Μελίνα Μερκούρη: Η Μεγάλη Ελληνίδα μέσα από 10 περιστατικά της ζωής της

Άλλοι την αποκάλεσαν μεγάλη ηθοποιό. Άλλοι στάθηκαν στην εμβληματική καριέρα της στην πολιτική και το υπουργείο Πολιτισμού. Η ίδια η Μελίνα Μερκούρη είχε φροντίσει, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τη χώρα και την ίδια, να δώσει τον ακριβή ορισμό για το τι ήταν: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα».

Ακόμα κι αυτοί που δεν τη συμπαθούσαν, παραδέχονταν ότι η Μελίνα Μερκούρη ήταν μια ισχυρότατη προσωπικότητα. Η οποία άφησε το χάραγμά της πάνω σε οτιδήποτε κι αν ασχολήθηκε. Σήμερα που συμπληρώνονται 103 χρόνια από τη γέννησή της (18 Οκτωβρίου 1920) ας θυμηθούμε στιγμές και εικόνες (κάποιες όχι τόσο ευρέως γνωστές) από την συναρπαστική της ζωή και τη μεγάλη της καριέρα.

Η απόπειρα αυτοκτονίας στα 14

Από μικρή ατίθαση και ξέχειλη από έντονα συναισθήματα η Μελίνα Μερκούρη, από μεγαλοαστική οικογένεια (ο πατέρας της Σταμάτης Μερκούρης διατέλεσε υπουργός Δημόσιας Τάξης και Δημοσίων Έργων σε δεξιές κυβερνήσεις και ο παππούς της Σπύρος Μερκούρης ήταν δήμαρχος Αθηναίων) δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γράμματα. Οι συμμαθητές της στο σχολείο την περιέγραφαν ως αδιάφορη για τα μαθήματα και ονειροπόλα, ενώ συχνά τους έλεγε ότι θα ακολουθήσει καριέρα ηθοποιού.

Στα 14 της είχε ερωτευθεί παράφορα τον Γιώργο Παππά, φτασμένο δραματικό ηθοποιό της εποχής κι επίσης μεγαλοαστό, αλλά αυτός δεν ανταποκρίθηκε λόγω της μικρής της ηλικίας. Η Μελίνα προσπάθησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας στις ρόδες ενός αυτοκινήτου, το οποίο ευτυχώς σταμάτησε πριν την χτυπήσει. Η ίδια είχε εξομολογηθεί ότι είχε κάνει και δεύτερη απόπειρα αυτοκτονίας με τον ίδιο τρόπο, στα 30 της χρόνια, αλλά δεν είχε αποκαλύψει τον λόγο.

Το τελεσίγραφο στον Χαροκόπο

Με τα δεδομένα της εποχής δεν ήταν καθόλου παράξενο μια κοπέλα της τάξης της, όπως η Μελίνα Μερκούρη, στην ηλικία των 19 ετών, να παντρεύεται έναν εύπορο επιχειρηματία 15 χρόνια μεγαλύτερό της. Ο γάμος της με τον Παναγή Χαροκόπο, πάντως, δεν «κανονίστηκε» από τις οικογένειες, όπως ήταν συνηθισμένο. Ήταν δική της απόφαση, συνειδητή. Με το τελεσίγραφο, όμως, ότι ο σύζυγός της θα την άφηνε να παίξει στο θέατρο!

Ο Χαροκόπος, τρελά ερωτευμένος μαζί της, όχι μόνο δεν έφερε αντίρρηση, αλλά της πρότεινε να εγκατασταθούν στο εξωτερικό (Λονδίνο ή Παρίσι), όπου θα προσπαθούσε μάλιστα να τη βοηθήσει να κάνει διεθνή καριέρα. Η Μελίνα δεν άνοιξε τότε τα φτερά της. Ο γάμος, που έγινε το 1939, την απελευθέρωσε τη Μελίνα Μερκούρη από την οικογένειά της, αλλά έληξε άδοξα. Κράτησε μέχρι το 1962, αλλά μετά από μερικούς μήνες συμβίωσης υπήρξε απόλυτα συμβατικός.

Η άγνωστη δράση στην Κατοχή

Πολλά έχουν γραφτεί για την δράση της κατά τη διάρκεια της Κατοχής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γεγονός ότι η Μελίνα Μερκούρη ζούσε σ’ ένα τεράστιο σπίτι στο κέντρο της Αθήνας και δεν της έλειπε τίποτα, ενώ ο λαός πέθαινε, έδινε την εικόνα μιας αδιάφορης κακομαθημένης μεγαλοαστής. Είχε, μάλιστα, φανερή ερωτική σχέση με τον Αλέξη Γιαδικιάρογλου, διαβόητο μαυραγορίτη και συνεργάτη των Γερμανών, με τον οποίο διασκέδαζαν συχνά δίπλα σε Γερμανούς αξιωματικούς. Ο δε θείος της Γεώργιος Μερκούρης διορίστηκε από τις αρχές κατοχής διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, καθώς ήταν από τους φανατικότερους θιασώτες του εθνικοσοσιαλισμού (ναζισμού) στην Ελλάδα.

