Το βιβλίο του Τζορτζ Όργουελ 1984 εκδόθηκε ένα Σάββατο πριν από 75 χρόνια. Πρόκειται για την ιστορία του Γουίνστον Σμιθ, ενός υπάκουου πολίτη που ζει σε ένα καταπιεστικό μελλοντικό κράτος, ο οποίος σιγά σιγά επαναστατεί ενάντια στο σύστημα.
Το βιβλίο είναι μια ισχυρή μελέτη του ολοκληρωτισμού και των επιπτώσεών του στο άτομο.
Εκτυλίσσεται σε έναν μελλοντικό κόσμο πολέμου, φτώχειας, δελτίων και απόλυτου κρατικού ελέγχου.
Κάθε πράξη, λέξη, ακόμη και σκέψη παρακολουθείται και ελέγχεται από τον ηγέτη, τον «Μεγάλο Αδελφό» και το «Κόμμα».
Γράφτηκε σε έναν κόσμο που διαλύθηκε από τον φασισμό και με φόντο τις πρώτες μέρες του Ψυχρού Πολέμου και την εξάπλωση του κομμουνισμού.
Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται σε ένα μέρος της Βρετανίας που επαναπροσδιορίζεται ως Airstrip One, σε ένα κράτος που ονομάζεται Ωκεανία.
Πρόκειται για ένα βροχερό, βρώμικο μέρος, ετοιμόρροπο και κακοποιημένο, και σχεδόν παντελώς στερημένο από χρώμα, ζεστασιά ή άνεση.
Γράφτηκε όμως σε μια απομονωμένη και όμορφη γωνιά της Νήσου Jura, καθώς ο συγγραφέας, προσβεβλημένος από τη φυματίωση που σύντομα θα τον σκότωνε, προσπαθούσε να ξεφύγει από τον θόρυβο, το νέφος και την υγρασία του Λονδίνου και να ολοκληρώσει την προειδοποίησή του προς τον κόσμο πριν του τελειώσει ο χρόνος.
Ο Ρίτσαρντ Μπλερ έκλεισε τα 80 τον Μάιο. Συνταξιούχος επιχειρηματίας, πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες φροντίζοντας την κληρονομιά του πατέρα του, Έρικ Άρθουρ Μπλερ -γνωστού στους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο ως Τζορτζ Όργουελ.
Ο Ρίτσαρντ υιοθετήθηκε από τον Όργουελ και την πρώτη του σύζυγο Αϊλίν Ο’ Σάχνεσι λίγες εβδομάδες μετά τη γέννησή του, το 1944.
Η νέα του μητέρα πέθανε περίπου έναν χρόνο αργότερα, αφήνοντας πατέρα και μικρό γιο μόνους τους.
Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του πολέμου το 1945, ο Όργουελ -επιτέλους ευκατάστατος από την επιτυχία του μυθιστορήματός του «Φάρμα των Ζώων» έπειτα από χρόνια φτώχειας- φρόντιζε τον Ρίτσαρντ με τη βοήθεια της οικογένειάς του και μιας οικονόμου.
Όμως, έπειτα από μια επίσκεψή του στη Jura τον Σεπτέμβριο του 1945, άρχισε να σχεδιάζει να μετακομίσει εκεί.
Επέστρεψε στο νησί επανειλημμένα τα επόμενα δύο χρόνια, φέρνοντας μαζί του την ευρύτερη οικογένειά του, συμπεριλαμβανομένης της αδελφής του Αβρίλ και του συντρόφου της.
Τελικά εκπλήρωσε την επιθυμία του να μετακομίσει μόνιμα στο νησί τον Απρίλιο του 1947.
Το σπίτι που νοίκιασαν, το Barnhill, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού. Ήταν μόλις και μετά βίας κατοικήσιμο. Άθλιο, υγρό, κρύο και μόνο του στο τέλος ενός μονοπατιού που ξεπερνά τα τέσσερα μίλια.
Ωστόσο, ο Ρίτσαρντ έχει μόνο ευχάριστες αναμνήσεις από το διάστημα που πέρασε εκεί. Και ο πατέρας του ήταν ευχαριστημένος με τη μετακόμιση.
«Ήταν ένα ωραίο σπίτι. Λίγο ακατέργαστο και έτοιμο, αλλά γι’ αυτόν ήταν ένα υπέροχο μέρος για να πάει. Απομονωμένο, σίγουρα», λέει στο BBC.
Ο Ρίτσαρντ πιστώνει στη θεία του ότι έκανε το μέρος κατοικήσιμο.
