Οι περισσότεροι απ’ όσους ασχολούνται με τις επικείμενες εκλογές του Μαϊου στοχεύουν σε δύο τρεις αριθμούς, που καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις: Η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων που αυξάνεται και μειώνεται, αν το ποσοστό κάθε κόμματος είναι πάνω ή κάτω από ένα συγκεκριμένο όριο, η αναγωγή επί των εγκύρων και τέτοια. Λίγοι, ελάχιστοι δίνουν σημασία σ’ ένα νούμερο που, σε μεγάλο βαθμό, θα καθορίσει τις εξελίξεις: Αυτό της συμμετοχής στις εκλογές.
Η ολοένα αυξανόμενη αποχή από την εκλογική διαδικασία τείνει να πάρει διαστάσεις ανίατης ασθένειας. Η αδιαφορία των πολιτών για την κορυφαία στιγμή της δημοκρατίας, τη στιγμή που πρέπει να εκφέρουν γνώμη, έχει πολλές αιτίες κι ακόμα περισσότερες αφορμές. Δικαιολογημένες; Κρίσιμο ερώτημα. Δικαιολογείται κάποιος να μην συμμετέχει στα κοινά τις λίγες, ελάχιστες φορές που του ζητείται, αν θέλει να έχει γνώμη και να ασκεί κριτική στο πολιτικό σύστημα που τον κυβερνά;
Πόσοι από τους περίπου 10 εκατομμύρια εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους θα πάνε να ψηφίσουν στις επόμενες εκλογές; Να, ένα ερώτημα που θα έπρεπε να απασχολεί πρωτίστως όλους όσοι ζητούν την ψήφο μας. Και πόσοι απ’ αυτούς έχουν σοβαρούς λόγους να απέχουν ή απλά γυρίζουν την πλάτη στη διαδικασία;
Για να απαντηθεί η δεύτερη ερώτηση πρέπει να κάνουμε μια βουτιά στην Ιστορία. Στον πίνακα βλέπετε τους εγγεγραμμένους, τους ψηφίσαντες και το ποσοστό συμμετοχής σε όλες τις εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις από τη Μεταπολίτευση και μετά (βουλευτικές εκλογές, Ευρωεκλογές και δημοψηφίσματα).
Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση για να δει κανείς ότι η πραγματική συμμετοχή μειώνεται συνεχώς και δραστικά. Ειδικά την τελευταία δεκαετία τα στοιχεία είναι απελπιστικά. Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει για να αυξηθεί ο αριθμός των ψηφοφόρων, στις τρεις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις ψήφισαν λιγότεροι από έξι στους δέκα που είχαν δικαίωμα.
Σ’ αυτό το σημείο ήλθε η ώρα να διαλυθεί ένας μύθος: Αυτός των διογκωμένων εγγεγραμμένων. Το ερώτημα που προκύπτει όποτε έρχονται στην επικαιρότητα τέτοιοι αριθμοί είναι συγκεκριμένο: Πώς γίνεται να έχουν δικαίωμα ψήφου περίπου 10 εκατομμύρια Έλληνες ενώ ο πληθυσμός της χώρας μαζί με τα παιδιά κάτω των 17, τον οποίο μετρήσαμε μόλις πέρυσι, είναι περίπου 10,4 εκατομμύρια; Μας κοροϊδεύουν; Δεν σβήνουν τους πεθαμένους και εμφανίζονται άλλοι στη θέση τους και ψηφίζουν; Βάζουν τα μικρά παιδιά στους καταλόγους; Βάζουν αλλοδαπούς που κανονικά δεν έχουν δικαίωμα ψήφου; Δεν είναι για γέλια αυτά, έχουν διατυπωθεί ως επίσημες απορίες ακόμα και μέσα στο Κοινοβούλιο.
