Περιεχόμενα
Η πένα του έδωσε φωνή σε μια ολόκληρη γενιά, η διεισδυτική ματιά του έφερε στο φως συμπλέγματα της ελληνικής κοινωνίας, τα έργα του σημάδεψαν μια εποχή. Πολυγραφότατος, αυτό που κωδικοποιημένα γράφουν σε κάθε νεκρολογία, «άοκνος υπηρέτης της Τέχνης», ο Βασίλης Βασιλικός άφησε την τελευταία του πνοή στις 30 Νοεμβρίου του 2023, στα 89 του χρόνια.
Πέρα από τους οποιουσδήποτε υποκειμενικούς τίτλους, αυτό που θα είναι αναμφισβήτητο είναι πως ο υπόλοιπος πλανήτης γνώριζε τη χώρα μας μέσα από τη δική του διεισδυτική ματιά, αφού είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας μετά τον Νίκο Καζαντζάκη.
Το συγγραφικό έργο του Βασίλη Βασιλικού είναι τεράστιο από κάθε άποψη: έχει συγγράψει πάνω από 100 αυτοτελή έργα, που περιλαμβάνουν σχεδόν κάθε μορφή συγγραφικού έργου. Μια εξήγηση μπορεί να μας έχει δώσει και ο ίδιος, γράφοντας στην αυτοβιογραφία του: «Η μόνη φυγή από την κόλαση της γραφής είναι εντέλει ο ύπνος. Μα κι αυτός δεν είναι πάντα εύκολος». («Η Μνήμη Επιστρέφει με Λαστιχένια Πέδιλα», Κέδρος, 2021).
Βασίλης Βασιλικός: Από την Καβάλα στο Yale και από εκεί, στην πρωτοπορία των Ελληνικών Γραμμάτων
Το παιδί από την Καβάλα, γιος του δικηγόρου και βουλευτή Νικόλαου Βασιλικού και της Έλζας Βασιλικού απόφοιτη των Ουρσουλινών, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που βοηθούσε τις πνευματικές αναζητήσεις. Έτσι, βρήκε στη συγγραφή μια αναπάντεχη διέξοδο από την γκρίζα καθημερινότητα της εποχής. Το πτυχίο της Νομικής βρήκε τη θέση του σε μια κορνίζα και ο Βασιλικός, απελευθερωμένος πλέον από οποιαδήποτε «υποχρέωση» προς τον πατέρα του, έφυγε για τις ΗΠΑ, όπου τον περίμεναν σπουδές στη σκηνοθεσία στο Πανεπιστήμιο του Yale.
Είχε δει ποιήματά του να δημοσιεύονται στην εφημερίδα Μακεδονία ήδη από το 1949, είχε γράψει το πρώτο του μυθιστόρημα, Τα Σιλό, που αναφέρεται στη Βουλγαρική Κατοχή της Μακεδονίας το έγραψε στα 15 του, ενώ το 1953 εκδίδεται το πρώτο του μυθιστόρημα, Η Διήγηση του Ιάσονα. Η υποδοχή είναι επαινετική! Λίγο πριν πακετάρει για το Yale, εκδίδεται ένα ακόμη μυθιστόρημά του, το Θύματα Ειρήνης.
Θα είναι η επόμενη τριλογία του, όμως, εκείνη που θα δώσει το ξεκάθαρο στίγμα του, που θα κάνει τους Έλληνες κριτικούς και βιβλιόφιλους να τον προσέξουν. Έχει επιστρέψει από τις ΗΠΑ όταν κυκλοφορούν Το Φύλλο, Το Πηγάδι και Τ’ Αγγέλιασμα. Έναν χρόνο μετά, το 1962, κερδίζει το Βραβείο Ουράνη. Οι επιρροές του είναι ξεκάθαρες: Αντρέ Ζιντ, Καμί, Ιονέσκο, Κάφκα, Κέρουακ, Γκίνσμπεργκ.
«Ζ»
«Η αρχική σκέψη για τη συγγραφή του “Ζ”, το καλοκαίρι του 1966, ήταν ο τίτλος του βιβλίου να είναι “Ο Λαμπράκης ζει”. Όμως ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ως όνομα μοιραίο “κάρφος εν οφθαλμώ” στους αποστάτες της περασμένης χρονιάς, θα προξενούσε πολιτικές αναταραχές που θα αλλοίωναν τον σκοπό του ίδιου του βιβλίου, που κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις Θεμέλιο, του Δημήτρη Δεσποτίδη και του Θόδωρου Μαλικιώση», γράφει ο ίδιος ενάμιση χρόνο πριν, στην «Κ», σε ένα άρθρο όπου κατακρίνει τους Ρώσους για τη χρησιμοποίηση του γράμματος Ζ στα τανκς του.
Το Ζ είναι το έργο που θα βγάλει το όνομα του Βασιλικού εκτός των στενών Ελληνικών συνόρων. Τρεις κορυφαίοι Έλληνες ενώνουν τις δυνάμεις του για μια ταινία που θα κερδίσει το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας: Βασίλης Βασιλικός, Κώστας Γαβράς, Μίκης Θεοδωράκης.
