Σελιλόιντ, βακελίτης, χλωριούχο πολυβινύλιο, πολυαιθυλένιο, πολυεστέρας, πολυπροπυλένιο, φελιζόλ, πλεξιγκλάς, Mylar, τεφλόν, τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο… Αν είχαμε σκοπό να αναφέρουμε όλες τις πραγματικές ονομασίες αυτού που αποκαλούμε συνολικά «πλαστικό» η παράγραφος δεν θα μπορούσε να διαβαστεί καν.
Δεν έχει τόση σημασία το όνομα, όσο το νόημα: Το πλαστικό, που εμφανίστηκε πριν από περίπου 1,5 αιώνα, έχει διεισδύσει τόσο πολύ στη ζωή μας, που πλέον δεν μπορούμε να απαλλαγούμε απ’ αυτό, αν και γνωρίζουμε ότι μας δηλητηριάζει. Συνεχώς και σταθερά. Και δεν είναι σχήμα λόγου.
Η ειρωνεία είναι ότι στα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας του, το πλαστικό πλασαρίστηκε ως το ιδανικό περιβαλλοντολογικό υλικό! Ο Τζον Γουέσλι Χάιατ, ο οποίος πειραματίστηκε με διάφορες χημικές ενώσεις για να εφεύρει το σελιλόιντ, την πρώτη «εμπορική» μορφή πλαστικού, ισχυριζόταν μέχρι το θάνατό του ότι η ανακάλυψή του έσωσε τον πλανήτη.
Ο Χάιατ χρησιμοποίησε το σελιλόιντ για να δημιουργήσει μπάλες μπιλιάρδου, οι οποίες μέχρι τότε κατασκευάζονταν αποκλειστικά από χαυλιόδοντες ελέφαντα. Η κυριαρχία της πλαστικής μπάλας άφησε τους ελέφαντες στην ησυχία τους. Κι όσο πειραματιζόταν με αντικατάσταση άλλων πραγμάτων που κατασκευάζονταν από ζώα (π.χ. βούρτσες από καύκαλο χελώνας) από πλαστικά, τόσο πιο περήφανος ένιωθε ότι έσωνε την πανίδα του πλανήτη.
Μετά από τόσα χρόνια, γνωρίζουμε πια ότι η υπερπαραγωγή πλαστικού, σε σημείο που να κατακλύσει τον πλανήτη, όχι μόνο δεν τον σώζει, αλλά τον κάνει ακόμα περισσότερο τοξικό.
Πλαστικό μπορεί να βρει κανείς και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη: Στην Τάφρο των Μαριάνων, σχεδόν 12.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Στο Σβάλμπαρντ, το πιο βόρειο κατοικημένο νησί. Στα νησιά Κόκος στον Ινδικό, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι ακατοίκητα. Και στο Great Pacific Garbage Patch, μια συλλογή από επιπλέοντα συντρίμμια που εκτείνεται σε 900.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (όσο 6,5 Ελλάδες!) μεταξύ Καλιφόρνια και Χαβάης, όπου έχει υπολογιστεί ότι υπάρχουν 1,8 τρισεκατομμύρια θραύσματα πλαστικού. Περιττό να τονίσουμε πόσο υποφέρουν τα ζώα από το πλαστικό και πόσα πεθαίνουν κάθε χρόνο.
Το πλαστικό έλυσε τα χέρια του ανθρώπου επειδή ήταν πολύ πιο ανθεκτικό απ’ οτιδήποτε βρισκόταν στη φύση μέχρι τότε. Πλην όμως ο μύθος που το συνοδεύει, ότι δεν διασπάται και δεν διαλύεται, έχει διαλυθεί ο ίδιος. Το πλαστικό έχει την τάση να μετατρέπται σε μικροπλαστικά, δηλαδή κομμάτια μικρότερα από 5 χιλιοστά.
Τα πλαστικά παρασύρονται στον ωκεανό και διασπώνται αφού πεταχτούν από τα κύματα και βομβαρδιστούν με υπεριώδη ακτινοβολία. Ακόμα και τα λάστιχα, καθώς κυλούν, τρίβονται, στέλνοντας σύννεφα σωματιδίων να περιστρέφονται στον αέρα. Τα ρούχα από πλαστικό, τα οποία αποτελούν πλέον τα περισσότερα αντικείμενα προς πώληση, ρίχνουν συνεχώς ίνες, όπως οι σκύλοι ρίχνουν τις τρίχες τους.
Καταπίνουμε και αναπνέουμε πλαστικό
Τι σημαίνει αυτό; Ότι τα μικροπλαστικά τα καταναλώνουμε πια χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Καταπίνουμε, αναπνέουμε, τα βάζουμε στον οργανισμό μας. Κι όχι μόνο εμείς οι ενήλικες: Ερευνητές από τη Γερμανία και την Αυστρία ανακοίνωσαν ότι είχαν βρει μικροπλαστικά ακόμα και στα κόπρανα βρεφών λίγων ημερών, στα μαιευτήρια!
Πολλές από τις χημικές ουσίες που εμπλέκονται, όπως το βενζόλιο και το χλωριούχο βινύλιο, είναι καρκινογόνες. Οι ερευνητές ανακάλυψαν, επίσης, ότι ένα μόνο σακουλάκι από CVS διέλυσε περισσότερες από δεκατρείς χιλιάδες ενώσεις. Άρα το πλαστικό μόνο αδρανές δεν είναι στο περιβάλλον.
