι πολύ συγκεκριμένα σχετικά με τα χαρακτηριστικά του βιότοπού τους.
«Το στρείδι…έχει μια ιδιαίτερη προτίμηση στις συνθήκες ανάπτυξης του», λέει ο Chowdhury. «Δεν μπορούν να εκτεθούν στον αέρα ή τον ήλιο για περισσότερο από το 20% του χρόνου.»
Οι πιο κατάλληλοι άνθρωποι στο να βοηθήσουν να βρεθεί το σωστό σημείο για τον τεχνητό ύφαλο, ήταν η κοινότητα των ιθαγενών της ακτής. O Chowdhury εξηγεί, πως εκείνοι ήταν ήδη εναρμονισμένοι με τους ρυθμούς της αρχής και του τέλους της παλίρροιας στο πέρασμα των εποχών. Η γνώση των ντόπιων νησιωτών πάνω στα kostura (τον τοπική λέξη για τα στρείδια) δεν αποδείχτηκε χρήσιμη για εκείνον και τους συνεργάτες του στην έρευνα πριν τα πρώτα 300 κιλά (661lbs) δακτυλίων καταδυθούν στο νερό, σε δοκιμαστική τοποθεσία το 2014. Οι ντόπιοι επίσης, βοήθησαν στην επιλογή των καλύτερων τοποθεσιών για τσιμεντένιες δακτυλίους που τοποθετήθηκαν δύο χρόνια αργότερα, όταν το 2016 μετακινήθηκαν στον τελικό τους προορισμό.
«Πάντα σέβομαι την γνώση των ιθαγενών»
Όταν βρεθεί στο σωστό σημείο, υπό κατάλληλες συνθήκες, ο ύφαλος θα μπορούσε να αναπτυχθεί προς τα πάνω, διατηρώντας τον ρυθμό με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Οποιαδήποτε μικρή φθορά στον ύφαλο, ιδιαίτερα από φυσικά αίτια, θα αποκαθίσταται από μόνη της – ο νέος πληθυσμός αυξάνεται και πάλι, γεμίζοντας τον χώρο και κάνοντας απολογισμό των στρειδιών που χάθηκαν.
Οι ερευνητές, ήλπιζαν πως τα στρείδια θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια θρεπτική πηγή τροφής και να εμπλουτίσουν τις ευκαιρίες συγκομιδής για την τοπική κοινότητα. Παρότι κάτι τέτοιο πήγαινε ενάντια στις πεποιθήσεις των ντόπιων. «Παρότι τα στρείδια είναι τεχνικά halal (νόμιμα στη γλώσσα του Ισλάμ), δεν υπάρχει αρκετή κατανάλωση στο Μπανγκλαντές μέχρι στιγμής», λέει ο Smaal.
«Δεν ενδιαφέρονται όλοι οι άνθρωποι μας για τα στρείδια» συμφωνεί ο Chowdhury, επισημαίνοντας πως δεν ύθισται να καταναλώνονται στο Μπανγκλαντές. «Κάποιοι δεν γνωρίζουν καν τι είναι το στρείδι.»
Ωστόσο, ενώ δεν ήταν άμεσοι καταναλωτές των στρειδιών, οι έμπειροι ψαράδες του Kutubdia, γνώριζαν πολύ καλά πως οι ύφαλοι τους, προσφέρουν έναν γόνιμο βιότοπο και πληθώρα σημείων για ψάρεμα.
«Αρχίσαμε να βρίσκουμε καβούρια της λάσπης μέσα στις δακτυλίους, τα οποία προσέλκυσε ο ύφαλος», εξηγεί ο Chowdhury. «Τα καβούρια της λάσπης έχουν τεράστια εξαγωγική αξία. 1 κιλό μπορεί να πουληθεί για $10 [£7.30]. Δύο στις τρεις οικογένειες μπορούν εύκολα να βιοποριστούν από έναν μικρό ύφαλο στρειδιών, βάζοντας παγίδες.» λέει ο Chowdhury. Άλλα είδη που βρήκε η ερευνητική ομάδα, ήταν οι βάλανοι, οι ανεμώνες της θάλασσας, τα γαστερόποδα και οι πολυχαίτες (θαλάσσιοι σκώληκες) – όλα προσελκύουν τα ψάρια.
