Σβήστε το «απλή» δίπλα από το «αναλογική»!

Εκλογές της απλής αναλογικής. Αυτή την καραμέλα την πιπιλάμε χρόνια τώρα. Από το 2016 πιο συγκεκριμένα, που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ψήφισε τον εκλογικό νόμο, με τον οποίο θα γίνουν οι προσεχείς εκλογές. Όσο πιπίλισμα κι αν πέσει, η καραμέλα δεν λιώνει. Πρέπει να την μασήσουμε κιόλας.

Απλή αναλογική. Παλιά της έβαζαν από δίπλα και το επίθετο «άδολη». Επειδή δεν έχει δόλο. Επειδή αποτυπώνει ακριβώς τη λαϊκή βούληση. Όσο θα πάρεις στην κάλπη, τόσο θα πάρεις και στο κοινοβούλιο. Τι πιο δικαιότερο; Στη δική μας περίπτωση, δηλαδή, επειδή το Ελληνικό Κοινοβούλιο έχει 300 βουλευτές, όποιος θα συγκέντρωνε 0,33% των ψήφων θα δικαιούνταν και μία έδρα, το 1% των ψήφων θα αντιστοιχούσε σε τρεις έδρες κοκ.

Αν ρωτήσει, πάντως, κάποιος τους ειδικούς, τους εκλογολόγους, τους διεθνείς αναλυτές εκλογικών συστημάτων, με το που θα αποκαλέσει το δικό μας σύστημα «απλή αναλογική» θα βάλουν τα γέλια. Στην καλύτερη περίπτωση. Στη χειρότερη, θα θυμώσουν, επειδή νομίζουν ότι κάποιος τους δουλεύει. Ποια σχέση έχει η λογική της απλής αναλογικής με το σύστημα που θα εφαρμοστεί στην Ελλάδα;

Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς και σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, οι εκλογές που θα γίνουν στις 21 Μαϊου θα διεξαχθούν με σύστημα «αναλογικής». Σκέτο. Τελεία και παύλα. Το «απλή» σβήνεται, γιατί δεν έχει σχέση με την διεθνή εκλογική πραγματικότητα.

Ολλανδία και Ισραήλ

Ας γίνει ξεκάθαρο από την αρχή: Απλή αναλογική δεν υπάρχει στις εκλογές κανενός κοινοβουλίου στον κόσμο. Παντού υπάρχουν κάποιες τροποποιήσεις, οι οποίες διαφοροποιούν το αποτέλεσμα της κάλπης με το αποτέλεσμα του κοινοβουλίου. Στα αναλογικά συστήματα, βέβαια, η διαφοροποίηση αυτή είναι μικρή, αλλά υπάρχει. Κι όταν υπάρχει, το «απλή» βγαίνει από την κουβέντα.

Το πιο κοντινό σύστημα σε απλή αναλογική είναι αυτό της Ολλανδίας. Εκεί ολόκληρη η χώρα αποτελεί μια εκλογική περιφέρεια και οι έδρες κατανέμονται απολύτως αναλογικά με βάση τις ψήφους που παίρνει κάθε κόμμα. Ακόμα και οι Ολλανδοί, όμως, δεν αποκαλούν το σύστημά τους «απλή αναλογική», αλλά «αναλογική» σκέτο. Κι αυτό, διότι υπάρχει μόνο μία διάταξη που χαλάει την απόλυτη αναλογικότητα.

Ποια είναι αυτή; Ο ολλανδικός εκλογικός νόμος λέει ότι η πρώτη έδρα ενός κόμματος δεν πρέπει να προέρχεται από υπόλοιπα. Επειδή, λοιπόν, το ολλανδικό κοινοβούλιο έχει 150 βουλευτές, ένα κόμμα για να λάβει έστω μία έδρα πρέπει να ξεπεράσει το 0,67% των συνολικών ψήφων. Γι’ αυτό το ελάχιστο όριο οι Ολλανδοί δεν αποκαλούν το σύστημά τους «απλή αναλογική».

Το ίδιο γίνεται και στο Ισραήλ. Κι εκεί η χώρα λογίζεται ως ενιαία εκλογική περιφέρεια και οι 120 έδρες της Κνεσέτ κατανέμονται αναλογικά, αλλά μόνο μεταξύ των κομμάτων που ξεπερνούν το όριο του 3,25%.

