Μπήκε η άνοιξη του 2022. Αντί για λουλούδια, πόλεμος. Χρειαζόμαστε καταφύγια-όχι σαν αυτά που χρειάζονται τα θύματα του πολέμου, εμείς για την ώρα, από καθαρή τύχη, είμαστε ασφαλείς.
Μιλώ για καταφύγια σκέψης και μνήμης.
Για αντι-δημοσιογραφικά κείμενα, από εκείνα που αγαπώ πιο πολύ. Πέρσι, ήταν άνοιξη και πάλι. Διαφορετική. Ούτε καλύτερη, αλλά μάλλον ούτε και χειρότερη. Και συναντήθηκε στην Φωκίωνος Νέγρη με τον Σπύρο Στάβερη, έναν από τους καλύτερους Έλληνες φωτογράφους.
Ο Σπύρος Στάβερης δεν ήταν πολύ ομιλητικός. Ό, τι λίγο έλεγε όμως είχε για μένα μεγάλη σημασία. Ελπίζω και για εσάς. Έστω και ένα χρόνο μετά. Έτσι, σαν καταφύγιο από την βομβαρδιστική περί του πολέμου ενημέρωση.
Διαβάστε το σαν μια συζήτηση από εκείνες που γίνονται καθημερινά και, συνήθως, ατυχώς, δεν δημοσιεύονται πουθενά.
Ενδιάμεσα στις ερωτοαπαντήσεις, απολαύστε μερικές σπάνιες φωτογραφίες που μας παραχώρησε ο Σπύρος Στάβερης.
Σας ρώτησαν κάποια στιγμή σχετικά με την κειμενογραφία, ότι λίγοι φωτογράφοι είναι και καλοί κειμενογράφοι. Στο σήμερα είναι ανάγκη να υπάρχει λεζάντα; Ή ίσως περιττεύει;
Έχω βγάλει σχολή ιστορίας επομένως έχω μάθει να γράφω σε αυτό το πλαίσιο. Βέβαια έμαθα να γράφω στη Γαλλία γιατί εκεί μεγάλωσα και πλέον μου είναι αρκετά δύσκολο να τα βρίσκω στα ελληνικά και να γράφω. Μετά τις σπουδές μου έφυγα από το Παρίσι, γύρω στα 27-28.
Επιστρέφετε στη Γαλλία, καμιά φορά;
Η μητέρα και η αδερφή μου είναι εκεί οπότε φροντίζω μια φορά τον χρόνο να πηγαίνω. Τώρα λόγω της κατάστασης έχω δύο χρόνια να πάω.
Τι κρατάτε από εκεί σαν μνήμη δυνατή;
Την πόλη αυτή τη θεωρούσα δίκη μου μέχρι να φύγω, τίποτα δεν μου ήταν άγνωστο. Είναι πολύ πιθανό να τη γνώριζα καλύτερα από πολλούς Παριζιάνους. Περπατούσα πολύ, είχα φίλους εκεί…
Πιστεύετε πολύ στη σημασία ενός τόπου για τη διαμόρφωση μας;
Εξυπακούεται ότι μας διαμορφώνει. Ήταν και κατά κάποιον τρόπο ένα χρέος απέναντι στη γαλλική κουλτούρα.
Πώς σας αντιμετώπισαν εδώ στην Ελλάδα μετά την επιστροφή σας;
Δεν είχα ποτέ κόψει τις επαφές με την Ελλάδα καθώς κάθε καλοκαίρι εδώ βρισκόμουν για να δω τους συγγενείς μου.
Τι λέγατε ότι θα γίνετε όταν μεγαλώσετε όταν ήσασταν παιδί;
Αν είχα κάτι στο μυαλό μου ήταν σε σχέση με τον κινηματογράφο. Κατάλαβα μετά όμως μου ταίριαζε πολύ καλύτερα η φωτογραφία σαν μοναχική δραστηριότητα.
Κάνατε διάφορες δουλειές στη ζωή σας. Τι θυμάστε χαρακτηριστικά εκτός από την φωτογραφία, βεβαίως;
Εκείνο τον καιρό έρχονταν πολλοί Έλληνες φοιτητές στο Παρίσι των οποίων τα γαλλικά δεν ήταν πολύ καλά και απευθύνονταν σε εμένα για να τους τα βελτιώσω κάπως. Προέβησα ακόμα και σε μεταφράσεις ολόκληρων διατριβών και εργασιών.
Γιατί έχετε σταματήσει να φωτογραφίζετε;
Έχω φωτογραφήσει πάρα πολύ και έχω φτάσει σε έναν κορεσμό πια. Δεν είναι σίγουρο ότι θα ξεκινήσω πάλι να φωτογραφίζω.