Ο Osman Ali, ένας 55χρονος ψαράς που έχει περάσει τη ζωή του στο νησί, λέει πως αφότου οι ύφαλοι ξεκίνησαν να αναπτύσσονται, δεν χρειαζόταν πια να δουλέψει κουραστικές ώρες για να βιοποριστεί. «Βρίσκουμε μεγαλύτερη αφθονία σε ψάρια, γαρίδες και καβούρια κοντά στα kostura.» Δηλώνει ο ίδιος. Και ενώ ο ύφαλος έχει έκταση μόνο 100μ., ο Ali είναι πεπεισμένος πως με τη δημιουργία ενός μεγαλύτερου υφάλου θα μεγάλωνε και η πιθανότητα να πάρουν περισσότερα ψάρια.
«Πρότεινα μια συνεργασία με τους ψαράδες» λέει ο Chowdhury. «Αν φροντίζεις τον ύφαλο, θα φροντίζει και εκείνος εσένα.»
Οι επιπτώσεις των κυματισμών
Ενώ τα ψάρια ήταν καλοδεχούμενα, ήταν η συσσώρευση του ιζήματος πίσω από τον ύφαλο που ξεκίνησε να κάνει τη διαφορά.
«Ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεσαι, η καθίζηση συσσωρεύεται σταδιακά στην απάνεμη μεριά» εξηγεί η Dankers. «Στην Ολλανδία, είδαμε 1-5 εκ. (0.3- 2 ίντσες) τον χρόνο. Στο Μπανγκλαντές είδαμε έως και 30εκ. (12 ίντσες)», λέει. Οι τεράστιες ποσότητες της λάσπης από τα Ιμαλάια στα δέλτα των ακτών, είναι ο λόγος που παρατηρούμε μια αξιοσημείωτη διαφοροποίηση.
«Μιλάμε για τους πόρους, αλλά αγνοούμε το ίζημα στο νερό μας» αναφέρει ο Chowdhury. «Δισεκατομμύρια τόνοι ιζημάτων, ρέουν κατά μήκος του δικτύου των ποταμών Βραχμαπούτρα, Μέγκνα και Γάγγη. Αν μπορούσαμε να βρούμε έναν τρόπο να το εντάξουμε στην ακτογραμμή μας, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια νέα χώρα»
Ο ύφαλος βοήθησε την καθίζηση να συσσωρεύσει μέχρι και 30εκ. από πίσω του, διαπίστωσε ο Chowdhury – και σταθεροποίησε τη λάσπη ακόμα και κατά τη διάρκεια της εποχής των μουσώνων. Ο ύφαλος, διέλυσε τελείως τα κύματα που ήταν χαμηλότερα από 50 εκ. (20 ίντσες), ενώ η ισχύς όσων ήταν πάνω από 1μ. (40 ίντσες) ελαττώθηκε σημαντικά. Υπήρχε αποτελεσματικότητα ακόμα και σε ακραίο καιρό – παρατηρήθηκε όταν ο κυκλώνας Roanu, με ταχύτητα ανέμων 70-110kph, έπληξε το σημείο δοκιμών, τον Μάιο του 2016. Η βλάστηση εκεί κοντά άνθισε επίσης, σε σύγκριση με τις περιοχές ελέγχου.
Η βλάστηση διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην αποκατάσταση της ακτής, όπως άλλωστε κάνει και σε άλλες περιοχές της χώρας. «Κοντά στην περιοχή Sundarbans (νοτιοδυτικά), δεν παρατηρείς διάβρωση (γιατί) τα μαγκρόβια δάση λειτουργούν ως βιοασπίδα» λέει ο Chowdhury.
Αυτή η πληροφορία εναρμονίζεται με την έρευνα της Susmita Dasgupta, μια Περιβαλλοντική Οικονομολόγο της Παγκόσμιας Τράπεζας. Τα μαγκρόβια δάση είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος προστασίας ενάντια στα σφοδρά κύματα καταιγίδων, γράφει η ίδια. Τα μαγκρόβια, φράζουν τη ροή του νερού με ρίζες, κορμούς και φύλλα, μειώνοντας την ένταση του κατά 29-92%.
«Θα μπορούσες να έχεις τον ύφαλο στρειδιών μπροστά και από πίσω το μαγκρόβιο δάσος» εξηγεί η Dankers. Πολλές από τις ακτές του κόσμου συνήθιζαν να έχουν μια λωρίδα μαγκρόβιου δάσους, ωστόσο μεγάλο ποσοστό εξαλείφθηκε τον περασμένο αιώνα. «Ανάλογα με το πόσο εκτενές είναι το μαγκρόβιο σύστημα – μπορεί για παράδειγμα να εκτείνεται μερικά χιλιόμετρα- μπορεί ή μπορεί και να μην χρειαστείς κάποιο ανάχωμα ή και τοίχο».