Η ίδια η Μελίνα Μερκούρη δεν θέλησε ποτέ να μιλήσει για όσα έκανε στην Κατοχή. Μίλησαν γι’ αυτήν συνάδελφοί της, προσωπικότητες της ελληνικής Αριστεράς, με τους οποίους είχε θερμές σχέσεις και μετέπειτα στη ζωή της.

Την ίδια περίοδο ο αδελφός της Σπύρος είχε περάσει στην Αντίσταση ως μέλος της ΕΠΟΝ και σύμφωνα με μαρτυρίες (κυρίως από τον ηθοποιό Λυκούργο Καλλέργη και την συγγραφέα Άλκη Ζέη) η Μελίνα χρηματοδοτούσε συχνά τις αντιστασιακές οργανώσεις και άνοιγε το σπίτι της για κάθε κατατρεγμένο, αφού η οικία Χαροκόπου θεωρούνταν «υπεράνω πάσης υποψίας», λόγω πολιτικών φρονημάτων. Με θερμά λόγια έχουν μιλήσει για το ρόλο της εκείνη την εποχή τόσο ο Μάνος Κατράκης, όσο και ο Μανώλης Γλέζος, με τον οποίο τους συνέδεε στενή φιλία.

1955: Η Μελίνα Μερκούρη από το ναδίρ στο ζενίθ

Μετά το τέλος της σχέσης της με τον Γιαδικιάρογλου, στα τέλη της δεκαετίας του ’40,  η Μελίνα έπεσε στην αγκαλιά του Πύρρου Σπυρομήλιου, αξιωματικό του ναυτικού. Η θυελλώδης σχέση τους κράτησε επτά χρόνια, μάλιστα λεγόταν ότι ο Σπυρομήλιος της είχε ζητήσει να εγκαταλείψει τα όνειρα της ηθοποιίας. Χώρισαν το 1955, τη χρονιά που απογειώθηκε η καριέρα της.

Η πρώτη της κινηματογραφική ταινία, η Στέλλα, προβλήθηκε στο φεστιβάλ Κανών κι έτσι ξεκίνησε μια διεθνής καριέρα. Εκεί γνώρισε και τον Ζιλ Ντασέν, τον 14 χρόνια μεγαλύτερό της Γάλλο σκηνοθέτη, με τον οποίο έμεινε μαζί ως το τέλος της ζωής της. Ο Σπυρομήλιος πέθανε πρόωρα από υπερτροφία της καρδιάς το 1961 και ο χαμός του τσάκισε τη Μελίνα Μερκούρη, αν και είχαν μεσολαβήσει πολλά χρόνια από το χωρισμό τους.

Η παράσταση που κατέβηκε σε τρεις ημέρες, το χειροκρότημα του Ροντήρη

Η πρώτη απόπειρα της Μελίνας στο θεατρικό σανίδι ήταν τραυματική. Το θεατρικό έργο «Το μονοπάτι της Λευτεριάς», στο οποίο συμμετείχε, κατέβηκε μόλις τρεις ημέρες μετά την πρεμιέρα, τον Δεκέμβριο του 1944, επειδή θεωρήθηκε επαναστατικό και ανάρμοστο στο τεταμένο κλίμα της εποχής, σε μια Αθήνα που σπαραζόταν από τα Δεκεμβριανά, με οδομαχίες και σκοτωμούς μέσα στην πόλη.

Το 1949 έκανε την πρώτη της μεγάλη επιτυχία, ερμηνεύοντας τον απαιτητικό ρόλο της Μπλανς Ντιμπουά στο «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τένεσι Ουίλιας, από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν.  Ήταν η πρώτη Ελληνίδα ηθοποιός που το τόλμησε κι απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. Η ίδια η Μελίνα Μερκούρη ξεχώρισε το χειροκρότημα και τα συγχαρητήρια του Δημήτρη Ροντήρη, από τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της εποχής.

Η αντιπάθεια στον Ολυμπιακό που την απογείωσε

Η σκηνή της Μελίνας να τραγουδάει τα «Παιδιά του Πειραιά» στην εμβληματική ταινία «Ποτέ την Κυριακή» κοιτώντας την φωτογραφία της ποδοσφαιρικής ενδεκάδας του Ολυμπιακού έχει περάσει στη σφαίρα του θρύλου στο ελληνικό σινεμά. Το πιο αντιφατικό, βέβαια, ήταν ότι η Μελίνα Μερκούρη, που στην ταινία έσταζε μέλι για τους Πειραιώτες λεβέντες των γηπέδων (και είχε σχέση με τον υποτίθεται ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού Γιώργο Φούντα) όχι μόνο ήταν εκπεφρασμένων παναθηναϊκών αισθημάτων, αλλά είχε δηλώσει ότι… αντιπαθεί τον Ολυμπιακό! Ο λόγος; Είχε πει ότι οι φίλαθλοι του πειραιώτικου συλλόγου είναι εγωιστές…

