Περιεχόμενα
Οι εθνικοί μύθοι που κουβαλάει στην πλάτη του ένα έθνος συνήθως είναι σταθεροί. Γι’ αυτό επιβιώνουν. Στην Ελλάδα έχουμε το προνόμιο να τους τροποποιούμε κιόλας. Έτσι και στις εκλογές.
Ο πιο διαδεδομένος εθνικός μύθος που ακουγόταν και γραφόταν κατά κόρον πριν μια εκλογική αναμέτρηση ήταν «το λευκό ψηφοδέλτιο πάει στο πρώτο κόμμα». Τώρα πια αυτό έχει ξεφτίσει. Σπάνια ακούγεται πια. Αντικαταστάθηκε από το άλλο: «Αν τα λευκά ψηφοδέλτια βρεθούν πάνω από 50%, οι εκλογές ακυρώνονται και οι βουλευτές πάνε σπίτι τους».
Το λευκό ψηφοδέλτιο (υποτίθεται ότι) ασκεί μια γοητεία. Ακριβώς επειδή είναι λευκό, άσπιλο. Άγραφο. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία του. Ως «αναπληρωματικό» ψηφοδέλτιο. Και κατέληξε να χρεώνεται σε κόμματα ή να καθίσταται εργαλείο συνολικής διαμαρτυρίας.
Ψάχνοντας την ιστορία του λευκού ψηφοδελτίου διαλύουμε μύθους, αναδεικνύουμε αλήθειες, φωτίζουμε τη μία και μοναδική φορά που έπαιξε ρόλο, ξεκαθαρίζουμε αν είναι έγκυρο ή όχι και θυμόμαστε το μπέρδεμα που είχε προκαλέσει (μάλλον όχι άθελά του) το πολιτικό κόμμα με το όνομα «Λ.Ε.Υ.Κ.Ο».
Από την αναπλήρωση στην επιλογή
Οι εκλογικοί νόμοι και τα προεδρικά διατάγματα που αφορούν την εκλογική διαδικασία διακρίνουν το λευκό ψηφοδέλτιο από το άκυρο. Το λευκό, όπως το αντιλαμβάνεται ο νομοθέτης, προσδιορίζει μια επιλογή: Ο εκλογέας αποδέχεται τη δημοκρατική διαδικασία και το ρόλο του σ’ αυτήν, αλλά δεν στηρίζει κανένα από τα κόμματα που συμμετέχουν. Αντίθετα, το άκυρο μπορεί να οφείλεται σε αβλεψία ή παρατυπία και να μην προσδιορίζει συγκεκριμένη επιλογή.
Η αποχή, επίσης, που θεωρείται και από τις σημαντικότερες μεθόδους πολιτικής αντίδρασης, δεν μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς πότε οφείλεται στην επιλογή και πότε στην ανάγκη. Οπότε στέλνει πολύ πιο θολό μήνυμα απ’ ότι το λευκό.
Τα λευκά ψηφοδέλτια βρίσκονταν στις επιλογές των Ελλήνων εκλογέων εδώ και σχεδόν έναν αιώνα. Από τότε, δηλαδή, που καθιερώθηκε η ψηφοφορία με ψηφοδέλτιο και όχι με σφαιρίδιο. Έπαιζε, όμως, τελείως διαφορετικό ρόλο απ’ ότι στα τελευταία χρόνια. Λευκά ψηφοδέλτια υπήρχαν στα εκλογικά τμήματα ως «αναπληρωματικά». Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν έφταναν ψηφοδέλτια συγκεκριμένου κόμματος στα εκλογικά τμήματα, ο εκλογικός αντιπρόσωπος έγραφε το όνομα του κόμματος σε ορισμένα, τα σφράγιζε και αυτομάτως αυτά θεωρούνταν έγκυρα, αν οι εκλογείς τα επέλεγαν.
Επί δεκαετίες, όμως, το λευκό ψηφοδέλτιο στην κάλπη θεωρούνταν… λάθος και όχι επιλογή. Γι’ αυτό και στις επίσημες στατιστικές των εκλογών από το υπουργείο Εσωτερικών τα καταχωρούσαν μαζί με τα άκυρα, χωρίς να υπάρχει διάκριση μεταξύ τους.