Τι θυμάστε πολύ χαρακτηριστικά;
Νομίζω ότι έχω φωτογραφίσει όλη την κλίμακα της κοινωνίας. Από πρεζάκια της Ομόνοιας μέχρι τους κοσμικούς τότε που γινόταν το μάλε βράσε με το χρηματιστήριο…
Πού αισθανόσασταν πιο οικεία; Στα σαλόνια ή στα λιμάνια;
Εννοείται στα λιμάνια γιατί εκεί υπάρχει ένα αίσθημα πιο ατόφιο, πιο αυθεντικό. Όσο ανεβαίνεις πάνω το αίσθημα είναι πιο κρυμμένο, πιο υποκριτικό και πιο στριφτό.
Έχετε χρησιμοποιήσει ποτέ το Photoshop, κύριε Στάβερη;
Σε πρόσωπο ποτέ, αλλά εάν ας πούμε προεξέχει κάποιο κάγκελο που με ενοχλεί ναι.
Ποια ήταν η πρώτη κάμερα που αγοράσατε;
Μια απλή κάμερα φιλμ.
Πόσες κάμερες έχετε;
Έχω χρησιμοποιήσει πολλές αλλά έχουν αχρηστευθεί από τη χρήση. Εγώ βέβαια τις κρατάω, δεν έχω πουλήσει καμία.
Ποια ήταν η τελευταία φωτογραφία που τραβήξατε πριν σταματήσετε;
Δεν θυμάμαι.
Με τι ασχολείστε; Πώς γεμίζετε τη μέρα σας;
Έχω ένα μπλογκ στη lifo που μου τρώει αρκετές ώρες, καθώς ψάχνω να βρω υλικό και κάποια κείμενα που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα και μου φαίνονται ενδιαφέροντα. Μετά, κάποιες βόλτες, κάποιο σινεμά…
Ποιο διάσημο πρόσωπο που φωτογραφήσατε σας έχει μείνει πολύ έντονα στη μνήμη;
Αυτό που συνέβαινε είναι ότι συγκεντρωνόμουν πάρα πολύ σε αυτό και προσπαθούσα να βγει κάτι ενδιαφέρον από μια φωτογράφηση οπότε μετά δε θυμόμουν τίποτα από την τόση ένταση. Ας πούμε τη Σωτηρία Μπέλλου τη φωτογράφισα στο νοσοκομείο.
Έχετε κάνει εκθέσεις;
Οι εκθέσεις που έκανα ήταν σε φωτογραφικά πλαίσια μαζί με άλλους φωτογράφους. Μια έκθεση λεγόταν depression era παρμένη από την εποχή της ύφεσης της μεγάλης στις ΗΠΑ. Προσπαθήσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο την εποχή της κρίσης. Από τις εκθέσεις αυτές βγήκε κι ένα φεστιβάλ, το ΜΕΤ ΦΩΤΟ στο Ρέθυμνο.
Υπήρξε κάποια στιγμή που να αισθανθήκατε άβολα; Για παράδειγμα να σας διώξουν από κάποιο μέρος; Ή να φύγετε εσείς; Ή να φάγατε «πόρτα» κάπου;
Κάποτε είχα κάνει ένα ταξίδι στο Λονδίνο και έκανε ένα σόου ο Γκοτιέ εκεί κάπου. Είχα προσπαθήσει να μπω για να φωτογραφίσω αλλά έφαγα «πόρτα» καθώς δεν είχα πρόσκληση.
Είναι άγονη η εποχή μας εν γένει;
Τώρα βγαίνουμε από μια νεκρή κατάσταση που τα ξέρανε όλοι όλα. Η κοινωνία βέβαια πάντα εξελίσσεται και η Αθήνα συνεχίζει να αλλάζει οπότε πάντα βρίσκεις πράγματα. Γενικότερα σαν άνθρωπος δεν είμαι νοσταλγός, ζω στο παρόν.
Ποιους φωτογράφους αγαπάτε πολύ;
Οι Γάλλοι κλασικοί, οι Ιάπωνες, κάποιοι Ρώσοι μου αρέσουν πολύ. Μην ζητάτε ονόματα.