Ο γάμος των επτά λεπτών και ο Κούρκουλος

Με τον Ντασέν ζούσε ήδη μαζί οκτώ χρόνια, όταν το 1964 ανακοίνωσαν ότι θέλουν να επισημοποιήσουν τη σχέση τους (το διαζύγιο με τον Χαροκόπο είχε βγει το 1962). Παντρεύτηκαν το 1966 σε μια λιτή τελετή, που δεν είχε καμία σχέση με τον πρώτο τους γάμο. Η δεύτερη φορά της ήταν στο δημαρχείο Λωζάνης, σε μια διαδικασία που κράτησε μόλις επτά λεπτά.

Υπήρξαν δύο μάρτυρες, σύμφωνα με το τυπικό, ο Ελβετός δικηγόρος του Ντασέν και ο Νίκος Κούρκουλος, με τον οποίο ετοίμαζαν την θεατρική τους επιτυχία «Illya Darling» (μια μεταφορά του «Ποτέ την Κυριακή») στο Μπρόντγουεϊ. Η ίδια είπε ότι απέφυγε να κάνει τον γάμο στην Ελλάδα, επειδή θα έπρεπε να καλέσουν πολύ κόσμο και δεν θα άρμοζε στην τελετή, έτσι όπως την είχε φανταστεί.

Απόπειρες δολοφονίας και αφαίρεση ιθαγένειας

Το πραξικόπημα του 1967 και η Χούντα τη βρίσκει στο απόγειο της διεθνούς καριέρας της και το εκμεταλλεύεται, προσπαθώντας να κινητοποιήσει τη διεθνή κοινότητα κατά του καθεστώτος. Το 1972 σε παράσταση του «Illya Darling» στις ΗΠΑ η Μελίνα Μερκούρη ζητάει επισήμως από το αμερικανικό κοινό να μην επισκέπτεται την Ελλάδα.

Η Χούντα της αφαιρεί την ελληνική ιθαγένεια, δημεύει την περιουσία της και προσπαθεί να αλλοιώσει το προφίλ της στην ελληνική κοινή γνώμη, προσπαθώντας να την ταυτίσει με το κομουνιστικό κίνημα. Δεν τα καταφέρνει. Η Μελίνα είναι εξαιρετικά δημοφιλές πρόσωπο και στις διεθνείς πολιτικές πίστες, είχε δε πολύχρονη φιλία με τον μετέπειτα Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Μιτεράν. Για τη δράση της αυτή υπήρξαν και δύο (τουλάχιστον) απόπειρες δολοφονίας της, αλλά οι επίδοξοι δράστες ποτέ δεν συνελήφθησαν, άρα και δεν αποκαλύφθηκε ποιος κρυβόταν από πίσω.

Προτιμά το ΠΑΣΟΚ από το ΚΚΕ

Το 1974, με τη Μεταπολίτευση, η Μελίνα Μερκούρη γίνεται ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Είχε δεχτεί πρόταση να πολιτευθεί με το ΚΚΕ, αλλά την απέρριψε. Στις εκλογές του 1974 αποτυγχάνει να εκλεγεί για λίγες ψήφους. Το καταφέρνει το 1977 και το 1981 στη Β’ Πειραιά. Από το 1985 και σε όλες τις μετέπειτα αναμετρήσεις τοποθετείται σε εκλόγιμη θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας.

Τα μάρμαρα, η πολιτιστική πρωτεύουσα και οι ατάκες

Με τη νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981 (συμπτωματικά 18 Οκτωβρίου, την ημέρα των γενεθλίων της) η Μελίνα Μερκούρη αναλαμβάνει το Υπουργείο Πολιτισμού. Υπήρξε η μακροβιότερη υπουργός του Ανδρέας (1981-89 και 1993-94). Οι δύο εμβληματικές ενέργειές της ήταν η αναζωπύρωση του ζητήματος των Γλυπτών του Παρθενώνα και η πρότασή της για καθιέρωση των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης, που ξεκίνησε με τη Αθήνα το 1985.

Στην ιστορία έχουν μείνει και δύο πολιτικές της ατάκες. Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε ζητήσει από τους συνεργάτες του να του αναλύσουν τα αίτια της εκλογικής ήττας του 1989, είχε πει απλά «δεν αρέσουμε πια»! Αργότερα, όταν ο Παπανδρέου νοσηλευόταν στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και επρόκειτο να υποβληθεί σε εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, η Μελίνα Μερκούρη προέτρεψε την Δήμητρα Λιάνη «αν τον αγαπάς, παρ’ τον και φύγετε», αφού γνώριζε ότι η ενασχόλησή του με την πολιτική μετά την περιπέτεια της υγείας του θα συντόμευε τη ζωή του.