Η απάντηση είναι πολύ πιο απλή. Από το 2001, όταν και καταργήθηκαν τα εκλογικά βιβλιάρια, οι εκλογικοί κατάλογοι ενημερώνονται βάσει των δημοτολογίων. Όποιος είναι γραμμένος στο δημοτολόγιο έχει δικαίωμα ψήφου χωρίς άλλη διαδικασία. Οπότε αναγκαστικά στους εκλογικούς καταλόγους συμπεριλαμβάνονται και πρόσωπα, τα οποία λείπουν πολλά χρόνια από την Ελλάδα, αλλά είναι γραμμένοι στα κατά τόπους δημοτολόγια. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, με μακροχρόνια παρουσία στο εξωτερικό και χωρίς περιουσία στην Ελλάδα, μπορεί να έχουν αποβιώσει και κανείς να μην έχει ενημερώσει το δημοτολόγιο, ώστε να διαγραφούν από τους καταλόγους. Αλλά στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουμε να κάνουμε με πρόσωπα υπαρκτά, τα οποία απλά λόγω κατοικίας στο εξωτερικό δεν έχουν την διάθεση να συμμετέχουν στην εκλογική διαδικασία.
Πριν το 2001, όταν και απαιτούνταν ειδική διαδικασία για την έκδοση εκλογικού βιβλιαρίου και την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους, ο αριθμός των εγγεγραμμένων ήταν σαφώς μικρότερος. Κι αυτό φαίνεται καθαρά στον πίνακα. Μάλιστα στις πρώτες βουλευτικές εκλογές (2004) που έγιναν με το σύστημα του Ειδικού Εκλογικού Αριθμού και την αστυνομική ταυτότητα μόνο, σημειώθηκε το ρεκόρ συμμετοχής σε απόλυτους αριθμούς, με πάνω από 7,5 εκατομμύρια Έλληνες να συμμετέχουν, σχεδόν μισό εκατομμύριο περισσότερους απ’ αυτούς που είχαν ψηφίσει στις πολωμένες εκλογές του 2000.
Αυτή η αυτόματη διαδικασία, βέβαια, δεν επιτρέπει και να εξιχνιάσουμε το πόσοι πραγματικά ενδιαφέρονται για τις εκλογές, ειδικά όσοι βρίσκονται στο εξωτερικό. Η διαδικασία της ψήφου για τους ομογενείς, που ξεκίνησε πολύ φιλόδοξα, αλλά εξελίχθηκε χειρότερα κι από τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις σχετικά με το ενδιαφέρον που τελικά υπήρξε, σίγουρα θα παίξει ρόλο στην αποχή των επόμενων εκλογών.
Το όριο ηλικίας είναι ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα. Ως το 1981 δικαίωμα ψήφου είχαν όλοι όσοι είχαν συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους. Ένας από τους πρώτους νόμους της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, που ψηφίστηκε μάλιστα πριν συμπληρώσει δίμηνο στην εξουσία, ήταν η μείωση του ορίου στα 18 έτη. Στις εκλογές του 1985 ψήφισαν σχεδόν 670.000 περισσότεροι εκλογείς, η μεγαλύτερη αύξηση που παρατηρήθηκε σε απόλυτους αριθμούς.
Αλλαγή στο όριο ηλικίας υπήρξε και το 2016, με μείωσή του από τα 18 έτη στα 17. Αύξηση υπήρξε στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση τόσο στους εγγεγραμμένους, όσο και στους ψηφίσαντες, αλλά δεν ήταν τόσο εντυπωσιακή.
Παρατηρήστε, επίσης, ότι ο αριθμός των εγγεγραμμένων στις Ευρωεκλογές είναι παραδοσιακά μεγαλύτερος απ’ αυτόν των βουλευτικών εκλογών. Αυτό συμβαίνει επειδή στις Ευρωεκλογές έχουν δικαίωμα συμμετοχής και οι υπήκοοι των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαμένουν μόνιμα στη χώρα μας.
