Πόσο συχνά συναντάς έναν άνθρωπο που παρατηρεί τον ήλιο… επαγγελματικά; Στην καρδιά της ηλιακής έρευνας, μια Ελληνίδα επιστήμονας παρακολουθεί τον Ήλιο με βλέμμα που δεν σταματά ποτέ να αναρωτιέται…
Η Όλγα Μαλανδράκη, Διευθύντρια Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, έχει αφιερώσει την καριέρα της στην αποκρυπτογράφηση των εκρήξεων του Ήλιου, στη δημιουργία εργαλείων πρόγνωσης του Διαστημικού Καιρού και στην εκπροσώπηση της Ελλάδας στους διαστημικούς οργανισμούς πρώτης γραμμής.
Με διακρίσεις από τη NASA και την ESA, δεκάδες συνεργασίες και αποστολές που αλλάζουν όσα ξέραμε για το ηλιακό μας σύστημα, μιλά αποκλειστικά στο Intronews.gr και αποκαλύπτει πώς μελετάμε τον Ήλιο, αλλά και πόσο επηρεάζει την καθημερινότητά μας στη Γη -από τους δορυφόρους μέχρι τις διαστημικές αποστολές.
-Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη Διαστημική Φυσική και ειδικότερα με το φαινόμενο του ήλιου;
Ανέκαθεν με γοήτευε η Διαστημική Φυσική και τα μυστήρια του Σύμπαντος, όμως δεν φτάνει να κοιτάς τον ουρανό και να θαυμάζεις. Όταν πήρα το πτυχίο μου στην Φυσική είχα μία πρόταση για να κάνω διδακτορικό στη Φυσική των ηλιακών εκρήξεων και συγκεκριμένα με ανάλυση δεδομένων από το διαστημόπλοιο Ulysses (Οδυσσέας) που εξερεύνησε τις περιοχές πάνω από τους πόλους του Ήλιου για πρώτη φορά.
Αυτή η πρόταση και το ρίσκο που πήρα να ασχοληθώ με αυτή την έρευνα ήταν καθοριστικά, διότι η διατριβή είναι η επιστημονική «ραχοκοκαλιά» σου, πάνω στην οποία χτίζεις και αναπτύσσεται όλα τα επόμενα χρόνια. Και εγώ αυτό έκανα, ολοκλήρωσα την διατριβή μου πάνω στις Ηλιακές Καταιγίδες και τις επιπτώσεις τους στο διαπλανητικό χώρο και κατόπιν με την εμπειρία συνέχισα να αναπτύσσομαι στον υπέροχο αυτό κλάδο.
-Πόσο δύσκολο ήταν ως γυναίκα να ξεχωρίσετε σε αυτό τον χώρο;
Σε μερικές μόνο περιπτώσεις και κυρίως στο ξεκίνημα αντιμετώπισα κάποια προβλήματα λόγω της εμφανούς έλλειψης εμπιστοσύνης μέσα στο ανδροκρατούμενο λόμπυ. Όμως αυτό δεν κράτησε για πολύ.
Έγινε κατανοητό και το σεβάστηκαν αμέσως σημαντικοί επιστήμονες του χώρου διεθνώς ότι δουλεύω πολύ σκληρά και με μεγάλη αφοσίωση και μεράκι και έτσι με εμπιστεύτηκαν πολύ σύντομα.
Θυμάμαι μια συστατική επιστολή που έγραψε για μένα ο διάσημος Dr. Louis J. Lanzerotti από τα εργαστήρια του Bell στην Αμερική, κύριος ερευνητής του πειράματος HI-SCALE πάνω στο διαστημόπλοιο Ulysses που δούλεψα, για τη θέση που είχα υποβάλλει για μεταδιδακτορική ερευνήτρια στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, την ESA στο ESTEC στην Ολλανδία.
