Περιεχόμενα
Στο νησί Bornholm της Δανίας, οι ντόπιοι λένε ότι δεν είσαι αληθινός Bornholmer μέχρι να ζήσει η οικογένειά σου εδώ για τρεις γενιές. Είναι πολύ περήφανοι και παρακάτω μπορείτε να καταλάβετε γιατί.
Αυτό το μικρό νησί σε σχήμα διαμαντιού με 40.000 κατοίκους στη Βαλτική Θάλασσα είναι διάσημο για την παρθένα φύση, τα γραφικά ψαροχώρια και την παράδοση της χειροτεχνίας. Με το πλεονέκτημα να απολαμβάνει περισσότερες ώρες ηλιοφάνειας από οπουδήποτε αλλού στη Δανία, είναι γνωστό ως «το νησί του ήλιου» και προσελκύει χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο.
Αλλά μην νομίζετε ότι το Bornholm δεν είχε τα προβλήματά του. Στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 η οικονομία του εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την αλιεία, αλλά καθώς τα ιχθυαποθέματα στη Βαλτική Θάλασσα κατέρρευσαν σταδιακά και η Δανία ιδιωτικοποίησε τις ποσοστώσεις, πολλοί ψαράδες μικρής κλίμακας εξαφανίστηκαν.
Το Bornholm έπρεπε να επανεφεύρει τον εαυτό του, καθώς το νησί θεωρείται μακριά από τα δανέζικα πρότυπα με τους ντόπιους να βγάζουν περίπου 20% λιγότερα από τον μέσο όρο της Δανίας.
Πώς ξεκίνησαν όλα στο Bornholm
Το 2018 και ο Jens Hjul-Nielsen είχε μια ιδέα. Ένας δημόσιος υπάλληλος που ήθελε να ηγηθεί της αρχής απορριμμάτων του νησιού, του Bornholm’s Affaldsbehandling (BOFA), είχε βαρεθεί το Bornholm να είναι πάντα πίσω από τις εξελίξεις.
«Όταν πήγαμε στην κεντρική διοίκηση στην Κοπεγχάγη, το μήνυμά μας ήταν σχεδόν πάντα το ίδιο: “είμαστε από το Bornholm, έχουμε δυσκολίες με αυτό, εκείνο ή το άλλο, μπορείτε να μας βοηθήσετε με κάποιο τρόπο;” – πολύ συχνά με χρήματα», λέει.
«Και σκεφτόμουν, αντί να είμαι πάντα αυτοί που εμφανίζονται και λένε «έχουμε πρόβλημα», τι θα γινόταν αν ήμασταν εμείς αυτοί που λέγαμε «έχουμε μια λύση για τους υπόλοιπους»;
Αυτή η λύση είναι τολμηρή. Το νησί έχει δεσμευτεί να μηδενίσει τα απόβλητα, που σημαίνει ότι κανένα απόβλητο δεν θα καίγεται ή δεν θα καταλήγει στη χωματερή μέχρι το 2032.
Το 2032 είναι επίσης η χρονιά που ο αποτεφρωτήρας του Bornholm, ο οποίος σήμερα καίει σχεδόν όλα τα σκουπίδια που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν, θα φτάσει στο τέλος της ζωής του. Αντί να τον αντικαταστήσει, σκέφτηκε ο Hjul-Nielsen, γιατί να μην τα καταργήσουν όλα μαζί;
Αυτό το εγχείρημα βέβαια μια τεράστια πρόκληση, κυρίως επειδή οι Δανοί παράγουν από τα περισσότερα απόβλητα ανά άτομο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς απορριμμάτων στον κόσμο.
Αυτό συμβαίνει επειδή η Δανία είναι «παγιδευμένη από την αποτέφρωση», σύμφωνα με τον Paul Connett, ειδικό στη διαχείριση απορριμμάτων και πρώην καθηγητή περιβαλλοντικής χημείας στο Πανεπιστήμιο St Lawrence της Νέας Υόρκης. «Νομίζω ότι μάλλον δεν το βλέπουν αυτό ως πέταμα. Είναι πεπεισμένοι ότι αυτή είναι καλή συμπεριφορά», λέει.
