Δύο από τους άνδρες που είχαν κριθεί ένοχοι για τη δολοφονία του Malcolm X αθωώθηκαν την Πέμπτη, όπως δήλωσε ο εισαγγελέας του Μανχάταν και οι δικηγόροι των δύο ανδρών, γράφοντας ξανά την επίσημη ιστορία μιας από τις πιο διαβόητες δολοφονίες των πολιτικών δικαιωμάτων εκείνης της εποχής.

Για δεκαετίες, οι ιστορικοί αμφισβήτησαν την εμπλοκή των δύο ανδρών, του Muhammad A. Aziz και του Khalil Islam, οι οποίοι πέρασαν πάνω από 20 χρόνια στη φυλακή. Η αθώωσή τους αντιπροσωπεύει μια αξιοσημείωτη αναγνώριση λαθών που έγιναν σε μια υπόθεση τεράστιας σημασίας.

Αυτή δεν ήταν άλλη από τη δολοφονία στις 21 Φεβρουαρίου 1965 ενός από τους πιο σημαντικούς Μαύρους ηγέτες της Αμερικής, όταν τρεις άνδρες άνοιξαν πυρ στο Audubon Ballroom, όταν ο Malcolm X θα έβγαζε λόγο. Οι δύο άνδρες, που εκείνη την εποχή έγιναν γνωστοί ως Norman 3X Butler και Thomas 15X Johnson, θεωρήθηκαν ύποπτοι και συνελήφθησαν.

Μια έρευνα 22 μηνών που διεξήχθη από κοινού από το γραφείο του εισαγγελέα του Μανχάταν και τους δικηγόρους των δύο ανδρών διαπίστωσε ότι οι εισαγγελείς και δύο από τις κορυφαίες υπηρεσίες επιβολής του νόμου της χώρας (το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών και το Αστυνομικό Τμήμα της Νέας Υόρκης) είχαν αποκρύψει βασικά στοιχεία. Aν τα είχαν παραδώσει πιθανότατα αυτό θα είχε οδηγήσει στην αθώωση των ανδρών.

«Έχει καθυστερήσει πολύ», είπε ο Bryan Stevenson, δικηγόρος πολιτικών δικαιωμάτων και ιδρυτής της πρωτοβουλίας Equal Justice. «Πρόκειται για μια από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες του 20ου αιώνα που απέσπασε τεράστια προσοχή και σεβασμό. Κι όμως, το σύστημά μας απέτυχε».

Η ανασκόπηση, η οποία πραγματοποιήθηκε για ένα ντοκιμαντέρ για τη δολοφονία και μια νέα βιογραφία επανέφερε το ενδιαφέρον για την υπόθεση, ενώ δεν προσδιορίστηκε ποιος πιστεύουν τώρα οι εισαγγελείς ότι σκότωσε πραγματικά τον Malcolm X. Όσοι είχαν προηγουμένως εμπλακεί αλλά δεν συνελήφθησαν είναι νεκροί.

Ούτε αποκαλύφθηκε η συνωμοσία της αστυνομίας ή της κυβέρνησης για τη δολοφονία του. Άφησε επίσης αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το πώς και γιατί η αστυνομία και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απέτυχαν να αποτρέψουν τη δολοφονία τουλάχιστον ενός μέλους του Έθνους του Ισλάμ στο Νιου Τζέρσεϊ.

Πώς η δολοφονία του Malcom X «καθρεπτίζεται» στην σύγχρονη εποχή

Ο Muhammad A. Aziz στη δίκη ομολόγησε τη δολοφονία, αλλά είπε και υποστήριξε ότι οι άλλοι δύο άνδρες ήταν αθώοι. Στο σπίτι του στο Μπρούκλιν την Πέμπτη, ο 80χρονος πλέον Aziz έδωσε μια απλή απάντηση στις ειδήσεις για τους συγκατηγορούμενους του. «Ο Θεός να τους έχει καλά, αθωώθηκαν», είπε με γαλήνια φωνή.