Έγραψε, εκτός των άλλων και ότι «η Δρ. Μαλανδράκη πραγματοποιεί ανάλυση δεδομένων με πολύ εξονυχιστικό τρόπο και σταματά, όχι διότι την ενδιαφέρει τόσο η εντύπωση των επιστημόνων γύρω της αλλά περισσότερο η προσωπική της ικανοποίηση για το υψηλό επίπεδο των αποτελεσμάτων».
Γενικά πάντως, λόγω της αυτοπεποίθησης που καλλιεργήθηκε από τους γονείς μου στο περιβάλλον που μεγάλωσα, κυρίως από τον αξιολάτρευτο και τόσο αξιόλογο άνθρωπο που είχα την τύχη να έχω πατέρα μου, δεν ανέχομαι περίεργη συμπεριφορά και να αμφισβητεί κάποιος την αξία μου επειδή είμαι γυναίκα. Είναι κάτι που γίνεται αμέσως κατανοητό από όλους.
-Τι σας εντυπωσιάζει στον ήλιο;
Το ότι είναι ένα αστέρι! Ο ήλιος είναι μια μπάλα πλάσματος, δηλαδή στην τέταρτη κατάσταση της ύλης, όχι στερεό, υγρό ή αέριο, αλλά με τις τεράστιες θερμοκρασίες κοντά 15 εκατομμύρια βαθμούς στο εσωτερικό του, σε κατάσταση πλάσματος.
Το εντυπωσιακό είναι ότι είναι το κοντινότερο αστέρι στη Γη μας και έτσι μπορούμε να το μελετήσουμε με μεγάλη λεπτομέρεια.
Αυτή την περίοδο στόλος διαστημοπλοίων τον παρακολουθεί και μας στέλνει τα δεδομένα, τόσο εικόνες αλλά και δεδομένα από επιτόπιες μετρήσεις από διάφορα σημεία στο ηλιακό μας σύστημα.
Επίσης, είμαστε σε διαρκή επιφυλακή να τον γνωρίζουμε διαρκώς όλο και καλύτερα αλλά και από την άλλη να μπορούμε να προβλέψουμε την εκρηκτική συμπεριφορά του, ώστε να προφυλαχθούμε ως κοινωνία αφού εξαρτώμεθα τόσο πολύ από την τεχνολογία στο διάστημα, όπως π.χ από τους δορυφόρους.
-Ποιες είναι οι γνώσεις που έχουμε μέχρι στιγμής για το ουράνιο σώμα που ζεσταίνει τον πλανήτη μας;
Γνωρίζουμε, με βάση και τις επιτόπιες μετρήσεις από διαστημόπλοια μέσα στο ηλιακό μας σύστημα, ότι ο Ήλιος έχει έναν ενδεκαετή κύκλο δράσης.
Δηλαδή κάθε 11 χρόνια «θυμώνει» θα λέγαμε και ηρεμεί, πηγαίνοντας από μία περίοδο με λίγες ηλιακές εκρήξεις, το λεγόμενο «ηλιακό ελάχιστο», στο Ηλιακό Μέγιστο που έχει μεγάλη εκρηκτική δραστηριότητα και πολλές ηλιακές κηλίδες.
Σε λίγο χρόνο, ενεργά κέντρα πάνω στον ήλιο θερμαίνονται έως ασύλληπτες θερμοκρασίες 20 εκατομμυρίων βαθμών και εκπέμπουν ακτίνες Χ και υπεριώδεις ακτίνες.
Μερικές φορές δημιουργούνται αστάθειες στο Μαγνητικό Πεδίο στην ατμόσφαιρα του Ήλιου, στο Στέμμα, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να εκτοξευθούν δισεκατομμύρια τόνοι υλικού στον διαπλανητικό χώρο με μεγάλες ταχύτητες, όπως 2.500 χιλιόμετρα την ώρα.
Επίσης, Ηλιακά Ενεργειακά Σωματίδια επιταχύνονται σε ταχύτητες που αγγίζουν σχεδόν την ταχύτητα του φωτός και φτάνουν στην Γη μας σε σχεδόν μία ώρα.
