Περιεχόμενα
Η αλήθεια είναι πως το Πάσχα, σε αντίθεση με την γιοτρή των Χριστουγέννων, γιορτάζεται από τον καθε λαό με διαφορετικό τρόπο. Έτσι, λοιπόν και στην αγαπημένη μου Σουηδία και την ακόμα μεγαλύτερη λατρεία μου, την Φινλανδία, το Πάσχα δεν θα μπορούσε να μην έχει την δική του Σκανδιναβική βερσιόν, η οποία έχει τις δικές της ρίζες στις σκανδιναβικές δοξασίες και θρύλους. Ευθύς αμέσως πάμε να ανακαλύψουμε ένα διαφορετικό «πέρασμα» και πιστεύω ότι θα σας εκπλήξει.
Ως παιδιά στο Värmland της Σουηδίας, ο Fredrik Skott και η αδερφή του συνήθιζαν να ντύνονται μάγισσες και να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα για να δίνουν γράμματα γεμάτα με καραμέλες στους γείτονες και τους φίλους τους. Αλλά η περίσταση δεν ήταν το Halloween: Ήταν η παραμονή του Πάσχα.
Σε αντίθεση με τα κουνελάκια και τα καλάθια αυγών που πολλοί άνθρωποι συνδέουν με το Πάσχα, κάθε χρόνο στη Σουηδία και τη Φινλανδία, τα μικρά παιδιά συνεχίζουν μια παράδοση αιώνων που σηματοδοτεί τη νύχτα που οι μάγισσες γιόρταζαν το Μεγάλο Σάββατο με τον διάβολο πριν από την ανάσταση του Ιησού.
Ντυμένοι σαν μάγισσες του Πάσχα (påskkärringar)—και πασχαλινά τρολ (påsktroll)—πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα ευχόμενοι στις οικογένειες «Glad Påsk». Η παράδοση ποικίλλει ελαφρώς ανά περιοχή: Ενώ ορισμένες κοινότητες γιορτάζουν την παραμονή του Πάσχα, άλλες ντύνονται τη Μεγάλη Πέμπτη. Μερικά παιδιά τραγουδούν ως αντάλλαγμα για μια καραμέλα, ενώ άλλα δίνουν στους γείτονές τους γράμματα γεμάτα με καραμέλες.
Ο Skott, τώρα διδάκτωρ της σκανδιναβικής λαογραφίας στο Ινστιτούτο Γλώσσας και Λαογραφίας στο Γκέτεμποργκ, έχει περάσει χρόνια μελετώντας τη σουηδική παράδοση μουμοποίησης, η οποία ρίχνει φως στη σχέση μεταξύ μαγείας και Πάσχα καθώς και στο πώς άλλαξαν οι πεποιθήσεις για τις μάγισσες με την πάροδο του χρόνου στη Σουηδία.
Η προέλευση των μαγισσών του Πάσχα
Δεν υπάρχεια ακόμα μια συγκεκριμένη ημερομηνία σχετικά με το πότε ακριβώς ξεκίνησε η παράδοση, αλλά οι μελετητές συμφωνούν ότι προέρχεται από το κύμα των μαγισσών της Σουηδίας που διήρκεσε από το 1668 έως το 1678, καθώς και από μια ισχυρή λαογραφία γύρω από τις μάγισσες που είχε ξεκινήσει ήδη από το 1400.
Μία από αυτές τις ιδέες ήταν η πεποίθηση ότι οι μάγισσες πέταξαν σε μια πλασματική τοποθεσία που ονομάζεται Mount Blåkulla για να γιορτάσουν τα Black Sabbaths ή Witches’ Sabbaths. Στο όρος Blåkulla, όλα γίνονταν αντίστροφα: Οι ηλικιωμένοι μεγάλωναν και κατέληγαν να γίνονται νέοι και οι άνθρωποι χόρευαν με την πλάτη τους γυρισμένη ο ένας στον άλλο.
Οι λαϊκές ιστορίες υποστήριζαν ότι το χάος της Blåkulla μεταφέρθηκε και στον κόσμο μας κατά την περίοδο μεταξύ της Μεγάλης Πέμπτης και του Μεγάλου Σαββάτου. «Όταν ο Ιησούς ήταν νεκρός, πίστευαν ότι οι μάγισσες και άλλα πλάσματα ήταν πιο δραστήρια από άλλες φορές», λέει ο Skott.
Σύμφωνα με τον λαογράφο Per-Anders Östling, οι πιο διάσημες δίκες μαγισσών της Σουηδίας ξεκίνησαν το 1668 αφού τα παιδιά διέδιδαν φήμες ότι τους πήγαν μάγισσες στο όρος Blåkulla. Εκατοντάδες γυναίκες κατηγορήθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο και αυτός ο φόβος για τις μάγισσες παρέμεινε και τον επόμενο αιώνα. Κοινότητες στη νοτιοδυτική Σουηδία άναβαν τεράστιες φωτιές και έκλειναν καλά τις πόρτες τους πριν από το Πάσχα για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και τα παιδιά τους από τις μάγισσες.
Μάγισσες του Πάσχα τον 19ο αιώνα
Μέχρι το 1800, έφηβοι και νεαροί ενήλικες συμμετείχαν στην παράδοση των μαγισσών του Πάσχα, γράφει ο Skott – και η έρευνά του υποδηλώνει περαιτέρω ότι οι εκκλησίες του Halland απαγόρευαν ήδη στους ανθρώπους να ντύνονται το Πάσχα στη δεκαετία του 1820.