Το λευκό ως πολιτική επιλογή άρχισε να καλλιεργείται στην εκλογική κουλτούρα ουσιαστικά μετά τη Μεταπολίτευση. Και πάλι, όμως, δεν είχε σε καμία περίπτωση κάποιο αξιόλογο ρεύμα, όπως φαίνεται κι από τον μικρό πίνακα που καταγράφει τα ποσοστά λευκών/άκυρων ψηφοδελτίων από το 1974 και μετά:
ΕΚΛΟΓΕΣ ΛΕΥΚΑ/ΑΚΥΡΑ %
1974 54.584 2,12%
1977 64.120 1,24%
1981 82.421 1,44%
1985 57,313 0,89%
1989 Ιουν. 148.017 2,21%
1989 Νοε. 101.675 1,49%
1990 112.551 1,68%
1993 119.614 1,70%
1996 198.607 2,84%
2000 158.516 2,25%
2004 166.749 2,20%
2007 196.029 2,66%
2009 186.185 2,64%
2012 Μαϊ. 152.647 2,35%
2012 Ιουν. 61.335 0,98%
2015 Ιαν. 149.484 2,36%
2015 Σεπ. 134.445 2,42%
2019 121.107 2,08%
Στις πρώτες εκλογικές αναμετρήσεις η αναλογία άκυρων και λευκών ήταν περίπου 3:1. Στις τελευταίες αναμετρήσεις (μετά το 2012) όπου καταμετρώνται διαφορετικά στις στατιστικές, τα λευκά μόνο σε αυτές του Σεπτεμβρίου 2015 ξεπέρασαν το 1%.
Εντύπωση, πάντως, προκαλεί ότι ο αριθμός των λευκών (και άκυρων) ψηφοδελτίων δεν διαφοροποιήθηκε μετά το 2001, όταν καταργήθηκε το εκλογικό βιβλιάριο και ουσιαστικά έγινε ακόμα πιο χαλαρή η εκλογική διαδικασία.
Είναι το λευκό ψηφοδέλτιο έγκυρο;
Επισήμως είναι, αλλά δεν λογίζεται ως τέτοιο. Επί δεκαετίες υπήρχε νομική ασάφεια ως προς την εγκυρότητα, η οποία όμως δεν ενδιέφερε κανέναν λόγω των μικρών αριθμών των συγκεκριμένων ψηφοδελτίων. Στον προσδιορισμό, πάντως, του εκλογικού μέτρου (που είναι το πρώτο βήμα για την κατανομή των εδρών) δεν συμμετείχαν τα λευκά ψηφοδέλτια.
Όλοι οι κανόνες, όμως, έχουν και την εξαίρεσή τους. Στις εκλογές του 2004 υπήρξε ένσταση στο εκλογοδικείο, όπου ζητήθηκε να καταμετρηθούν ως έγκυρα και τα λευκά ψηφοδέλτια στην περιφέρεια Πέλλας. Η ένσταση έγινε δεκτή από το εκλογοδικείο και δημιουργήθηκε μια άνευ προηγουμένου καραμπόλα εδρών μεταξύ ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, λόγω του διαφορετικού εκλογικού μέτρου. Η ΝΔ κέρδισε δύο έδρες έναντι του ΠΑΣΟΚ σε Πέλλα και Σέρρες και το ΠΑΣΟΚ πήρε μία έδρα από τη ΝΔ στη Β’ Θεσσαλονίκης.
Από αυτή τη ρύθμιση (η οποία, παραδόξως, ίσχυσε μόνο στις συγκεκριμένες περιφέρειες και όχι σε ολόκληρη τη χώρα!) ευνοήθηκε και ο Αχιλλέας Καραμανλής, αδελφός του εθνάρχη, θείος του τότε πρωθυπουργού και πατέρας του πρώην υπουργού Υποδομών και Μεταφορών. Ο Καραμανλής παραιτήθηκε μήνες αργότερα, όταν η κυβέρνηση με νομοθετική ρύθμιση ξεκαθάρισε ότι στο εξής όλα τα λευκά ψηφοδέλτια δεν θα συμμετέχουν στον προσδιορισμό του εκλογικού μέτρου.
Τα λευκά ψηφοδέλτια πάνε στο πρώτο κόμμα;
Όχι. Κατηγορηματικά. Δεν πάνε πουθενά, ή μάλλον πάνε στα σκουπίδια, μαζί με τα άκυρα, όταν μετριούνται τα κουκιά για να κατανεμηθούν οι έδρες. Αυτό που κάνουν, πάντως, τα λευκά ψηφοδέλτια, όπως και τα άκυρα, είναι να ΕΥΝΟΟΥΝ όλα τα κόμματα που καταγράφουν έγκυρα ψηφοδέλτια, βεβαίως και το πρώτο.
Παράδειγμα: Αν ψηφίσουν 100 εκλογείς και 20 επιλέξουν λευκό, τα έγκυρα ψηφοδέλτια που θα συμμετάσχουν στην καταμέτρηση είναι 80. Αν ένα κόμμα έχει 40 έγκυρα ψηφοδέλτια, τότε έχει το 50% των έγκυρων ψηφοδελτίων, αν και ουσιαστικά το επέλεξε το 40% όσων ψήφισαν. Δηλαδή αύξησε κατά 10% το ποσοστό του λόγω των λευκών ψηφοδελτίων. Το ίδιο συμβαίνει, φυσικά, και σ’ όλα τα υπόλοιπα κόμματα. Επειδή το πρώτο, λόγω μεγάλου αριθμού ψήφων, ευνοείται και περισσότερο, ενίσχυσε το μύθο.
