Περιεχόμενα
Με το προφητικό, και άκρως διεισδυτικό της όραμα για τις ανείπωτες δυνατότητες του μέλλοντος, η Zaha Hadid έφερε μια αναμφισβήτητη αίσθηση θηλυκότητας στη μοντερνιστική αρχιτεκτονική του πλανήτη, από το Λονδίνο μέχρι τη Σαραγόσα, και από το Μπακού μέχρι το Πεκίνο.
Γράφει ο Γιάννης Παπαϊωάννου
Οι ριζοσπαστικές προτάσεις της για πρωτοφανείς νέες φόρμες, με αυτό το ευδιάκριτο πέπλο επιστημονικής φαντασίας να τυλίγει όλο το έργο της, της χάρισαν το μεταθανάτιο επίθετο «Βασίλισα της Καμπύλης», χάρη στην αφοσίωσή της στην νέα τεχνολογία σχεδιασμού και κατασκευής μέσω υπολογιστή, που της επέτρεπε να σχεδιάσει απίθανα σχέδια τα οποία, κυριολεκτικά, αψηφούν τη βαρύτητα. Μνημειώδεις φόρμες μέσα στο χάος του αστικού τοπίου, χωρίς καμία αρχή στατικότητας, γλυπτά κτίρια που ρέουν σαν μαρμάρινα ποτάμια, αρμονικά σε καταπράσινα πάρκα, τοπογραφικά που κάποτε θεωρούνταν μη οικοδομήσιμα, ώστε να σχεδιαστούν και να χτιστούν […]
Βέβαια, οι «αποδομιστικές» ευαισθησίες της Hadid επεκτάθηκαν πέρα από τη σφαίρα των πρωτοποριακών τοπογραφικών σχεδίων που παρουσίαζε για τα κτίρια της, τα οποία θα παραβίαζαν τους κανόνες, φανερώνοντας νέες δυνατότητες για την αρχιτεκτονική (και το ρεύμα της αποδόμησης), και θα διέσχιζαν ένα ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο. Οι δημιουργίες της ήταν οράματα, όπου το χάος και η τάξη, του σύμπαντος και της φύσης, η απουσία φόρμας και οι συνεχείς αποκλίσεις από τους τεχνικούς συμβιβασμούς, γέννησαν έναν μοναδικό αρχιτεκτονικό δυναμισμό, που καμία γυναίκα δεν είχε καταφέρει μέχρι τότε.
Το ότι λίγα, από όλα όσα έχουν γραφτεί για εκείνη, δεν αναφέρουν τον «ασυγχώρητο» χαρακτήρα της, είναι απόδειξη του πόσο σκληρά έπρεπε να πιέσει για να διεκδικήσει έναν δικό της χώρο. Το ότι το πέτυχε είναι θετική απόδειξη του σθένους και της αποφασιστηκότητας χρειαζόταν για να ξεπεράσει τα κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά εμπόδια που της παρουσιάζονταν λόγω του φύλου της και των συνθηκών του.
Η Zaha Hadid αψήφισε τη μοίρα της
Aυτό δεν σημαίνει ότι η Zaha Hadid εργαζόταν στην αφάνεια κατά τη διάρκεια της ζωής της, ιδιαίτερα στα τελευταία της χρόνια. Η καριέρα της στέφθηκε με πολλές πρωτιές, ιδίως όταν βραβεύθηκε ως η πρώτη γυναίκα που έλαβε το Βασιλικό Χρυσό Μετάλλιο του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων για την αναγνώριση του έργου της το 2016. «Σήμερα, βλέπουμε όλο και περισσότερες γυναίκες αρχιτέκτονες», είπε σε μια δήλωση της όταν αποδέχτηκε την τιμή. «Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι κάτι εύκολο. Μερικές φορές οι προκλήσεις είναι τεράστιες. Υπήρξαν τεράστιες αλλαγές τα τελευταία χρόνια και ως γυναίκες θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για αυτήν την πρόοδο».
(Oli Scarff/Getty Images)
Σε συνδυασμό με τη φήμη, όχι μόνο των συνομηλίκων της, αλλά και εκείνων που θα συναντούσαν και θα αντίκρυζαν το έργο της από κοντά, η Hadid κέρδισε επίσης το βραβείο Stirling για την αρχιτεκτονική δύο φορές και έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το πιο τιμημένο βραβείο διεθνούς αρχιτεκτονικής το 2014, το Pritzker Prize – μια σπουδαία τιμή που συχνά παρομοιάζεται με το βραβείο Νόμπελ.
Φυσικά, είναι σχεδόν αυτονόητο ότι το έργο της Zaha Hadid δεν έτυχε πάντα αναγνώρισης. Κατά τη διάρκεια μιας καριέρας που διήρκεσε τρεις δεκαετίες, η Hadid αντιμετώπισε μεγάλες αποτυχίες. Οι πιο αξιοσημείωτες ήταν τα ματαιωμένα σχέδιά της για την Όπερα του Κάρντιφ Μπέι και η «ολυμπιακών» διαστάσεων καταστροφή σχετικά με ένα στάδιο στο Τόκιο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020, μια διαμάχη στην οποία η Ιαπωνική κυβέρνηση απέσυρε το σχέδιο της Hadid (που κέρδισε τον διαγωνισμό) όταν εξέχοντες Ιάπωνες αρχιτέκτονες εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους. Αλλά περισσότερο απ’ όλα, το ότι το Ιρακ, η χώρα στην οποία γεννήθηκε, δεν ανταπέδωσε ποτέ την αγκαλιά του με στοργή αποτελεί μια από τις πιο οδυνηρές πτυχές της κληρονομιάς της.