-Και ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτών των κινήσεων;
Αυτό που δεν γνωρίζουμε -και το ερευνούμε- είναι πότε και πόσο ισχυρές θα είναι οι Ηλιακές Καταιγίδες και τι επιπτώσεις θα έχουν στο διαστημικό μας εξοπλισμό, στον οποίο στηρίζεται τόσο πολύ η κοινωνία μας.
Επίσης, τα πολύ γρήγορα Ηλιακά Ενεργειακά Σωματίδια που καταφθάνουν μπορούν να διαπεράσουν τις στολές των αστροναυτών και να καταστρέψουν ζωτικά όργανά τους, επομένως είναι απαραίτητο να υπάρξει αρκετός χρόνος πρόβλεψης, ώστε να προστατευθούν από αυτές τις δυσμενείς συνθήκες.
Στο Αστεροσκοπείο Αθηνών με την ομάδα μου έχουμε αναπτύξει τέτοια εργαλεία για την πρόγνωση του λεγόμενου Διαστημικού Καιρού, που τα αξιοποιούν τόσο η NASA όσο και η ESA, ο Ευρωπαικός Οργανισμός Διαστήματος.
-Στο παρελθόν λάβατε ένα βραβείο από τη NASA ως μία από τους επιστήμονες του Parker Solar Probe.
Σίγουρα αυτό είναι μία ικανοποίηση για την προσπάθεια και τη δουλειά που έχετε προσφέρει στην επιστήμη σας τόσα χρόνια, σκεφτήκατε ποτέ να εγκαταλείψετε την Ελλάδα και να μετακομίσετε μόνιμα στο εξωτερικό;
Όταν ολοκλήρωσα την διατριβή μου το 2002 έκανα αίτηση για μεταδιδακτορικό στην ESA, στην οποία η Ελλάδα είχε μόλις εισαχθεί ως χώρα μέλος, στις εγκαταστάσεις στην Ολλανδία.
Έγινα δεκτή και έτσι την διετία 2005-2007 δούλεψα εκεί, και μάλιστα ήμουν η πρώτη Ελληνίδα που εργάστηκε εκεί σε ερευνητικά θέματα.
Δούλεψα σκληρά και με αφοσίωση αυξάνοντας σημαντικά τις δημοσιεύσεις μου σε διεθνή περιοδικά με κριτές και έκανα πολύ σημαντικές γνωριμίες σπουδαίων επιστημόνων, υπεύθυνων για πολλές διαστημικές αποστολές στο ηλιακό μας σύστημα.
Έχοντας αποκομίσει σπουδαία εμπειρία και επιστημονικές διασυνδέσεις επέστρεψα στην Ελλάδα με μία μόνιμη θέση επιστήμονα στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, και με δυνατή θέληση και σκληρή δουλειά κατάφερα να προχώρησα ερευνητικά, συνεχίζοντας τις επιστημονικές συνεργασίες με επιστήμονες από όλο τον κόσμο, και με παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια όπου αναθέρμανα και ανανέωνα αυτές τις επιστημονικές συνεργασίες. Έτσι σιγά σιγά άρχισα να χαίρω σημαντικής διεθνούς αναγνώρισης.
Ευτυχώς πέτυχα σε αυτό, δηλαδή να μπορώ να προχωρώ ερευνητικά με πολλά ταξίδια στο εξωτερικό για συνέδρια και συνεργασίες με βραχύβιες επισκέψεις σε ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, όμως ταυτόχρονα να ζω στην αγαπημένη μου Ελλάδα, αφού εδώ αισθάνομαι ψυχολογικά ισορροπημένη και δυνατή.