Το γράμμα «Ζ» έγινε κωδικοποιημένο σύνθημα μετά τη δολοφονία Λαμπράκη που συγκλόνισε την Ελλάδα και ο τίτλος του βιβλίου προφέρετε «Ζει».
Ο Βασιλικός γράφει το βιβλίο την εποχή όπου πραγματοποιείται η δίκη, εκμεταλλευόμενος το προανακριτικό υλικό, αλλά και τα ρεπορτάζ των εφημερίδων. Χαρακτηρίζει μάλιστα το βιβλίο, «Λογοτεχνικό ρεπορτάζ ή φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος».
Με την επιβολή της Χούντας των Συνταγματαρχών, το βιβλίο απαγορεύεται. Το έχει προμηθευτεί ήδη ο αδελφός του Κώστα Γαβρά που το συστήνει στον σκηνοθέτη. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, γραμμένη με το χρυσό του αγαλματιδίου του Όσκαρ.
Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Guardian έχει τοποθετήσει το Ζ στη λίστα με τα 1.000 βιβλία που θα πρέπει να έχει διαβάσει κανείς (το άλλο βιβλίο σύγχρονου Έλληνα συγγραφέα είναι ο Ζορμπάς του Νίκου Καζαντζάκη).
Βασίλης Βασιλικός: Η Εξορία που κράτησε… 27 χρόνια
Πολίτης του κόσμου, ο Βασιλικός έζησε στην Ιταλία και τη Γαλλία, τα πρώτα χρόνια της ξενιτιάς ήταν λόγω της εξορίας που του είχε επιβάλλει η Χούντα. Ακολούθησε η Νέα Υόρκη. Όταν δεν έγραφε έκανε επιμέλεια σε σενάρια, δούλευε ως βοηθός σκηνοθέτη, ενώ συνεργάστηκε και με τον Νίκο Κούνδουρο για τις ανάγκες της ταινίας Μικρές Αφροδίτες.
Το τριών ετών διάλειμμα από αυτήν την εκούσια εξορία πραγματοποιήθηκε από το 1981 έως το 1984, όταν και τοποθετήθηκε Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
Το -σχεδόν- αυτοβιογραφικό του, Τελευταίο Αντίο, μεταφέρθηκε στην τηλεόραση στις αρχές των 90s, δίνοντας μια ευκαιρία στις νεότερες γενιές να γνωρίσουν και να αγαπήσουν το έργο τους.
Με την ΕΡΤ έμελλε να συνεργαστεί και πάλι, ως παρουσιαστής της εκπομπής για βιβλία, Άξιον Εστί, ενώ διετέλεσε και πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO από το 1996 έως το 2004.
Το 2019 τοποθετήθηκε από τον Αλέξη Τσίπρα επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ και κάθισε στα έδρανα της Βουλής από το 2019 έως το 2023.
Βασίλης Βασιλικός: Μια larger than life πορεία
Ο Βασίλης Βασιλικός έζησε παραπάνω από μια ζωή. Σε καθεμία από αυτές, όσες και αν ήταν, επέλεγε τη συγγραφή. Εκεί έσβηνε τις αγωνίες και τα υπαρξιακά άγχη, εκεί έδινε τις «μάχες» του με το ανθρώπινο είδος.
Το χαρακτηριστικό στιλ του Βασιλικού, μειλίχιο με χιουμοριστικές εκλάμψεις, κυνικό, αλλά όχι νιχιλιστικό, έγινε γρήγορα αναγνωρίσιμο και αγαπήθηκε. Οι ιδέες του, οι τοποθετήσεις του, ο διανοούμενος Βασίλης Βασιλικός στην ολότητά του κέρδισε τον σεβασμό του κόσμου με τον βίο του.
Έζησε για 40 χρόνια με την πριμαντόνα, Βάσω Παπαντωνίου, με την οποία απέκτησαν μια κόρη. Σχολιάζοντας την κοινή ζωή τους, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στη Μυρτώ Λοβέρδου, για το Bovary, έλεγε πως ήταν «συζυγία δύο πλανητών που ό,τι τα έλκει είναι η διαφορετικότητά τους».
Αν υπήρχε μυστικό για τη μακροζωία της τέχνης του, εντελώς αυθαίρετα απομονώνουμε την εξής φράση: «Όσο για την “συμβίωση” είναι αρμονική γιατί και οι δυο δεν έχουμε απωθημένα με την τέχνη μας. Κάναμε από τα νιάτα του ο καθένας αυτό για το οποίο ένιωθε ταγμένος».
Αν κάτι χαρακτήριζε τον Βασιλικό ως προσωπικότητα ήταν η σπουδή του στη γραφή. Ο ίδιος επέλεξε να τον θυμόμαστε πρώτα από όλα για αυτό, άλλωστε.
Στην αυτοβιογραφία του, «Η Μνήμη Επιστρέφει με Λαστιχένια Πέδιλα» ο Βασίλης Βασιλικός γράφει για την «τυραννία» της συγγραφής… «Μόνο μια τέχνη, ένα επάγγελμα δεν μπορεί να ξεφύγει του καημού του: το συγγραφικό. Διότι σε αυτό αναπαράγεται η ζωή, κι έτσι λησμονιά εύκολα δεν υπάρχει».
Φωτογραφίες: Eurokinissi