Τα μικροπλαστικά, βέβαια, δεν δημιουργούν απλώς επιβλαβείς χημικές ουσίες. Τις ελκύουν. Όπως φαίνεται, οι μικροΐνες μπορούν να έλκονται βαθιά στους πνεύμονες. Οι άνθρωποι που εργάζονται στη βιομηχανία συνθετικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, είναι γνωστό εδώ και καιρό, πάσχουν από υψηλά ποσοστά πνευμονικής νόσου. Αναπνέουμε τόσες μικροΐνες που στην πραγματικότητα γινόμαστε όλοι εργάτες συνθετικής κλωστοϋφαντουργίας.
Ακόμα ένα ζήτημα που απασχολεί είναι αυτό της ανακύκλωσης πλαστικών. Μιας διαδικασίας που, όπως αποδεικνύεται, προσφέρει περισσότερο ψυχολογική στήριξη σε όσους νομίζουν ότι προστατεύουν το περιβάλλον παρά πραγματική βοήθεια σ’ αυτό τον τομέα. Οι περισσότερες πλαστικές συσκευές έχουν στο κάτω μέρους τους γραμμένο έναν αριθμό μέσα σ’ ένα τρίγωνο, που αντιστοιχεί στην διαδικασία ανακύκλωσής του. Όπως αποκάλυψε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Φράνκλιν Γουόλις, οι αριθμοί αυτοί απλά βοηθούν τους καταναλωτές να αισθάνονται καλύτερα όταν αγοράζουν το προϊόν.
Σωματίδια και τοξικός καπνός
Η Κίνα σταμάτησε το 2017 να δέχεται πλαστικά απορρίμματα προς ανακύκλωση από τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ. Ορισμένα άλλα κράτη, κυρίως της νοτιοανατολικής Ασίας (Μαλαισία, Ινδονησία, Βιετνάμ, Σρι Λάνκα) ξεκίνησαν να τα δέχονται. Η διαδικασία ελέγχου της ανακύκλωσης σ’ αυτά είναι πολύ χαλαρή. Όχι μόνο για σωματίδια που εκτοξεύονται στον αέρα κατά τη διάρκεια της καταστροφής των πλαστικών, αλλά και για πλαστικά που καίγονται σε τεράστιους κλίβανους και δημιουργούν εξαιρετικά τοξική ατμόσφαιρα.
Υπάρχουν κι άλλες διαδικασίες ανακύκλωσης, οι οποίες έχουν εξελιχθεί πια σε επικερδείς επιχειρήσεις. Για παράδειγμα η εταιρεία TerraCycle, η οποία υπόσχεται, έναντι τιμήματος φυσικά, να «ανακυκλώσει τα μη ανακυκλώσιμα». Ένα κουτί που μπορεί να επιστραφεί στο TerraCycle γεμάτο με πλαστικές συσκευασίες κοστίζει 134 δολάρια. Πρακτικά, πάντως, μόνο όσα πλαστικά προϊόντα έχουν αριθμούς 1 και 2 μπορούν να ανακυκλωθούν σε σημαντικό βαθμό. Όλα τα υπόλοιπα (ως και το 7) είναι ακατάλληλα για ανακύκλωση και επαναμορφοποίηση.
Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος καταναλωτής πλαστικού. Οι Αμερικανοί παράγουν περισσότερα πλαστικά απορρίμματα κάθε χρόνο από τους κατοίκους οποιασδήποτε άλλης χώρας, σχεδόν 240 κιλά ανά άτομο. Αυτός είναι ένας αριθμός σχεδόν διπλάσιος από τον μέσο Ευρωπαίο και δεκαέξι φορές περισσότερα από τον μέσο Ινδό. Προφανώς αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί, αν θέλουμε να μην πνιγούμε από τα πλαατικά σε λίγα χρόνια.
Είναι πολύ πιο εύκολο, φυσικά, να μιλάμε για «κλείσιμο της βρύσης», δηλαδή τη μείωση του πλαστικού, παρά για να το κάνουμε στην πραγματικότητα. Πρώτον, υπάρχουν τα πολιτικά εμπόδια. Μην ξεχνάμε ότι η βιομηχανία πλαστικών είναι θυγατρική της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Η ExxonMobil, για παράδειγμα, είναι η τέταρτη μεγαλύτερη εταιρεία πετρελαίου στον κόσμο και επίσης ο μεγαλύτερος παραγωγός παραγώγων πλαστικού.
Τον Μάρτιο του 2022, διπλωμάτες από εκατόν εβδομήντα πέντε έθνη συμφώνησαν να προσπαθήσουν να συντάξουν μια παγκόσμια συνθήκη για να «τερματιστεί η πλαστική ρύπανση». Στην πρώτη διαπραγματευτική σύνοδο, που πραγματοποιήθηκε αργότερα το ίδιο έτος στην Ουρουγουάη, ο αυτοαποκαλούμενος Συνασπισμός Υψηλής Φιλοδοξίας, που περιλαμβάνει τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και την Γκάνα και την Ελβετία, επέμεινε ότι η συνθήκη περιλαμβάνει υποχρεωτικά μέτρα που ισχύουν για όλες τις χώρες. Αυτοί που αντέδρασαν ήταν οι συνήθεις ύποπτοι: οι ΗΠΑ.
Υπάρχουν, επίσης, πρακτικά εμπόδια. Ακριβώς επειδή το πλαστικό είναι πλέον πανταχού παρόν, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς να το αντικαταστήσει όλο, ή ακόμα και μεγάλο μέρος του. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν διαθέσιμα υποκατάστατα, δεν είναι πάντα σαφές ότι είναι προτιμότερα.
** Με πληροφορίες από New Yorker