Τα τρία στοιχεία που σβήνουν το “απλή”

Οι πολιτικοί επιστήμονες, ειδικευμένοι στις εκλογές και στα εκλογικά συστήματα, ορίζουν το δικό μας σύστημα ως «σύνθετο». Ούτε καν «αναλογική» σκέτο. Κι αυτό, διότι υπάρχουν τρία στοιχεία που το διαφοροποιούν από την λογική της αναλογικής κατανομής των εδρών.

1. Περιφέρειες: Για εκλογικούς λόγους η Ελλάδα είναι χωρισμένη σε 59 περιφέρειες, που εκλέγουν διαφορετικό αριθμό βουλευτών η καθεμιά, από τις 12 μονοεδρικές μέχρι την Β3 Νότιου Τομέα Αθηνών, που στέλνει στο Κοινοβούλιο 19 βουλευτές.
2. Διαφορετικές διαδικασίες εκλογής: Στον υπάρχοντα εκλογικό νόμο εφαρμόζονται τρεις διαφορετικές διαδικασίες εκλογής βουλευτών! Στις περισσότερες ισχύει μεν η αναλογική εκπροσώπηση (proportional representation ο διεθνής όρος), δηλαδή σ’ αυτές που εκλέγουν παραπάνω από έναν βουλευτές. Υπάρχουν, όμως, και οι μονοεδρικές περιφέρειες, οι οποίες μόνο αναλογικές δεν είναι. Η έδρα καταλήγει στο κόμμα που θα πλειοψηφήσει έστω και μία ψήφο διαφορά (first-past-the-post ο διεθνής όρος). Και βέβαια υπάρχουν και οι 15 βουλευτές επικρατείας, οι οποίοι εκλέγονται με λίστα  και για την εκλογή τους υπολογίζονται οι ψήφοι κάθε κόμματος σε όλη τη χώρα, σα να ήταν η Ελλάδα μία εκλογική περιφέρεια.
3. Το όριο του 3%: Μοιάζει μικρό αυτό το όριο, και μπήκε για πολύ συγκεκριμένους λόγους στην Ελλάδα από τους εκλογικούς νόμους που ισχύουν από το 1993 και μετά. Μπορεί, όμως, να διαφοροποιήσει σε μεγάλο βαθμό τα ποσοστά και τα αποτελέσματα. Κι αυτό διότι τα κόμματα που δεν ξεπερνούν το 3% δεν δικαιούνται έδρες. Αν π.χ. υπάρξει ένα ποσοστό ψηφοφόρων 8% που θα δώσει την ψήφο του σε κόμματα, τα οποία δεν θα ξεπεράσουν το 3%, αυτό σημαίνει ότι συνολικά 24 έδρες θα καταλήξουν σε άλλο κόμμα απ’ αυτό που θα κατέληγαν αν ίσχυε η απλή αναλογική! Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό των κομμάτων που μένουν εκτός Βουλής, τόσο πιο στρεβλό το τελικό αποτέλεσμα.

Πιο αναλογικό, αλλά όχι και “απλή”

Γι’ αυτό, λοιπόν, ο όρος «απλή αναλογική» συνιστά παραπλάνηση, αν όχι απάτη. Το σύστημα, βέβαια, είναι πολύ πιο αναλογικό από τα συστήματα-εκτρώματα που δοκίμασε η Ελλάδα στο παρελθόν, τα οποία διαστρέβλωναν σε τεράστιο βαθμό τη λαϊκή ψήφο με στόχο να αποκτήσει η χώρα αυτοδύναμη κυβένρηση σώνει και καλά. Με τελευταίο παράδειγμα το διαβόητο μπόνους των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα, το οποίο μάλιστα εφαρμόστηκε σε πολλές διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις.

Από την κατάργηση του ληστρικού μπόνους, όμως, μέχρι την «απλή αναλογική» υπάρχει μεγάλη απόσταση. Το σύστημα που θα εφαρμοστεί όντως κατανέμει αναλογικά τις έδρες, αλλά μόνο στα κόμματα που ξεπερνούν το 3% και δικαιούνται κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Και συνεχίζει να είναι το μοναδικό σύστημα στον κόσμο, στο οποίο οι βουλευτές εκλέγονται με τρεις διαφορετικούς τρόπους στην ίδια αναμέτρηση.