Μήπως η αποχή δεν (θα) είναι τόσο μεγάλη όσο νομίζουμε;

Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο στον πρόλογο ενός κειμένου ο συντάκτης να αναλύει το πώς και το γιατί του δημιουργήθηκε η ιδέα να ψάξει κάτι συγκεκριμένο, ειδικά όταν αναφέρεται στις εκλογές 2023 που έχουμε μπροστά μας. Σ’ αυτό το κείμενο, όμως, επιβάλλεται. Όπως λέει και το τραγούδι, «εμείς γι’ αλλού κινήσαμε κι αλλού η ζωή μας πάει».

Η κινητήριος δύναμη για το κείμενο που διαβάζετε ήταν η ζήλεια. Ναι, ζηλέψαμε το γεγονός ότι στην γειτονική Τουρκία, την οπισθοδρομική Τουρκία όπως θέλουμε να φωνάζουμε σ’ όλους τους τόνους, η συμμετοχή στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών έκλεισε στο αδιανόητο ποσοστό 86,87%! Σε ένα κράτος που η δημοκρατία έχει πολύ πιο σαθρές βάσεις απ’ ότι στη δική μας χώρα (όπως επίσης θέλουμε να φωνάζουμε), οι πολίτες είπαν όχι στην αποχή, σηκώθηκαν από καναπέδες, κρεβάτια και ντιβανοκασέλες και πήγαν στην κάλπη να πουν τη γνώμη τους.

Ανεξάρτητα από το τι έχει στο μυαλό του ο καθένας, η συμμετοχή στις εκλογές είναι δύναμη για τη δημοκρατία. Η μεγάλη συμμετοχή είναι νίκη της δημοκρατίας.

Σκεφτήκαμε, λοιπόν, με αφορμή και τις ελληνικές εκλογές που έρχονται, να γράψουμε ένα κείμενο – καταδίκη όσων σκέφτονται να γράψουν στα παλιά τους τα παπούτσια την εκλογική διαδικασία της προσεχούς Κυριακής. Κι επιπλέον, να χρησιμοποιήσουμε τα στοιχεία συμμετοχής στις εκλογές από τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να καταδείξουμε με στοιχεία κι όχι με εκτιμήσεις ότι η Ελλάδα είναι, πλέον, από τις τελευταίες χώρες σε συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία.

Είμαστε 21οι στους 27 σε συμμετοχή, αλλά…

Πράγματι, ο πίνακας ακριβώς αυτό δείχνει. Περιλαμβάνει όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα στοιχεία από τις τελευταίες χρονικά εκλογές που διοργάνωσαν. Τον αριθμό, δηλαδή, των εγγεγραμμένων, όσων τελικά ψήφισαν και το ποσοστό συμμετοχής.

Τα στοιχεία του πίνακα δικαίωσαν τις εκτιμήσεις μας. Η Ελλάδα (για την οποία χρησιμοποιήθηκαν τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών του 2019) βρίσκεται στην 21^η θέση από τις 27 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ποσοστό συμμετοχής 57,91%. Στα πέντε πρώτα κράτη της λίστας η συμμετοχή ήταν πάνω από 80% και σε άλλα πέντε ξεπέρασε το 70%.

Ως εδώ καλά.

Αυτό που χτύπησε, βέβαια, στο μάτι όταν ετοιμάζαμε τη λίστα ήταν ο αριθμός των εγγεγραμμένων. Ο οποίος, σε πολλές περιπτώσεις, είναι πολύ μικρότερος από τον πραγματικό πληθυσμό των κρατών, σύμφωνα με τα στοιχεία που τα ίδια ανακοινώνουν στις απογραφές τους.

Κλασικότερο παράδειγμα από τη Γερμανία δεν υπάρχει. Στο μεγαλύτερο κράτος της Ε.Ε., με πληθυσμό πάνω από 80 εκατομμύρια, οι εγγεγραμμένοι των τελευταίων εκλογών δεν ξεπέρασαν τα 64,2 εκατομμύρια. Κι απ’ αυτά, ψήφισαν τα 46,8 εκατομμύρια, ώστε να προκύψει ποσοστό συμμετοχής 76,58%.

Στην Ελλάδα δεν ρωτούν (πια) αν θέλεις να ψηφίσεις

Φυσικά ο αριθμός των εγγεγραμμένων, ακόμα κι αν η διαδικασία γίνεται αυτόματα (δεν «δηλώνει» δηλαδή κάποιος πρόθεση να ψηφίσει, αλλά εγγράφεται αυτοδικαίως στους εκλογικούς καταλόγους) δεν μπορεί να είναι ίδιος με τον πραγματικό πληθυσμό. Πρέπει να αφαιρεθούν οι μικρότερης ηλικίας και οι μετανάστες, οι οποίοι είναι μέρος του πληθυσμιακού δυναμικού, αλλά δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.

Σύμφωνα, όμως, με τα στοιχεία που το ίδιο το γερμανικό κράτος δίνει, το 93,2% των πολιτών του έχει τη γερμανική υπηκοότητα (άρα και δικαίωμα ψήφου). Αν αφαιρέσουμε, δηλαδή, από τον πληθυσμό τους μετανάστες και τους κάτω των 18 ετών (που αποκλείονται λόγω ηλικίας), προκύπτει ότι οι έχοντες δικαίωμα ψήφου είναι περίπου 72 εκατομμύρια.