«Χωρίς αυτήν θα ήταν πολύ δύσκολο για τον πατέρα μου να επιβιώσει σωστά. Ήταν πολύ πρακτική και καλή νοικοκυρά. Έτσι έκανε το σπίτι άνετο. Όσο πιο ζεστό θα μπορούσε κανείς να περιμένει να γίνει».
Πολλά έχουν ειπωθεί για το συχνά σκληρό κλίμα των Εβρίδων και για το αν η Jura ήταν το καλύτερο μέρος για έναν άνθρωπο που έπασχε από φυματίωση.
Έχει μάλιστα υποστηριχθεί ότι η διαβίωση εκεί σε τόσο σπαρτιάτικες συνθήκες μπορεί να συνέβαλε στον ζοφερό τόνο του βιβλίου 1984.
Ο δημοσιογράφος Άλεξ Μέισιe, ο οποίος επισκέπτεται τακτικά το νησί, είναι επιφυλακτικός.
«Η απόφαση του Όργουελ να ζήσει στις Εβρίδες -πολύ, πολύ μακριά από το Λονδίνο σε μια περίοδο που η υγεία του ήταν επιβαρυμένη- δημιούργησε αυτό το όραμα του καταδικασμένου μυθιστοριογράφου που γράφει για τον εαυτό του μέχρι θανάτου, στο τέλος του κόσμου», λέει.
«Αυτό είναι ένα πολύ ρομαντικό όραμα προφανώς, αλλά δεν είναι ένα όραμα που αντέχει σε πολύ μεγάλη εξέταση. Από ορισμένες απόψεις, η Jura ήταν ένα πιο υγιές μέρος για να ζήσει κανείς από το Λονδίνο. Και έτσι δεν επρόκειτο για κάποιου είδους τρελή ή αυτοκτονική παραμονή. Έτυχε να είναι η Jura στην οποία πήγε, αλλά σχεδόν οπουδήποτε απομονωμένα και σε αγροτική περιοχή θα αρκούσε, γιατί αυτό που ήθελε ήταν ηρεμία» εξηγεί.
Αυτό σίγουρα αντιστοιχεί στις αναμνήσεις του Ρίτσαρντ.
«Μου άρεσε πολύ. Είναι ένα υπέροχο νησί και για ένα παιδί ήταν η απόλυτη ελευθερία. Σε αντίθεση με το Λονδίνο, στο Jura μπορούσες απλώς να ανοίξεις την πίσω πόρτα και να φύγεις. Υπήρχαν χιλιάδες στρέμματα γης που μπορούσες να περπατήσεις», διηγείται.
Ενώ ο νεαρός Ρίτσαρντ απολάμβανε το τοπίο και την ελευθερία, ο συγγραφέας πατέρας του απέφευγε τη γραφομηχανή δουλεύοντας τη γη.
«Μέχρι τότε είχε καταφέρει να προσπαθήσει να σκάψει και να φυτέψει τον κήπο. Έτσι, αυτό του έδωσε ένα διάλειμμα από τη συγγραφή του βιβλίου 1984, το οποίο μόλις είχε αρχίσει. Μόλις είχε εγκαταστήσει τον κήπο, ώστε να καλλιεργεί λαχανικά, αυτό ήταν προφανώς υψίστης σημασίας για την τροφή. Επειδή προφανώς ήταν οι μέρες του δελτίου και η απόκτηση τροφίμων ήταν πολύ δύσκολη.
Στην πραγματικότητα είχαμε έναν πολύ καλό τρόπο ζωής. Είχαμε πρόσβαση σε ψάρια, αστακούς και καβούρια. Είχαμε πρόσβαση σε κρέας με τη μορφή κουνελιών και κομμάτια ελαφιού που έρχονταν από το κτήμα κατά καιρούς. Από αυτή την άποψη ζούσαμε εξαιρετικά καλά, αν και απλά», θυμάται.
Ο Όργουελ συνέχισε να γράφει, αν και η υγεία του επιδεινωνόταν. Στα τέλη του 1947 νοσηλεύτηκε στο σανατόριο του νοσοκομείου Hairmyres, τότε στην ύπαιθρο έξω από τη Γλασκώβη, αλλά τώρα στη νέα πόλη East Kilbride.
Όταν επέστρεψε στο Jura το καλοκαίρι του 1948, ήταν αρκετά καλά για να δουλέψει πάνω στο βιβλίο για το οποίο θα γινόταν πιο διάσημος.
Το ολοκλήρωσε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα και η οικογένεια Μπλερ έφυγε για τελευταία φορά από το Barnhill τον Ιανουάριο του 1949. Το βιβλίο 1984 εκδόθηκε πέντε μήνες αργότερα. Τον επόμενο Ιανουάριο, ο Όργουελ πέθανε έπειτα από ρήξη αρτηρίας στους πνεύμονές του. Ήταν 46 ετών.