Οι περισσότερες φορεσιές τους επικαλούνταν γριές αγρότισσες με μακριές φούστες και μαντήλια από παλιά κουρέλια. Οπλισμένες με σκούπες ή κοντάρια και κέρατα ελαφιών που πιστεύεται ότι δίνουν τη δύναμη της φυγής, οι μάγισσες του Πάσχα πετούσαν μερικές φορές γράμματα στα κατώφλια των τοπικών σπιτιών με έναν στίχο που προσκαλούσε τον παραλήπτη να συμμετάσχει στο Σάββατο των μαγισσών.
Αυτές οι μάγισσες επίσης συχνά παραμόνευαν στην πόλη, τρομάζοντας τα παιδιά ή ζητιανεύοντας φαγητό και αλκοόλ. Αυτοί οι απατεώνες αντικατόπτριζαν ακόμη και την «πραγματική» συμπεριφορά των μαγισσών, ρίχνοντας στάχτη στις καμινάδες (πιστεύεται ότι οι μάγισσες πετούσαν καμινάδες στο δρόμο τους προς την Blåkulla) ή τραυματίζοντας ζώα και ρίχνοντας νερό στα άλογα για να φαίνεται ότι είχαν ιδρώσει από μάγισσες που τα καβαλούσαν το Μεγάλο Σάββατο.
Για να κρατήσουν κρυφή την ταυτότητά τους και να φαίνονται όσο το δυνατόν πιο τρομακτικοί, πολλοί κάλυπταν τα πρόσωπά τους με αιθάλη ή φορούσαν μια υφασμάτινη ή χάρτινη skråpukansikte (μάσκα) με φρύδια φτιαγμένα από βρύα. Οι μάγισσες του Πάσχα επίσης συχνά ντύνονταν σταυρωτά, ενισχύοντας περαιτέρω την ιδέα ότι οι μάγισσες ανέτρεψαν τον κόσμο κατά την περίοδο μεταξύ του θανάτου του Ιησού και της ανάστασης.
Σε μια διάλεξη του 2012 που μοιράστηκε με το National Geographic, ο Scott είπε ότι το έθιμο θα μπορούσε επίσης «να θεωρηθεί ως μια λίγο πολύ αποδεκτή εξέγερση ενάντια στον κόσμο των μεγάλων και τις καθημερινές ιεραρχίες εξουσίας. Την Κυριακή του Πάσχα, επιτρεπόταν στους νέους να κάνουν πράγματα που κανονικά δεν θα ήταν αποδεκτά, όπως, για παράδειγμα, να αλείφουν τα παράθυρα με πίσσα ή να ζητιανεύουν χρήματα».
Η παράδοση των μαγισσών του Πάσχα εξαπλώθηκε στη Φινλανδία το 1900 όπου πήρε ένα διαφορετικό όνομα: Virvonta. Τα παιδιά της Φινλανδίας ασκούν δύο διαφορετικές παραδόσεις: Η μία προέρχεται από τον Χριστιανισμό και περιλαμβάνει παιδιά που ανταλλάσσουν κλαδιά δέντρου ιτιάς για μια καραμέλα την Κυριακή των Βαΐων. Το άλλο πηγάζει από την παραδοσιακή μαγεία της συγκομιδής μεταξύ της σουηδόφωνης μειονότητας στην Οστροβόθνια, της οποίας τα παιδιά ντύνονται μάγισσες του Πάσχα και πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα την παραμονή του Πάσχα.
Μια σύγχρονη πασχαλινή παράδοση μαγισσών
Τον 20ο αιώνα, το στοιχείο του cross-dressing εξαφανίστηκε όπως και οι στοιχειωμένες μάσκες. Σήμερα, η πρακτική του ντυσίματος ως μάγισσες του Πάσχα έχει μειωθεί καθώς το Halloween αυξάνεται σε δημοτικότητα.
Ένας λόγος που το Halloween άνθισε μετά την καθιέρωσή του στις αρχές της δεκαετίας του 1990, υποστηρίζει ο Skott, είναι ότι η παράδοση των μαγισσών του Πάσχα έχει αλλάξει σε «χαριτωμένα» κοστούμια για κυρίως μικρότερα παιδιά και όχι σε τρομακτικά κοστούμια παλαιότερων εποχών. Από πολλές απόψεις, λέει ο Skott, «Οι μάγισσες του Halloween μπορούμε να πούμε ότι είναι οι κληρονόμοι των μαγισσών του Πάσχα».
Παρόλο που ο Skott συνέχισε να ντύνεται μέχρι τα επτά του, σήμερα οι συμμετέχοντες είναι κυρίως βρέφη και συμμετέχουν περισσότερα νεαρά κορίτσια παρά αγόρια, ντυμένα με πολύχρωμα μαντήλια, με κόκκινα μάγουλα και καφετιέρες για να μαζεύουν τα γλυκά τους. Κάποιοι δίνουν στις οικογένειες ζωγραφιές μαγισσών, αλλά κάποιοι δεν πηγαίνουν καθόλου από πόρτα σε πόρτα και αντι αυτού συμμετέχουν στις πασχαλινές παρελάσεις που διοργανώνονται για να κρατήσουν ζωντανή τη σουηδική κληρονομιά.
Ωστόσο, για όλους όσους συμμετέχουν, οι μέρες πριν από το Πάσχα παραμένουν μια εποχή μαγευτικού χάους.
Πηγή: National Geographic.com
*Photo Credits: Janika Tuomennoro Instagram