Παράλληλα, η Δανία διαθέτει 23 υπερσύγχρονα αποτεφρωτήρια που καίνε τα απόβλητα που παράγονται από τους Δανούς και εισάγονται από αλλού και τα μετατρέπουν σε ενέργεια που βοηθά στην τροφοδοσία των συστημάτων τηλεθέρμανσης και του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Αυτή η στρατηγική «απόβλητα σε ενέργεια» τοποθέτησε τη Δανία ως παγκόσμιο πρωτοπόρο στην εκτροπή των απορριμμάτων από τους χώρους υγειονομικής ταφής και στο παρελθόν έχει επαινεθεί ως μια πιο «πράσινη» λύση για τα σκουπίδια.
Ωστόσο, η καύση σκουπιδιών εξακολουθεί να εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου, κάτι που δεν βοηθά τον κλιματικό στόχο της Δανίας να μειώσει τις εκπομπές της κατά 70% έως το 2030. Εξοικονομεί επίσης πολύ λιγότερη ενέργεια και πόρους από την ανακύκλωση και γι’ αυτό η κυβέρνηση θέλει να μειώσει την αποτέφρωση κατά ένα τρίτο έως το 2030.
Στο Bornholm, ο Jens λέει ότι περίπου το 70% των 80.000 τόνων απορριμμάτων που λαμβάνει η BOFA κάθε χρόνο ανακυκλώνονται επί του παρόντος. Περίπου το 25% αποτεφρώνεται και το τελευταίο 5%, κυρίως τοξικά υλικά που δεν μπορούν να καούν, καταλήγουν σε ΧΥΤΑ.
Ο στόχος μηδενικών αποβλήτων δεν είναι επίσης η μόνη «πράσινη» στόχευση του νησιού, καθώς θέλει να είναι ουδέτερο ως προς τον άνθρακα στον ενεργειακό του τομέα μόλις το 2025.
Το νησί λαμβάνει ήδη το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας και της θέρμανσής του από έναν συνδυασμό αιολικής ενέργειας, ηλιακής ενέργειας, βιοαερίου και βιώσιμης βιομάζας, με σχέδια για εγκατάσταση περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τους επόμενους 18 μήνες.
Οι πάνες γίνονται λίπασμα στα χωράφια του Bornholm
Ένα ηλιόλουστο πρωί Δευτέρας, το κέντρο ανακύκλωσης της BOFA στην πόλη Ronne του νησιού είναι απασχολημένο με οικογένειες που φτάνουν με αυτοκίνητα και φορτηγά, ταξινομώντας τα απόβλητά τους σε 37 κατηγορίες προς ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένων κάποιων πιο ασυνήθιστων όπως παράθυρα, τουαλέτες και τηλεοράσεις.
Μία από τις κύριες στρατηγικές του οράματος μηδενικών αποβλήτων του Bornholm είναι να αξιοποιήσει τις δυνατότητες των οργανικών αποβλήτων ή της βιομάζας. Ο David Christensen, υπεύθυνος έργου μηδενικών αποβλήτων στην BOFA, το δοκιμάζει με ένα πιλοτικό έργο που παράγει ένα ιδιαίτερα δύσκολο να ανακυκλωθεί αντικείμενο, τις πάνες.
Οι περισσότερες πάνες μιας χρήσης κατασκευάζονται από μη βιοαποδομήσιμα υλικά και καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, όπου μπορεί να χρειαστούν έως και 500 χρόνια για να αποσυντεθούν.
«Είναι αστείο γιατί όταν ξεκινήσαμε το όραμα, ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους με τους οποίους άρεσε στους ανθρώπους να μας ειρωνεύονται ήταν λέγοντας «τι θα κάνεις με τις πάνες;», λέει ο Christensen.
«Αποτελούνται από πετροχημικά και πολυμερή και είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από την αποτέφρωση ή την υγειονομική ταφή τους. Εδώ δοκιμάζουμε τεχνολογία που θα μπορούσε ενδεχομένως να διαταράξει ολόκληρο το σύστημα».
Ο David χρησιμοποιεί έναν ειδικό τύπο πάνας 100% κομποστοποιήσιμης από κυτταρίνη, μια ένωση που βρίσκεται στα φυτά και βιοαποδομήσιμα πλαστικά φυτικής προέλευσης. Οι πάνες συλλέγονται από τα νηπιαγωγεία και τεμαχίζονται, στη συνέχεια αναμειγνύονται σε ένα μεγάλο μεταλλικό σιλό με άλλα είδη οργανικών απορριμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των απορριμμάτων κήπου και των υπολειμμάτων κόκκων από μια τοπική ζυθοποιία.