Συνεπώς ο αγώνας μου, δόξα τω Θεώ, είχε σημαντικούς καρπούς και ταυτόχρονα μπορώ να χαίρομαι όλα τα καλά της πατρίδας μου, αφού στο εξωτερικό είχα μονίμως την αίσθηση ότι είμαι «ξένη».
-Υπάρχει η θεώρηση ότι η επιστήμη αντιτίθεται στη θρησκεία. Ποια είναι η δική σας σχέση με την πίστη;
Προσωπικά δεν θεωρώ ότι υπάρχει κάποια αντίθεση. Αγαπώ πολύ την ενασχόληση με τη Διαστημική Φυσική και μάλιστα από το μετερίζι της ανάλυσης δεδομένων από διαστημόπλοια μέσα στο ηλιακό σύστημα και όχι απλώς της θεωρητικής δημιουργίας μοντέλων. Δηλαδή με ενδιαφέρει αυτά που ισχυρίζομαι, να αποδεικνύονται πειραματικά.
Όμως ταυτόχρονα έχω πλήρη επίγνωση ότι όλα αυτά που μελετάω κάποιος άλλος τα έχει φτιάξει, και μου έχει προσφέρει την επιστήμη καθώς και τη ζωή μου φυσικά ως δώρο.
Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, λέει η Γραφή. Εξάλλου, θα ήταν πολύ άδικο για την επιστήμη, ένα τόσο ενδιαφέρον και συναρπαστικό εργόχειρο, να περιμένω να μου δώσει απαντήσεις σε οντολογικά θέματα.
Η επιστήμη έχει όρια, διαρκώς μεταβάλλεται με βάση τα νέα δεδομένα που προκύπτουν. Για χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν ότι το Σύμπαν που ζούμε είναι άπειρο, αναλλοίωτο και στατικό.
Στις αρχές του 20ού αιώνα οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι το Σύμπαν διαστέλλεται και μάλιστα επιταχυνόμενα, άρα είχε αρχή και ξεκίνησε με μία Μεγάλη έκρηξη.
Δεδομένου του βραχύ βίου που έχουμε πάνω σε αυτό τον πλανήτη, μπορεί κανείς να στηριχτεί σε σημαντικά θέματα για τον εαυτό του, τον Θεό, την πίστη, στα αποτελέσματα της επιστήμης της εποχής του;
Προσωπικά πιστεύω -και το προσπαθώ με τον εαυτό μου- ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι πολυδιάστατος, και όχι ένα μονοδιάστατο ον που τα έχει στηρίξει όλα με ορθολογιστικό τρόπο στην επιστήμη.
Η ζωή είναι κάτι πολύ πιο βαθύ και σημαντικό από μια τέτοια θεώρηση και η προσέγγιση και επικοινωνία με τον Θεό Πατέρα είναι η πιο σπουδαία επιτυχία στην ζωή.
-Τι μελετάτε αυτό το διάστημα σχετικά με τον Ήλιο και ποιο είναι το επόμενο σημαντικό σας βήμα;
Αυτό τον καιρό έχω επικεντρωθεί στη μελέτη ηλιακών εκρήξεων που συμβαίνουν σε διάφορα σημεία στον Ήλιο και τις παρατηρήσεις τους, τον «απόηχό» τους θα λέγαμε σε στόλο διαστημοπλοίων σε διάφορα σημεία μέσα στο ηλιακό σύστημα.
Μοναδικές μετρήσεις βέβαια σε αυτή την μελέτη είναι οι παρατηρήσεις από τα διαστημόπλοια Parker Solar Probe και Solar Orbiter που μελετούν τις περιοχές του διαστήματος κοντά στον Ήλιο για πρώτη φορά.
Επίσης, με την ομάδα μου μελετάμε φαινόμενα Διαστημικού Καιρού, δηλαδή κάτι σαν Μετεωρολογία στο Διάστημα, και αναπτύσσουμε νέα εργαλεία ώστε να κάνουμε πρόβλεψη των Ηλιακών Καταιγίδων και των επιπτώσεών τους, δίνοντας έγκαιρη προειδοποίηση για να διασωθούν δορυφόροι, αλλά και να διασφαλιστεί η προστασία των αστροναυτών σε μελλοντικές επανδρωμένες αποστολές στο Φεγγάρι και τον πλανήτη Άρη.