H μετακίνηση ετεροδημοτών, που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα των κομμάτων ειδικά τη δεκαετία του 1980, έπαιξε ρόλο στα αυξημένα ποσοστά συμμετοχής των κομμάτων σ’ εκείνες τις εκλογές. Από το 2007 υπήρξε ειδική ρύθμιση με τμήματα ετεροδημοτών ανά περιφέρεια, έτσι ώστε όσοι ετεροδημότες επιθυμούν να ψηφίζουν στον τόπο διαμονής τους. Πολλοί, βέβαια, έχουν συνδέσει τις εκλογές μ’ ένα ταξίδι στο χωριό, παίρνουν και την ειδική εκλογική άδεια και συνδυάζουν την ψήφο με την εκδρομή. Αλλά με δικά τους έξοδα πια, όχι με αυτά των κομμάτων.
Όσο για το ερώτημα που καίει, δηλαδή ποιο ποσοστό απ’ αυτούς που απέχουν είναι αυτοί που επιλέγουν να μην ψηφίσουν, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Με το νέο σύστημα εκλογικών καταλόγων, το καλύτερο ποσοστό συμμετοχής ήταν το 76,5% του 2004. Να δεχτούμε ότι αυτό είναι το ποσοστό-ταβάνι της συμμετοχής; Το υπόλοιπο 25% αφορά κατοίκους εξωτερικού, αποβιώσαντες που δεν έχουν διαγραφεί από τους καταλόγους, ασθενείς, υπέργηρους που επιλέγουν να μην ψηφίσουν, ναυτικούς και εργαζόμενους εκείνη την ημέρα που δεν μπορούν να μεταβούν στον τόπο που ψηφίζουν.
Οτιδήποτε κάτω από το 75%, λοιπόν, μπορεί να εκτιμηθεί ότι είναι ποσοστό συνειδητής αποχής. Άνθρωποι, δηλαδή, που βρίσκονται κοντά στο εκλογικό τους τμήμα, αλλά δεν πάνε να ψηφίσουν. Στις εκλογές του 2019 το ποσοστό συμμετοχής έφτασε το 57,78%. Η διαφορά ως το (αυθαίρετο) ταβάνι του 75% είναι 17,22%, που αντιστοιχεί περίπου σε 1,7 εκατομμύρια ψηφοφόρους. Δηλαδή το τρίτο «κόμμα» σε απόλυτους αριθμούς ήταν αυτοί που αδιαφόρησαν.
ΧΡΟΝΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ ΨΗΦΙΣΑΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
17/11/1974 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 6.241.066 4.963.558 79,53%
8/12/1974 ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 6.250.379 4.719.494 75,51%
20/11/1977 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 6.679.458 5.193.891 77,76%
18/10/1981 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 7.319.070 5.753.478 78,61%
18/10/1981 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 7.329.409 5.752.349 78,48%
17/6/1984 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 7.790.309 6.011.816 77,17%
2/6/1985 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 8.119.410 6.422.352 79,10%
18/6/1989 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 8.302.412 6.669.228 80,33%
18/6/1989 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 8.377.904 6.704.752 80,03%
5/11/1989 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 8.425.212 6.798.159 80,69%
8/4/1990 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 8.453.695 6.698.591 79,24%
10/10/1993 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 8.861.833 7.019.925 79,22%
12/6/1994 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 9.550.596 6.803.884 71,24%
22/9/1996 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.140.742 6.978.656 76,35%
13/6/1999 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 9.555.326 6.712.684 70,25%
9/4/2000 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.372.541 7.026.527 74,97%
7/3/2004 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.899.472 7.573.368 76,50%
13/6/2004 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 9.938.863 6.283.637 63,22%
16/9/2007 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.921.893 7.356.294 74,15%
7/6/2009 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 9.995.992 5.261.036 52,63%
4/10/2009 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.929.065 7.044.606 70,95%
6/5/2012 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.949.401 6.476.751 65,10%
17/6/2012 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.952.570 6.217.000 62,47%
25/5/2014 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 10.013.834 5.941.636 59,33%
25/1/2015 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.949.684 6.330.0356 63,62%
5/7/2015 ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ 9.858.508 6.161.140 62,50%
20/9/2015 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.840.525 5.566.295 56,57%
26/5/2019 ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 10.088.325 5.920.355 58,69%
7/7/2019 ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 9.984.934 5.769.644 57,78%