Το μείγμα θερμαίνεται πρώτα στους 70 C (158 F) για μία ώρα προκειμένου να απολυμανθεί. Μετά από μόλις 10 ημέρες στο σιλό, δεν υπάρχει ίχνος πάνας και είναι ασφαλές να χρησιμοποιηθεί ως κομπόστ στη γεωργία.
«Η τακτική κομποστοποίηση που κάνουμε επί τόπου με τα βουνά των απορριμμάτων κήπων διαρκεί περίπου 10 έως 12 μήνες», λέει ο Christensen. «Έτσι αυτό το επιταχύνει πραγματικά πάρα πολύ. Φυσικά, απαιτεί εισροή ενέργειας. Αλλά διαφορετικά, αλλάζει το παιχνίδι.
Καθώς το δίκτυο του Bornholm τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η μηχανή κομποστοποίησης έχει χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα.
Οι χοίροι βοηθούν το Bornholm να εξασφαλίσει ενέργεια
Ανάμεσα στα καταπράσινα χωράφια του νησιού Bornholm και τους ανεμόμυλους, μπορείτε να εντοπίσετε αυτό που μοιάζει με ένα γιγάντιο, 20 μέτρα ψηλό λευκό μπαλόνι. Είναι μια μονάδα βιοαερίου, η οποία μετατρέπει ορισμένες από τις τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων χοίρων του νησιού σε ανανεώσιμο αέριο που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ηλεκτρισμό.
Η χοιροτροφία είναι μια τεράστια βιομηχανία στο Bornholm, όπου 500.000 χοίροι σφάζονται κάθε χρόνο. Το εργοστάσιο επεξεργάζεται 120.000 τόνους οργανικών αποβλήτων ετησίως, παράγοντας αρκετό αέριο για να τροφοδοτήσει σχεδόν το ένα πέμπτο των σπιτιών του νησιού.
«Είναι κυρίως κοπριά από αγελάδες και χοίρους», λέει ο διευθυντής του εργοστασίου Georg Koefoed. «Είναι απόβλητα σφαγείων, και παίρνουμε και κάποια βιομηχανικά απόβλητα, όπως λάδι ή πολτός μήλου».
Το πρώτο μέρος της διαδικασίας είναι παρόμοιο με τις πάνες που μπορούν να κομποστοποιηθούν – τα απόβλητα πρέπει να απολυμαίνονται στους 70C (158F). Στη συνέχεια τρώγεται από βακτήρια που παράγουν αέριο στην κορυφή, το οποίο μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια μέσω μιας γεννήτριας.
Η υπόλοιπη λάσπη, γνωστή ως χωνεμένη, πηγαίνει πίσω στους αγρότες για να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα. Το εργοστάσιο μπορεί να επεξεργάζεται μόνο το 20% περίπου των απορριμμάτων χοίρων του νησιού, επομένως έχει υποβάλει αίτηση στην τοπική αυτοδιοίκηση να επεκταθεί στο τετραπλάσιο του σημερινού του μεγέθους.
Ωστόσο, ορισμένοι κάτοικοι του Bornholm ανησυχούν ότι η επέκταση θα μπορούσε να κλειδώσει το νησί στην κτηνοτροφία για τα επόμενα χρόνια – μια ανησυχία όταν η παραγωγή κρέατος είναι ένας από τους μεγαλύτερους μοχλούς της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως.
«Λοιπόν, αυτό είναι ένα άλλο επιχείρημα, σωστά», λέει ο Koefoed. «Αλλά έχουμε τόσα πολλά απόβλητα στο Bornholm, όπως στην υπόλοιπη Δανία. Και στο μέλλον, θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το αέριο για βαριές μεταφορές. Πολλές εταιρείες αναζητούν εναλλακτικά καύσιμα για πλοία και πτήσεις. Θα υπάρξει τεράστια ζήτηση».
Ο Koefoed υποστηρίζει επίσης ότι εάν οι άνθρωποι έτρωγαν λιγότερο κρέας, το εργοστάσιο θα μπορούσε εύκολα να στραφεί στη χρήση φυτικών απορριμμάτων, για παράδειγμα από βιομηχανικά θερμοκήπια. «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όλη την οργανική μάζα. Νομίζω ότι πρέπει να εντάξουμε τα σχέδιά μας στο μέλλον»
Η μετατροπή των οργανικών αποβλήτων σε βιοαέριο κερδίζει δημοτικότητα σε όλο τον κόσμο. Στην ινδική πόλη Hyderabad, περίπου 10 μετρικοί τόνοι απορριμμάτων φρούτων και λαχανικών την ημέρα από την Bowenpally Market μετατρέπονται σε ηλεκτρική ενέργεια και ο τομέας βιοαερίου της χώρας πρόκειται να λάβει μεγάλες επενδύσεις τα επόμενα χρόνια. Δεν είναι τέλεια λύση, καθώς το αέριο αποτελείται από μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα, δύο αέρια που θερμαίνουν τον πλανήτη.