Αν είναι πλειοψηφία τα λευκά ακυρώνονται οι εκλογές;
Στον ισχύοντα εκλογικό νόμο, αλλά και σε όλους τους προηγούμενους που έχουν εφαρμοστεί στην Ελλάδα, ΔΕΝ υπάρχει τέτοια διάταξη. Ούτε στο Σύνταγμα αναγράφεται κάτι τέτοιο, ούτε και ισχύει και σε βουλευτικές εκλογές κανενός κράτους του κόσμου. Ο νόμος είναι σαφής: Οι εκλογές είναι έγκυρες με οποιαδήποτε συμμετοχή και οι έδρες κατανέμονται με βάση τα έγκυρα ψηφοδέλτια που βγαίνουν από τις κάλπες.
Ηθικό θέμα, βεβαίως, μπορεί να υπάρξει, αν εμφανίζονταν θηριώδη νούμερα λευκών ψηφοδελτίων. Θα καταγραφόταν με έναν πολύ σαφή τρόπο η αποδοκιμασία του κόσμου προς το πολιτικό σύστημα. Πολύ πιο καθαρά από την αποχή. Πρακτικά, όμως, ζητήματα δεν προκύπτουν. Ούτε η βουλή διαλύεται, ούτε ακυρώνονται οι εκλογές. Η βουλή νομιμοποιείται ακόμα κι αν ψηφίσουν πολύ λιγότεροι από τους μισούς εκλογείς.
Ευρωεκλογές 2009 σε Ροδόπη και Ξάνθη: Στο προσκήνιο το λευκό
Η μοναδική φορά που το λευκό ψηφοδέλτιο καταγράφηκε ως συνειδητή ψήφος διαμαρτυρίας στις ελληνικές εκλογές σημειώθηκε στην περιφέρεια Ροδόπης στις ευρωεκλογές του 2009. Υπήρξε σαφής καθοδήγηση από τους τοπικούς ηγέτες της μουσουλμανικής μειονότητας προς τα μέλη της να ψηφίσουν λευκό. Με αυτό τον τρόπο θεώρησαν ότι θα καταγραφεί η διαμαρτυρία τους για τα εμπόδια που, όπως υποστηρίζουν, θέτει το ελληνικό κράτος στην αυτόνομη εκπροσώπησή τους τόσο στο ελληνικό κοινοβούλιο, όσο και στο ευρωπαϊκό.
Σε τοπικό επίπεδο, λοιπόν, οι ψήφοι στο λευκό κατέγραψαν τους μεγαλύτερους αριθμούς τους σ’ αυτή τη διαδικασία. Το λευκό ψηφοδέλτιο στη Ροδόπη έλαβε 8,97% και στην Ξανθη 6,69%. Από τους αριθμούς, πάντως, φαίνεται ότι τα περισσότερα μέλη της μειονότητας δεν ακολούθησαν τις «προτροπές».
Στη Ροδόπη, μάλιστα, συνέβη και το εξής τραγελαφικό: Πολλά μέλη της μειονότητας μπέρδεψαν το λευκό ψηφοδέλτιο με αυτό του κόμματος Λ.Ε.Υ.Κ.Ο., που συμμετείχε στις εκλογές! Το αποτέλεσμα ήταν το Λ.Ε.Υ.Κ.Ο. να αναδειχτεί τέταρτο κόμμα στη Ροδόπη με 4,84% των ψήφων, πάνω από ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ! Στην Ξάνθη το συγκεκριμένο κόμμα δεν είχε ψηφοδέλτια.
Τι ήταν, όμως, το κόμμα Λ.Ε.Υ.Κ.Ο.; Μια προσπάθεια του δημοσιολόγου Κωνσταντίνου Ντάλιου να καταγράψει δυνάμεις ή να μπερδέψει το κοινό; Το Λ.Ε.Υ.Κ.Ο. είναι ακροστιχίδα των λέξεων Λαϊκές Ενώσεις Υπερκομματικών Κοινωνικών Ομάδων και ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1989, με στόχο, όπως διατυμπάνιζε τότε ο ιδρυτής του, να νομιμοποιήσει την επιλογή του λευκού ψηφοδελτίου με υπερκομματικές επιλογές υποψηφίων, κυρίως από το χώρο των τοπικών κινημάτων. Βεβαίως το όνομα του κόμματος και το έμβλημά του (ένα λευκό τετράγωνο) ήταν αρκετά για να προκαλέσουν σύγχυση στους εκλογείς, ώστε να μην είναι κανείς σίγουρος αν όλες οι ψήφοι στο συγκεκριμένο κόμμα ήταν συνειδητές ή συνέπεια λάθους.
Το Λ.Ε.Υ.Κ.Ο. συμμετείχε στις εκλογές σε όλο αυτό το διάστημα, είτε με αυτόνομη κάθοδο, είτε με συνεργασία. Στα τελευταία 30 χρόνια έχει συνεργαστεί με το ΠΑΣΟΚ το 2000, τον ΣΥΡΙΖΑ το 2004, το Άρμα Πολιτών του Γιάννη Δημαρά στις περιφερειακές εκλογές, καθώς και τους Ανεξάρτητους Έλληνες.