Ωστόσο, τα στρείδια μπορούν να βοηθήσουν μέχρι ένα συγκεκριμένο σημείο. Η Dankers προειδοποιεί πως υπάρχει μια διαφαινόμενη ανησυχία που δεν έχει αναφερθεί ακόμα, η οποία αποτελεί μια επικείμενη απειλή σε χώρες με χαμηλές ακτές όπως το Μπανγκλαντές – η ταχεία βύθιση του χώματος. Στο Μπανγκλαντές, υπάρχει καθίζηση της τάξεως των 5-20εκ. (2-8 ίντσες) το χρόνο και αναμένεται να χειροτερέψει όσο η ανάπτυξη (και ο πληθυσμός) αυξάνονται.
Πρόσφατες μελέτες, βρίσκουν πως οι πιο σημαντικές αιτίες της υποχώρησης, σχετίζονται συνήθως με τον άνθρωπο – συμπεριλαμβανομένων των εξορύξεων υπόγειων υδάτων, πετρελαίου και αερίου. Και το πρόβλημα συντίθεται στις πυκνοκατοικημένες περιοχές και στις παραθαλάσσιες πόλεις με τοπικές, αντίθετες στο ρεύμα άμυνες υπερχείλισης, που περιορίζουν την παροχή ιζημάτων.
«Η εξόρυξη υπόγειων υδάτων αποτελεί μεγάλο ζήτημα σε πολλές περιοχές παγκοσμίως και σε εκείνες που δεν έχει αποτελέσει, πρόκειται πολύ σύντομα, αν δεν τεθεί σε ισχύ η κατάλληλη νομοθεσία» αναφέρει η Dankers. «Για το Μπανγκλαντές, είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να υπάρξει νομοθεσία, ώστε να μην καταλήξει σαν την Τζακάρτα, την πρωτεύουσα που βιώνει πλυμμήρες σε κάθε μεγάλη παλίρροια…Μπορούμε να δουλέψουμε με την καθίζηση στην ακτή, αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η υποχώρηση του χώματος».
«Δεν μπορείς να συνεχίσεις να χτίζεις όλο και ψηλότερες άκαμπτες δομές. Έρχεται κάποια στιγμή που δεν μπορείς να συνεχίσεις. Και τέτοιου είδους (φυσικές) λύσεις παίρνουν χρόνο. Θες να ξεκινήσεις τη δημιουργία υφάλων από νωρίς.»
Σήμερα, ο ύφαλος στρειδιών στο νησί της Kutubdia δείχνει να έχει κρατήσει το φυσικό κομμάτι του κτίσματος με όφελος προς τη φύση, ωστόσο η αναγκαία συντήρηση από τους ανθρώπους έχει, κατά κάποιο τρόπο, αμεληθεί. Ο ύφαλος έχει αναπτυχθεί, αλλά κάποια σημεία του έχουν καταστραφεί από πλοία σε μεγάλες παλίρροιες. «Το σημείο έχει χάσει την πινακίδα που τοποθετήσαμε για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο», λέει ο Chowdhury. «Δεν έχουμε την οικονομική δυνατότητα να την επανατοποθετήσουμε και να την ελέγξουμε περαιτέρω». Ο ίδιος ελπίζει να ιδρύσει μια μεγαλύτερη τοποθεσία δοκιμών, τουλάχιστον ενός χιλιομέτρου, για να αναδείξει τις δυνατότητες του υφάλου.
Παρόλα αυτά, ο Smaal, είναι αισιόδοξος. «Γνωρίζουμε τα αδύναμα σημεία των έμβιων υφάλων, όπως την ευαισθησία τους σε ασθένειες. Ωστόσο τα στρείδια είναι εύρωστα.» Ελπίζει πως τα στρείδια θα αποτελέσουν παράδειγμα για αλλαγή του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις άμυνες των ακτών. «Η ιδέα είναι να χρησιμοποιήσουμε φυσικούς πόρους και να δημιουργήσουμε μαζί με τη φύση» αναφέρει. «Γιατί το να δρούμε ενάντια της, δεν είναι πια εφικτό.»
Πηγή: BBC