Όμως, δεδομένου ότι αυτά τα αέρια του θερμοκηπίου θα είχαν εκλυθεί ούτως ή άλλως καθώς τα απόβλητα διασπώνται στους χώρους υγειονομικής ταφής, η δημιουργία βιοαερίου μειώνει αυτές τις εκπομπές ενώ αντικαθιστά επίσης την ανάγκη για ορυκτά καύσιμα άνθρακα.
Το Bornholm προσπαθεί να εξαλείψει άλλους τύπους σκουπιδιών εκτός από τα οργανικά απόβλητα, μερικά από τα οποία εξαρτώνται από μια πολιτιστική αλλαγή. Η επίτευξη μηδενικών απορριμμάτων δεν αφορά μόνο την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση αντικειμένων, αλλά και τη μείωση της ποσότητας των πραγμάτων που αγοράζουμε αρχικά.
Στο κέντρο του Ronne, η Lene Green Olssen είναι απασχολημένη με την αποσυσκευασία των χαρτοκιβωτίων στις νέες, μεγαλύτερες εγκαταστάσεις του παλαιοπωλείου της. Οι κάτοικοι του Bornholm μπορούν να πληρώσουν για να νοικιάσουν ένα ράφι για να εμφανίσουν τα ανεπιθύμητα αντικείμενά τους, τα οποία η Green Olssen πουλάει για μια μικρή προμήθεια.
Η Green Olssen ίδρυσε επίσης μια ομάδα στο Facebook για τη δωρεάν παροχή ανεπιθύμητων αντικειμένων, την οποία ονόμασε «Τελευταία στάση πριν από τη BOFA», από το κέντρο ανακύκλωσης του νησιού. Σε πέντε χρόνια έχει αυξηθεί σε 12.800 μέλη – περίπου οι μισοί ενήλικες στο νησί.
Οι άνθρωποι δημοσιεύουν οτιδήποτε, από παιχνίδια, ποδήλατα, τρόφιμα που θα πάνε χαμένα. «Είμαι τόσο περήφανη για αυτούς!» λέει η ίδια. «Σκέφτηκα ότι ίσως είναι για ανθρώπους που δεν έχουν τόσα πολλά χρήματα, αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Είναι όλοι, και αυτό ζεσταίνει την καρδιά μου».
Δεν είναι όλα ρόδινα όμως
Ένας από τους περιορισμούς της στρατηγικής μηδενικών αποβλήτων του Bornholm είναι ότι με μόνο 40.000 κατοίκους, το νησί δεν έχει την κλίμακα των απορριμμάτων για την ανακύκλωση υλικών σε τοπικό επίπεδο, εκτός από το μέταλλο.
Οι διάφορες κατηγορίες ανακύκλωσης πρέπει να αποστέλλονται σε εταιρείες στη Δανία, τη Γερμανία και τη Σουηδία, κάτι που συνεπάγεται κόστος άνθρακα. Ο Hjul-Nielsen λέει ότι μια άλλη πρόκληση προέρχεται από αντικείμενα που αποτελούνται από πολλά διαφορετικά υλικά, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ανακύκλωσή τους.
«Ένα μπουκάλι σαμπουάν μπορεί να αποτελείται από τέσσερα ή πέντε διαφορετικά είδη πλαστικού», λέει. «Χρειαζόμαστε βοήθεια από τους παραγωγούς. Και αν δεν θέλουν, τότε από τους νομοθέτες. Μια λύση θα ήταν απλά να μην αφήσετε αυτό το προϊόν να βγει καθόλου στην αγορά».
Ενώ το έργο κομποστοποιήσιμων πανών προσφέρει μια πολλά υποσχόμενη λύση για τα απορρίμματα υγιεινής, ο Christensen αναγνωρίζει ότι για να μην υπάρχουν πραγματικά απόβλητα, όλα τα μωρά στο νησί θα πρέπει να χρησιμοποιούν τις ειδικές πάνες, οι οποίες είναι πιο ακριβές.