Ο μάρτυρας είπε ότι χειριζόταν το τηλέφωνο στο τζαμί του Harlem του Έθνους την ημέρα της δολοφονίας όταν ο κ. Aziz τηλεφώνησε και  ζήτησε τον «καπετάνιο» του τζαμιού. Έκλεισαν το τηλέφωνο ενώ ο JM πήγε να τον βρει και μετά ο JM κάλεσε τον κύριο Aziz στο τηλέφωνο του σπιτιού του και του απάντησε.

Η επιβεβαίωση του Cyrus R. Vance Jr., του εισαγγελέα του Μανχάταν που συγκαταλέγεται στους πιο εξέχοντες τοπικούς εισαγγελείς του έθνους, αναπαράγει μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές στη σύγχρονη αμερικανική ιστορία, την ώρα που ρατσισμός και οι διακρίσεις στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης αποτελούν για άλλη μια φορά το επίκεντρο ενός εθνικού κινήματος διαμαρτυρίας.

Αυτό έρχεται να τονίσει ότι δύο από τους ανθρώπους που καταδικάστηκαν για τη δολοφονία του, ήταν μαύροι μουσουλμάνοι και συνελήφθησαν βιαστικά, ενώ δικάστηκαν χωρίς επαρκή αποδεικτικά στοιχεία. Ήταν και οι ίδιοι θύματα των ίδιων των διακρίσεων και της αδικίας του συστήματος.

Σε συνέντευξή του, ο Vance ζήτησε συγγνώμη εκ μέρους των αρχών επιβολής του νόμου, κάτι που όπως είπε είχε απογοητεύσει τις οικογένειες των δύο ανδρών. Αυτές οι αποτυχίες, είπε, δεν μπορούν να διορθωθούν, «αλλά αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε το σφάλμα, τη σοβαρότητα του λάθους».

Η εκ νέου έρευνα του, που διεξήχθη με το Innocence Project και το γραφείο του David Shanies, δικηγόρου πολιτικών δικαιωμάτων, αντιμετώπισε πολλά εμπόδια. Πολλοί από τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση της δολοφονίας, συμπεριλαμβανομένων μαρτύρων, ανακριτών και δικηγόρων, καθώς και άλλων πιθανών υπόπτων, ήταν νεκροί. Κρίσιμα έγγραφα χάθηκαν στο χρόνο και φυσικά στοιχεία, όπως όπλα δολοφονίας, δεν ήταν πλέον διαθέσιμα. Παρόλα αυτά τα στοιχεία ήταν επαρκή.

Έγγραφα του FBI περιλάμβανε πληροφορίες που ενέπλεκαν άλλους υπόπτους. Οι σημειώσεις των εισαγγελέων δείχνουν ότι απέτυχαν να φανερώσουν την παρουσία μυστικών αστυνομικών στην αίθουσα χορού τη στιγμή του πυροβολισμού. Τα αρχεία του αστυνομικού τμήματος αποκάλυψαν ότι ένας δημοσιογράφος της The New York Daily News έλαβε μια κλήση το πρωί του πυροβολισμού που μαρτυρούσε ότι ο Malcolm X θα δολοφονηθεί.

Οι ανακριτές πήραν επίσης συνέντευξη από έναν ζωντανό μάρτυρα, γνωστό ως JM, ο οποίος υποστήριξε το άλλοθι του κ. Aziz, υπονοώντας περαιτέρω ότι δεν συμμετείχε στον πυροβολισμό.

Τα νέα στοιχεία εάν είχαν παρουσιαστεί, μπορεί κάλλιστα να είχαν οδηγήσει σε αθωωτικές αποφάσεις. Και ο κ.Aziz, που αποφυλακίστηκε το 1985, και ο κ. Islam, που αποφυλακίστηκε το 1987 και πέθανε το 2009 σε ηλικία 74 ετών, δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να περάσουν δεκαετίες παλεύοντας για να αμαυρώσουν την φήμη τους.

Η μέρα της δολοφονίας

Ήταν Φεβρουάριος του 1965 και μια νέα εποχή στην καριέρα του 39χρονου Malcolm X ως ηγέτης των πολιτικών δικαιωμάτων βρισκόταν προ ποδών. Είχε παρουσιαστεί στο αμερικάνικο κοινό έξι χρόνια νωρίτερα, ήταν γεννημένος στη Νεμπράσκα και κατάφερε να γίνει υπουργός μιλώντας με δύναμη εκ μέρους του Έθνους του Ισλάμ και της κοινότητας των μαύρων, για τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές έκαναν κατάχρηση της εξουσίας τους και χρησιμοποιούσαν τους μαύρους.