Το βιβλίο 1984 είναι ένα βιβλίο του οποίου η φήμη αυξήθηκε τα επόμενα χρόνια. Αμφιλεγόμενο από τη στιγμή που εκδόθηκε, ήταν αντιπαθές σε πολλούς αριστερούς που ήταν δυσαρεστημένοι με αυτό που θεωρούσαν επίθεση στον κομμουνισμό.
Αλλά πούλησε και συνέχισε να πουλάει. Μια καταξιωμένη παραγωγή του BBC το 1954 το έφερε σε ένα ευρύτερο κοινό και σταδιακά μπήκε στα μαθήματα των κολεγίων και των σχολείων σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα έχει πουλήσει περισσότερα από 8 εκατομμύρια αντίτυπα, έχει διασκευαστεί πολλές φορές για το θέατρο και την οθόνη και, σε κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως το απόλυτο μέτρο της δύναμής του, είχε απαγορευτεί στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το 1988.
Καθώς όμως το βιβλίο συμπληρώνει 75 χρόνια ζωής, η μεγαλύτερη επιρροή του ίσως έγκειται στο πώς άλλαξε τον τρόπο που μιλάμε και σκεφτόμαστε. Με αυτόν τον τρόπο, έχει καταλήξει να αντικατοπτρίζει τα ίδια τα θέματα που εξερευνά το βιβλίο.
«Big Brother», «Groupthink», «Thought Police», «Thought Crime», «Room 101», ακόμη και ο χαρακτηρισμός «Orwellian».
Το βιβλίο μάς άφησε μια πλούσια κληρονομιά λέξεων και ιδεών για να περιγράψουμε τη δύναμη του κράτους, τον ολοκληρωτισμό, τον ρόλο της τεχνολογίας και το τι σημαίνει να ζεις σε μια κουλτούρα επιτήρησης.
Για τη συγγραφέα και κριτικό κινηματογράφου Χάνα ΜακΓκιλ, μεγάλο μέρος της δύναμής του προέρχεται από τις προβλέψεις του.
«Μερικές φορές νομίζω ότι συμβαίνει ένα είδος θαύματος πρόβλεψης με ένα συγκεκριμένο έργο, όπου τυχαίνει να εστιάζει σε μερικές ιδέες που αποδεικνύεται ότι προβλέπουν πραγματικά τις ανησυχίες της επερχόμενης εποχής», λέει.
«Ένα πράγμα που το βιβλίο προέβλεψε σωστά είναι ότι ζούμε τώρα σε μια κοινωνία που κυριαρχείται πολύ, πολύ περισσότερο από την τεχνολογία με τρόπους που ο Όργουελ δεν μπορούσε να φανταστεί, γιατί κανείς δεν μπορούσε.
Αρκεί να κοιτάξετε το ρόλο της τηλεοθόνης στο 1984 και το γεγονός ότι πλέον έχουμε αυτό το Μέσο που είναι ταυτόχρονα ψυχαγωγία, προπαγάνδα, διαφήμιση και επιτήρηση».
Για τον Άλεξ Μέισι η επιρροή του βιβλίου υπερβαίνει κατά πολύ την επιτυχία του ως ευφάνταστου έργου.
Όπως λέει: «Είναι ένα βιβλίο για το οποίο πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι γνωρίζουν πολλά ακόμα και αν δεν το έχουν διαβάσει στην πραγματικότητα και αυτό είναι αρκετά ασυνήθιστο.
Και αυτό που κάνει το 1984 αρκετά ξεχωριστό και μνημειώδες επίτευγμα, κατά κάποιον τρόπο είναι ότι μπορείς να έχεις ισχυρές απόψεις γι’ αυτό, χωρίς να το έχεις διαβάσει».
Για τον Ρίτσαρντ, το σπουδαιότερο έργο του πατέρα του παραμένει προφητικό για τις προειδοποιήσεις που μας δίνει σχετικά με τον κόσμο στον οποίο συνεχίζουμε να ζούμε. Για τον ίδιο, παραμένει επίκαιρο στην εποχή της περιστροφής και της σύγχρονης τεχνολογίας.
«Οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία σε τροφοδοτούν με παραπληροφόρηση, η οποία μπορεί να προέρχεται είτε από τα αριστερά είτε από τα δεξιά, η οποία μπορεί να προέρχεται από οποιονδήποτε οργανισμό, θέλει να τη βγάλει προς τα έξω. Θέλουν να σας καθοδηγήσουν στο μονοπάτι που θέλουν να σας οδηγήσουν. Και θα έλεγα ότι αυτό είναι που έχει γίνει “οργουελικό”».
* Με πληροφορίες από BBC