Έπειτα, υπάρχουν τοξικά υλικά που δεν μπορούν ακόμη να ανακυκλωθούν, όπως τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων ή ο αμίαντος. Ο δήμαρχος του Bornholm, Jacob Trøst, ελπίζει ότι θα αναδυθούν τεχνολογίες που θα βοηθήσουν το νησί να επιτύχει τον στόχο του, αλλά είναι ρεαλιστής για το τεράστιο μέγεθος της πρόκλησης.
«Ξέρετε το ρητό, “πρέπει να στοχεύεις τα αστέρια αν θέλεις να χτυπήσεις τις κορυφές των δέντρων”. Νομίζω ότι είναι καλό να είσαι πολύ φιλόδοξος σε αυτόν τον τομέα. Αυτό κάνει τους πάντες να δουλεύουν για τον στόχο», λέει.
Εκπαιδεύοντας τους κατοίκους του Bornholm
Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η τρέχουσα εστίαση της BOFA είναι να επεκτείνει την υπηρεσία οικιακής συλλογής, έτσι ώστε περισσότερες κατηγορίες ανακύκλωσης να συλλέγονται από τα σπίτια, αντί να βασίζονται σε ανθρώπους που θα έρχονται στα κέντρα της.
Δίνει επίσης προτεραιότητα στην εκπαίδευση των νέων ως μέρος της στρατηγικής της, με τα παιδιά σχολικής ηλικίας να λαμβάνουν συνεδρίες προβολής για την κυκλική οικονομία και μαθήματα σε αυτό που ο David περιγράφει ως εκπαίδευση «πράσινης νοοτροπίας».
Το νησί έχει εγκαινιάσει μια πλατφόρμα μηδενικών αποβλήτων καινοτομίας και συνεργασιών, η οποία ενθαρρύνει εταιρείες με σχεδιαστικές ή τεχνολογικές λύσεις, όπως το έργο της πάνας, να εμφανιστούν και να συνεργαστούν μαζί τους.
«Η καλή πρόοδος ξεκινά», λέει ο Connett, ο οποίος έγραψε επίσης το βιβλίο The Zero Waste Solution: Untrashing the Planet One Community at a Time. «Θα έλεγα ότι το νησί θα πρέπει να έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση για το ποσοστό ανακύκλωσης έως και 80%, χρησιμοποιώντας όλες τις τυπικές τεχνικές. Το τελευταίο 20% αφορά τον βιομηχανικό επανασχεδιασμό. Μια κοινότητα δεν μπορεί να φτάσει στα μηδενικά απόβλητα μόνη της».
Ο Connett έχει πάει σε περισσότερες από 69 χώρες για να εκστρατεύσει κατά της αποτέφρωσης και να προωθήσει στρατηγικές μηδενικών αποβλήτων. Βοήθησε την ιταλική πόλη Capannori, την πρώτη πόλη στην Ευρώπη που κήρυξε στόχο μηδενικών αποβλήτων, και την ιαπωνική πόλη Kamikatsu, που και οι δύο έχουν τώρα ποσοστά ανακύκλωσης άνω του 80%.
Από τότε που ξεκίνησαν αυτές οι προσπάθειες, εκατοντάδες πρωτοβουλίες μηδενικών αποβλήτων έχουν υιοθετηθεί σε πόλεις σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του νησιού της Σαρδηνίας. Ενώ ορισμένοι ορίζουν τη μηδενική σπατάλη με τον πιο κυριολεκτικό τρόπο, ο Connett λέει ότι είναι μια προσέγγιση που θα πρέπει να εξεταστεί με μια ευρύτερη έννοια.
«Σημαίνει προθυμία να κινηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση, που δεν σημαίνει μόνο μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και κομποστοποίηση, και όλα αυτά τα καλά πράγματα. Σημαίνει έρευνα για να πείσουμε τη βιομηχανία να παίξει τον ρόλο της.
Και φυσικά, πρέπει να αναγνωρίσετε ότι ένα μικρό νησί όπως το Bornholm δεν μπορεί να κουνήσει πολύ εύκολα την ουρά μεγάλων εταιρειών που παράγουν σκουπίδια. Αλλά συνεργαζόμενοι, μπορούμε να ασκήσουμε τεράστια πίεση στη βιομηχανία.
Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι μια προθυμία να κινηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση. Και μια προθυμία να αναγνωρίσουμε μια ηθική επιταγή εδώ, να οδηγήσουμε την κοινωνία μας προς τη βιωσιμότητα», λέει χαρακτηριστικά.