Μερικές από τις ιδέες του, τις οποίες υποστήριξε κατά τη διάρκεια του χρόνου του στο Έθνος του Ισλάμ, αποκαλούσε τους λευκούς διαβόλους και υποστήριζε τον φυλετικό διαχωρισμό. Βρισκόταν έκτος του κατεστημένου και δεν ασπαζόταν τα σημερινά πρότυπα. Τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία τότε ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου «λευκά», τον παρουσίαζαν ως «ρατσιστή» και επικίνδυνο ταραχοποιό.

Ήταν μια προσωπικότητα με έντονη γοητεία και ένας παθιασμένος και πειστικός ομιλητής που εξέφραζε ιδέες που πολλοί Αμερικανοί δεν είχαν ακούσει ποτέ πριν. Το 1965, ένα χρόνο αφότου είχε εγκαταλείψει το Έθνος του Ισλάμ, άρχιζε να δημιουργεί μια νέα ομάδα, τον Οργανισμό Αφροαμερικανικής Ενότητας, που ήταν το θέμα της προγραμματισμένης ομιλίας του στην αίθουσα χορού Audubon όπου σκοτώθηκε.

Δέχτηκε επίθεση από τρεις ένοπλους που όρμησαν στη σκηνή, πυροβολώντας τον μπροστά στα μάτια της εγκύου γυναίκας του και των τριών από τις κόρες του.

Ο κ. Halim, τότε γνωστός ως Talmadge Hayer, μεταξύ άλλων ονομάτων, συνελήφθη στην αίθουσα χορού μετά από πυροβολισμό στον μηρό. Ο κύριος Aziz, τότε γνωστός ως Norman 3X Butler, συνελήφθη πέντε ημέρες αργότερα και ο κύριος Islam, γνωστός ως Thomas 15X Johnson, άλλες πέντε ημέρες μετά. Μέσα σε μια εβδομάδα, οι τρεις άνδρες, όλοι μέλη του Έθνους του Ισλάμ, κατηγορήθηκαν για φόνο.

Οι εισαγγελείς ανακήρυξαν τον Islam, ο οποίος ήταν οδηγός του Malcolm, ως δολοφόνο που έδωσε την χαριστική βολή με κυνηγετικό όπλο. Οι άλλοι 2 λέγεται ότι ακολούθησαν από κοντά, πυροβολώντας τα πιστόλια τους. Δέκα αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι τους είχαν δει.

Αλλά οι καταθέσεις των μαρτύρων ήταν αντιφατικές και κανένα φυσικό στοιχείο δεν συνέδεε τον Aziz ή τον Islam με τη δολοφονία ή ακόμα και με τον τόπο του εγκλήματος. Οι δύο άνδρες είχαν αξιόπιστα άλλοθι, που υποστηρίχθηκαν από μαρτυρίες συζύγων, φίλων και άλλων. Όταν ο Halim πήρε θέση για δεύτερη φορά κατά τη διάρκεια της δίκης το 1966 και ομολόγησε, επέμεινε ότι οι δύο συγκατηγορούμενοί του ήταν αθώοι.

Στις 11 Μαρτίου 1966 και οι τρεις κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι και, ένα μήνα αργότερα, καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. Ωστόσο τα στοιχεία έδειχναν ήδη μια άλλη θεωρία της υπόθεσης. Η εύρεση της αλήθειας δεν φαινόταν ποτέ να αποτελεί προτεραιότητα για την επιβολή του νόμου και την κυβέρνηση.

Η επανεξέταση της υπόθεσης

Ορισμένα από τα στοιχεία που φαινόταν να τους αθωώνουν προέκυψαν κατά τη διάρκεια της δίκης τους, αλλά επειδή οι βασικές πληροφορίες αποκρύπτονταν από τις αρχές, η σημασία τους φάνηκε  αργότερα.