Γιατί, λοιπόν, ανακοινώθηκαν μόνο 64 εκατομμύρια εγγεγραμμένοι;

Η απάντηση βρίσκεται στη διαδικασία. Στις περισσότερες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αλλά και στην Τουρκία, που μας γέννησε την ιδέα του θέματος) η διαδικασία συμμετοχής ενός πολίτη στις εκλογές δεν είναι αυτόματη. Στη Γερμανία αποστέλλεται ένα ειδικό έγγραφο σε κάθε σπίτι λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές και οι πολίτες το επιστρέφουν στο κράτος, στην ουσία «τσεκάρουν» ότι θα ψηφίσουν. Στη δε Τουρκία η διαδικασία εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους θυμίζει πολύ αυτό που συνέβαινε και στην Ελλάδα πριν το 2002, όταν ίσχυαν ακόμα τα εκλογικά βιβλιάρια.

Ψάχνοντας τι γίνεται και στις άλλες χώρες, διαπιστώσαμε ότι αυτό ισχύει σχεδόν παντού. Οι πολίτες δηλώνουν την πρόθεσή τους να πάρουν μέρος στις εκλογές και μόνο τότε εγγράφονται στους εκλογικούς καταλόγους. Γι’ αυτό και ο αριθμός των εγγεγραμμένων τις περισσότερες φορές είναι πολύ μικρότερος από αυτούς που κανονικά θα είχαν δικαίωμα ψήφου, αν ίσχυε η αυτόματη διαδικασία που εφαρμόζεται στην Ελλάδα.

Με  βάση αυτή την καινούργια οπτική, ο πίνακας που φτιάξαμε είναι στρεβλός, γιατί ο διαιρέτης του κλάσματος στη συμμετοχή (ο αριθμός των εγγεγραμμένων) προκύπτει από διαφορετική διαδικασία σε κάθε χώρα.

Διαίρεση (αυθαίρετη) με τον πληθυσμό

Σκεφτήκαμε, λοιπόν, κάτι άλλο: Να διαιρέσουμε τον αριθμό όσων ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές κάθε κράτους με τον πληθυσμό του κράτους. Ναι, βέβαια, σ’ αυτόν τον πληθυσμό περιλαμβάνονται και οι νέοι που δεν έχουν δικαίωμα ψήφου, και οι μετανάστες που δεν έχουν την υπηκοότητα. Είναι μια αυθαίρετη κίνηση, συμφωνούμε. Δεδομένου κιόλας ότι κάποιες χώρες έχουν διαφορετικά δημογραφικά χαρακτηριστικά από τη δική μας, σε άλλες το ποσοστό των μεταναστών είναι μεγαλύτερο, σε άλλες όσοι έχουν υπηκοότητα αλλά είναι μόνιμοι κάτοικοι εξωτερικού δεν ψηφίζουν κτλ.

Όμως…

Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τον πίνακα δείχνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα. Αίφνης, η Ελλάδα παύει να είναι ο απολιτίκ παρίας της Ευρώπης, ο ουραγός στις δημοκρατικές διαδικασίες, όπου κυριαρχεί ο ωχαδερφισμός και το γύρισμα της πλάτης στην πολιτική.

Αν διαιρέσουμε, λοιπόν, όσους ψήφισαν στις εκλογές του 2019 σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας εκείνη τη χρονιά (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ) προκύπτει ένα ποσοστό συμμετοχής 54,01%. Μικρότερο μεν από το πηλίκο εγγεγραμμένοι/ψηφίσαντες, αλλά η διαφορά είναι πολύ μικρότερη απ’ όσο προκύπτει σε άλλα κράτη.

Στη Αυστρία, λοιπόν, η οποία είχε ανακοινώσει συμμετοχή 75,59% στις δικές της τελευταίες εκλογές (17 μονάδες πάνω από τη δική μας) το πηλίκο αυτής της διαίρεσης (πληθυσμός/ψηφίσαντες) δίνει συμμετοχή 54,17%, δηλαδή ελάχιστα μεγαλύτερη από τη δική μας.   

Στην Τσεχία, όπου η συμμετοχή κυμάνθηκε στο 68,19% (δέκα μονάδες πάνω από εμάς) η διαίρεση πληθυσμού/ψηφισάντων δίνει αποτέλεσμα 53,17%, δηλαδή μικρότερο από το δικό μας.

Μια ματιά στον πίνακα (τα ποσοστά πληθυσμού/ψηφισάντων αναφέρονται σε παρένθεση στο τέλος) θα σας πείσει ότι οι αριθμοί εντός παρένθεσης μοιάζουν πολύ πιο εναρμονισμένοι. Κι εκεί υπάρχουν διαφορές, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών κινείται σ’ ένα όριο 10-15 ποσοστιαίων μονάδων (από το 47% ως το 62%). Που μοιάζει πολύ πιο αληθινό.

Πριν αρχίσουμε, λοιπόν, να γκρινιάζουμε για την περιορισμένη συμμετοχή στις εκλογές της Κυριακής σε σχέση με τα εξωπραγματικά νούμερα που ακούμε και διαβάζουμε για τις άλλες χώρες, μήπως να ρίξουμε μια ματιά στον πίνακα; Επαναλαμβάνουμε, η διαφορά βρίσκεται στη διαδικασία. Στη συντριπτική πλειοψηφία των άλλων κρατών στους εκλογικούς καταλόγους γράφονται μόνο αυτοί που πραγματικά ενδιαφέρονται να ψηφίσουν. Στην Ελλάδα (και στην Πορτογαλία) η διαδικασία είναι αυτόματη, μέσω των δημοτολογίων. Με το που συμπληρώνει κάποιος τα 17 του χρόνια αποκτά τον Ειδικό Εκλογικό Αριθμό και μπορεί να ψηφίσει. Δεν τον ρώτησε κανείς αν θέλει, όπως συμβαίνει αλλού.

Αν ληφθούν υπ’ όψιν τα ποσοστά συμμετοχής στην παρένθεση, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 11η θέση από τις 27 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάπου στη μέση, δηλαδή.