-Υπάρχει κάποιο μυστικό που έχει ήδη ανακαλυφθεί και δεν έχει γίνει γνωστό σε ευρεία κλίμακα;
Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα στη Διαστημική Φυσική που έμενε άλυτο για χρόνια είναι η θέρμανση του Στέμματος, καθώς απομακρύνεται κανείς από τον Ήλιο. Θα περίμενε κανείς ότι καθώς κάποιος απομακρύνεσαι από μία θερμάστρα (τον ήλιο δηλαδή) η θερμοκρασία θα πρέπει να πέφτει. Όμως δεν συμβαίνει αυτό με τον ήλιο μας.
Αντίθετα η θερμοκρασία αυξάνεται φθάνοντας μάλιστα εκατομμύρια βαθμούς, βγαίνοντας προς τα έξω στο Στέμμα, σε σχέση με την επιφάνεια του ήλιου που έχει θερμοκρασία ~5000 βαθμούς!
Το θέμα αυτό άρχισε να εξηγείται με πρόσφατες παρατηρήσεις από το διαστημόπλοιο Solar Orbiter, που εξερευνά τον Ήλιο από κοντά και βρήκε ότι γίνονται πάρα πολλές μικρές εκρήξεις, «κατασκηνωτικές φωτιές» (campfire events) όπως αναφέρονται, που θερμαίνουν το Στέμμα και παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά!
-Έχει βρεθεί άλλος Ήλιος σαν τον δικό μας εντός του Γαλαξία μας;
Ο Ήλιος μας είναι ένα μέσο αστέρι, όμοιο με τα πολλά δισεκατομμύρια αστέρια του Γαλαξία μας. Είναι όμως 250.000 φορές πιο κοντά στη Γη από το αμέσως πλησιέστερο αστέρι και 100 δισεκατομμύρια φορές λαμπρότερος από οποιοδήποτε άλλο αστέρι στον ουρανό.
Τα δύο αυτά γεγονότα τον κάνουν όχι μόνο πηγή ζωής και φωτός για τον πλανήτη μας, αλλά και ένα μοναδικό εργαστήριο στο οποίο μπορούμε να ελέγξουμε διάφορες φυσικές θεωρίες, κάτω από συνθήκες που δεν είναι δυνατόν να πετύχουμε στα εργαστήρια πάνω στη γη.
-Πρόσφατα έπειτα από διαπραγμάτευση με την ΕSA, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος -τη NASA της Ευρώπης- επιτεύχθηκε μία συμφωνία για να παρέχονται σε πραγματικό χρόνο τα εργαλεία Διαστημικού Καιρού στο Αστεροσκοπείο Αθηνών στο δίκτυο SWESNET, με ρόλο Expert Group σε ένα δίκτυο που απαρτίζεται από 52 ομάδες από 17 χώρες. Πόσο σημαντικό επίτευγμα είναι αυτό;
Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό διότι τα εργαλεία μας HESPERIA πρόβλεψης Διαστημικού Καιρού που έχουμε στην Επιχειρησιακή Μονάδας μας στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, αποτελούν μέρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου SWESNET, όλων των εργαλείων δηλαδή που η Ευρώπη έχει στη φαρέτρα της για την πρόγνωση του Διαστημικού Καιρού.
Για να ενταχθούν τα εργαλεία αυτά στο δίκτυο έχουν περάσει με επιτυχία υψηλού επιπέδου ελέγχους πιστοποίησης και ποιότητας από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Συνεπώς είμαστε σημαντικοί «παίκτες» στην σκακιέρα του Διαστημικού Καιρού, τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς.