Ένας μάρτυρας υπεράσπισης, ο Ernest Greene, κατέθεσε ότι είχε δει τον άνδρα με το κυνηγετικό όπλο και τον περιέγραψε ως μελαχρινό, κοντόχοντρο και με γενειάδα –δεν έμοιαζε καθόλου στον Islam ο οποίος ήταν αδύνατος και ξυρισμένο-.

Η περιγραφή ταίριαζε με έναν άλλον άνδρα, του οποίου το όνομα δεν άκουσαν οι ένορκοι: αυτό του William Bradley, μέλος του ίδιου τεμένους του Έθνους του Ισλάμ στο Νιούαρκ, Νιου Τζέρσεϊ, με τον κ. Halim. Ο Bradley ήταν όργανο επιβολής του Έθνους του Ισλάμ, στο οποίο ο Malcolm X είχε ενταχθεί το 1952 και προωθούσε ασταμάτητα για δώδεκα χρόνια πριν από ένα σκληρό διάλειμμα το έτος πριν από τη δολοφονία.

Ήταν ψηλός, ζύγιζε 182 κιλά και ήταν μελαχρινός. Ακόμα ήταν πολυβολητής στο Σώμα Πεζοναυτών και το ποινικό του ιστορικό περιελάμβανε την κατηγορία της κατοχής παράνομου όπλου.

Ήταν στα αρχεία του FBI εκείνη την εποχή, και ο κ. Halim μάλιστα τον αναγνώρισε ως έναν από τους δολοφόνους. Oι αρχές γνώριζαν ότι το Έθνος του Ισλάμ βρισκόταν πίσω από τη δολοφονία. Μια εβδομάδα πριν, το σπίτι του βομβαρδίστηκε ενώ κοιμόταν μέσα με τη γυναίκα και τις κόρες του.

Πέρασαν χρόνια μέχρι να γίνει πιο ξεκάθαρη η σύνδεση με τον κ Bradley, καθώς μια σειρά ερασιτεχνών ερευνητών —δημοσιογράφοι, ιστορικοί, βιογράφοι και άλλοι— ανέλαβαν την υπόθεση.

Ένας από τους πιο σημαντικούς από αυτούς τους πολίτες ήταν ο Abdur-Rahman Muhammad, ο οποίος φιλοξένησε μια σειρά ντοκιμαντέρ στο  Netflix στις αρχές του περασμένου έτους, “Who Killed Malcolm X?”, που ξανά συγκέντρωσε την υπόθεση για την αθωότητα των δύο ανδρών, υποστηρίζοντας την ενοχή άλλων.

Μετά την κυκλοφορία της σειράς , ο κ.Vance ανέλαβε την υπόθεση. Η νέα έρευνα βρισκόταν σε εξέλιξη όταν δημοσιεύτηκε μια νέα βιογραφία, «The Dead Are Arising», από τους Les και Tamara Payne, η οποία αναγνώρισε τον κ. Bradley ως έναν από τους δολοφόνους. Το πραγματικό του όνομα ήταν Al-Mustafa Shabazz, και πέθανε το 2018. Αυτό το βιβλίο κέρδισε ένα Εθνικό Βραβείο Βιβλίου πέρυσι και ένα Βραβείο Πούλιτζερ φέτος.

Ο Phil Bertelsen, συνεκτελεστικός παραγωγός της σειράς, είπε ότι ελπίζει ότι οι αθωώσεις θα ωθήσουν το Κογκρέσο να αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήσεις σχετικά με τον ρόλο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην υπόθεση.

Τα αρχεία περιείχαν μια έκθεση που έλεγε ότι οι αξιωματούχοι στη Νέα Υόρκη δεν είχαν ενημερωθεί ότι ο κ. Bradley ήταν ύποπτος, καθώς και μια αναφορά ενός πληροφοριοδότη ότι ήταν ο δολοφόνος με κυνηγετικό όπλο. Μια από τις πιο σημαντικές αδυναμίες στην υπόθεση της κυβέρνησης, όπως διαπιστώθηκε από την ανασκόπηση, ήταν η ομολογία του Halim και ο ισχυρισμός του ότι οι συγκατηγορούμενοί του ήταν αθώοι.