Η κληρονομιά της Zaha Hadid είναι ένας αστείρευτος οδηγός έμπνευσης και δημιουργίας, αλλά και μια ακλόνητη απόδειξη ότι, παρά τις αντιξόοτητες, όλα είναι πιθανά. Ότι μπορείς να είσαι γυναίκα γεννημένη στο Ιράκ, Σουνίτισα Μουσουλμάνα αραβικής καταγωγής, μετανάστρια και «ντίβα», που μέσα από την απόλυτη θέληση και την επιθυμία για καινοτομία μπορείς να σκαρφαλώσεις στην κορυφή μιας βιομηχανίας, στραμμένης εναντίον σου για αρκετές δεκαετίες, και τελικά να γίνεις η σημαντικότερη αρχιτέκτων στην μνήμη όλων.
H Zaha Hadid πέθανε το 2016 από καρδιακή προσβολή στα 65 της, αφήνοντας πίσω την πρακτική της, τους Zaha Hadid Architects, καθώς και μια τεράστια κληρονομιά που προσθέτει δέος και θαυμαστό στον ορίζοντα των πόλεων σε όλον τον κόσμο.
Κάποια από τα αρχιτεκτονήματα-εμβλήματα που σχεδίασε η Zaha Hadid:
Bee’Ah Headquarters
Πηγή: Zahahadid.com
Άνοιξε το 2018 και πρόκειται για ένα οικολογικό κέντρο, βαθιά στην έρημο Σαρτζάχ. Ο σχεδιασμός έγινε το 2013 και η κατασκευή του έγινε με γνώμονα την ανάδειξη των μεγάλων ερήμων και αμμόλοφων που εκτείνονται σε δεκάδες χιλιόμετρα γύρω του. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα κτήρια αυτού του μεγέθους που λειτουργούν με ανανεώσιμη ενέργεια και ανακυκλωμένα υλικά.
Grand Théâtre de Rabat
Πηγή: Zahahadid.com
To 2009 η Hadid συμμετείχε σε έναν διαγωνισμό για να χτίσει μια όπερα στην Καζαμπλάνκα. Ο βασιλιάς του Μαρόκου, Μοχάμεντ ΣΤ’, θαύμασε το σχέδιό της και την κάλεσε να χτίσει το θέατρο στην πρωτεύουσα Ραμπάτ. Εκείνη, αντί να εφαρμόσει το ίδιο σχέδιο που θα έκανε στην Καζαμπλάνκα, θέλησε να προσαρμόσει το σχέδιο στο σημείο που θα έχτιζε το θέατρο, δηλαδή σε μια πλημμυρισμένη πεδιάδα που αποστραγγίστηκε.
Στο νέο της σχέδιο, η Hadid θέλησε να ενώσει τη Ραμπάτ με την αρχαία πόλη Σαλέ, που είναι εκατέρωθεν του ποταμού Μπου Ρεγκρέγκ κι έτσι δημιούργησε ένα τεχνητό νησί που το περιβάλλει ο ποταμός και μικρές λίμνες. Το τελικό θέατρο που θα ανοίξει το 2022, έχει υπαίθριο χώρο 7.000 θέσεων και κλειστό χώρο 1.800 θέσεων. Η εσωτερική αίθουσα αποτελείται από χειροποίητες διακοσμήσεις από ορείχαλκο σφυρηλατημένο από τεχνίτες του Μαρακές. Το κεντρικό αμφιθέατρο αποτυπώνει ένα κρυστάλλινο γεωμετρικό μοτίβο, εμπνευσμένο από τις παρασοδιακές muqarnas του Μαρόκο (πρόκειται για κτήρια με διάκοσμο και κελυφωτή κατασκευή που δημιουργούν έναν θόλο). Δεν μένει όμως στο παραδοσιακό. Το συνδύασε με το φουτουριστικό.
Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ
Πηγή: Zahahadid.com
Στην πατρίδα της, το Ιράκ, η Hadid έφτιαξε μια από τις 2-3 πιο όμορφες κεντρικές τράπεζες στον κόσμο, αν όχι η καλύτερη. Πρόκειται για έναν ουρανοξύστη 34 ορόφων (172 μέτρα) στη μία όχθη του Τίγρη, σε σχήμα άνθους που μαζί με τον γύρω χώρο, σχηματίζουν ένα τεχνητό πόδι. Είναι κατασκευασμένος από σκυρόδεμα, γυαλί και χάλυβα και διαθέτει κατάλευκους εσωτερικούς χώρους. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 2021 και η τράπεζα αναμένεται να ανοίξει το 2022, όντας μια από τις λίγες κεντρικές τράπεζες στον αραβικό κόσμο και η μόνη στο Ιράκ που μπορεί να έχει απόθεμα σε δηνάρια. Παράλληλα, με τις γυάλινες προσόψεις, το κτήριο έχει φτιαχτεί για να έχει αντοχή σε βομβιστικές επιθέσεις και επιθέσεις από αέρος.
* Το παρόν κείμενο είναι ένα μέρος από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nitro. Μπορείς να το διαβάσεις ολόκληρο στο 3ο τεύχος που κυκλοφορεί στα περίπτερα.