Πότε ξεκινήσατε να βιοπορίζεστε από τη φωτογραφία; Σε ποια φάση της ζωής σας;
Όταν ήρθα εδώ, με ανέλαβε ένας φίλος που είχε ήδη ανοίξει ένα εργαστήρι ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Κάθισα δίπλα του δυο χρόνια, μου έδειξε πώς γίνονται οι εκτυπώσεις και έμαθα αρκετά καλά την τέχνη. Μετά από αυτά τα δυο χρόνια ήθελα να ξανά βγω προς τα έξω και να αρχίσω να κάνω φωτογραφικά θέματα. Έτσι λοιπόν, έκανα ένα ταξίδι στην Τουρκία.
Ποια είναι η άποψη σας περί instagram, stories και φίλτρων;
Το βρίσκω μια χαρά εγώ αυτό, δεν έχω κανένα κόμπλεξ με όλο αυτό. Η νέα γενιά έχει κατακτήσει πολύ καλά αυτό το μέσο και παρατηρώ ότι ξέρουν τα παιδιά πώς να φωτογραφηθούν, πώς να κρατήσουν το κινητό, κλπ.
Έχετε πει σε μια συνέντευξη ότι οι φωτορεπόρτερ είναι κάτι απαραίτητο και ότι τους χρειαζόμαστε. Θα το κάνατε ποτέ;
Εγώ ήθελα να το κάνω και θα με ενδιάφερε, απλώς δεν βρέθηκε το πρακτορείο για να το κάνω.
Ταινίες, θέατρα, βιβλία; Αποτελούν ερεθίσματα για έναν φωτογράφο;
Μια περίοδο στο σχολείο και λίγο μετά το σχολείο έβλεπα πάρα πολλές ταινίες στο Παρίσι και νομίζω ότι αυτό διαμόρφωσε τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα.
Διαβάζετε κάτι αυτόν τον καιρό;
Δεν πολύ διαβάζω ποίηση, διαβάζω μυθιστορήματα.
Για την πολιτική ορθότητα σε σχέση με το αντικείμενό σας τι έχετε να πείτε;
Γενικότερα έχω παρατηρήσει ότι το γυμνό έχει φύγει από τα έντυπα και τα σάιτ γιατί από πίσω υπάρχει η Google που υπαγορεύει τους δικούς της όρους για τις διαφημίσεις. Αυτό είναι ένα πράγμα που αφορά άμεσα τη δουλειά μου και κατά τη γνώμη μου είναι ολέθριο. Έχει, δε, γίνει τάση το ρετρό και το 90s. Πάντα γίνονταν αυτά τα πισωγυρίσματα. Νομίζω είναι άλλοι οι ρυθμοί τώρα και απαιτούνται όλες αυτές οι αλλαγές. Τη γενιά μου θα τη χαρακτήριζα πολιτικοποιημένη.
Σας στέλνουν οι νέοι εικόνες για να τους πείτε τη γνώμη σας;
Μου στέλνουν μερικές φορές αλλά εγώ θα ήθελα να μου στέλνουν περισσότερο. Δεν τους λέω την άποψη μου, τις δημοσιεύω κατευθείαν.
Θα ήθελα να μου χαρίσετε μια δική σας ιστορία…
Όταν ήμουν στο Παρίσι σε μια αποστολή του Έψιλον για να φωτογραφίσω τον Λεπέν, καθώς μπήκα στο λεωφορείο προς το αεροδρόμιο συνειδητοποίησα ότι είχα ξεχάσει την τσάντα μου με την κάμερα στη στάση του λεωφορείου. Αμέσως έτρεξα στον οδηγό για να δούμε τι μπορεί να γίνει κι εκείνος τηλεφώνησε στον οδηγό λεωφορείου του επόμενου δρομολογίου μήπως τη βρει. Ευτυχώς ήμουν τυχερός και τη βρήκε και μου την έφερε. Πιστεύω στην τύχη, όλη μου η τέχνη εκεί βασίζεται. Στη μοίρα δεν ξέρω εάν πιστεύω.
Τι θεωρείτε κιτς;
Κάτι που ξεφεύγει από τα κοινώς παραδεκτά όρια και την αισθητική του καθενός.
Ένα τυπικό σας 24ωρο αυτήν την εποχή;
Είναι πολύ ήσυχο. 9 η ώρα είμαι ξύπνιος, πίνω έναν καφέ, πάω στον υπολογιστή να ενημερωθώ για τα νέα της ημέρας, ψάχνω για θέματα, τα βρίσκω, τα μεταφράζω και το απόγευμα πάω βόλτα στην Πλάκα ή στον εθνικό κήπο ή κάποιο θερινό σινεμά.
Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται οι άνθρωποι;
Ως έναν άνθρωπο που ενδιαφέρεται για τους άλλους ανθρώπους.
* Περισσότερα για τον Σπύρο Στάβερη εδώ.
