Στον κολοφώνα της δόξας του, αγαπητός από τους Ρωμαίους πολίτες, έτοιμος για νέες κατακτήσεις, ο Ιούλιος Καίσαρας πέφτει νεκρός από 23 μαχαιριές, 23 Συγκλητικών. Ανάμεσά τους, είναι και το πουλέν του, ο προστατευόμενός του -ίσως και νόθος γιος του, Βρούτος. Τα τελευταία του λόγια, που αντηχούν στην αιωνιότητα, είναι μια αγωνιώδη ερώτηση – διαπίστωση, την οποία απευθύνει στα Ελληνικά: «Κι εσύ τέκνον, Βρούτε;».
Ήταν 15 Μαρτίου του 44 πΧ. Ημέρα αργίας, αφιερωμένη στον θεό Άρη («Mars»), η συγκεκριμένη γιορτή ονομαζόταν «Ειδοί του Μαρτίου», προερχόμενη από το «Idus» που σημαίνει «ήμισυ». Άρα μιλάμε για το μισό του μήνα. Ο όρος χρησιμοποιείται και για την 15η ημέρα των μηνών Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου -πάντα κατά το ημερολόγιο των Ρωμαίων. Μόνο που η συγκεκριμένη ημέρα γίνεται ένα παγκόσμιο ορόσημο.
Εγκέφαλοι της συνωμοσίας είναι ο Μάρκος Ιούνιος Βρούτος και ο Γάιος Κάσσιος Λογγίνος. Με την επίφαση του κινδύνου που διατρέχει η δημοκρατία στη Ρώμη -ειδικά μετά την ανακήρυξη του Ιουλίου Καίσαρα ως «Ισόβιου Δικτάτορα» της Ρώμης (Dictator in Perpetum). Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζουμε τη δημοφιλία που απολάμβανε, ούτε και τον φόβο κάποιων Συγκλητικών γύρω από τον Βρούτο, που θεωρούσαν πως εκείνοι σταδιακά θα απολέσουν την εξουσία.
Έχουμε, λοιπόν, ένα δίπολο που αγωνίζεται για την απόλυτη εξουσία. Ο Ιούλιος Καίσαρας αισθάνεται παντοδύναμος, λαοφιλής, επιτυχημένος… Αγνοεί κάθε προειδοποιήση -και είναι πολλές! Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο οιωνοσκόπος Σπουρίνας τον συμβούλευσε να φοβάται τις Ειδούς του Μαρτίου. Η σύζυγός του είχε κακό προαίσθηημα -είχε δει έναν εφιάλτη το προηγούμενο βράδυ, και τον συμβούλευε να μην πάει στη Σύγκλητο. Εκείνος τελικά πείστηκε για το αντίθετο. Στο δρόμο συνάντησε τον Σπουρίνα, στον οποίον απευθύνθηκε ειρωνικά: «Έφτασαν οι Ειδοί». Εκείνος του απάντησε αμέσως, «Έφτασαν, αλλά δεν πέρασαν».
Συνεχίζοντας την πορεία του προς τη Σύγκλητο, ο κόσμος που γιορτάζει, τον επευφημεί, τον δοξάζει. Τότε είναι που τον προσεγγίζει ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος, ο οποίος του βάζει στο χέρι ένα σημειώμα, με το οποίο τον προειδοποιεί για το πραξικόπημα. Αλλά ο Ιούλιος Καίσαρας είναι τόσο πολύ απασχολημένος με τις εκδηλώσεις λατρείας, που δεν το διαβάζει, καν.
Σχηματικά, αυτή η πορεία του Ιούλιου Καίσαρα, ο οποίος τυφλωμένος από την αλαζονεία της εξουσίας και την «αγάπη» του λαού, φανερώνει την απώλεια κάθε συναίσθησης της πραγματικότητας από τον ηγέτη. Αδυνατεί να κατανοήσει πως η δύναμή του θα προκαλέσει την αντίδραση εκείνων που νιώθουν πως απειλούνται. Διαταράσσοντας τις ισορροπίες, αγνοεί ή υποτιμά τις αντιδράσεις όσων αγωνίζονται για τη διατήρηση του status quo.
Κάποια χρόνια αργότερα, όταν γιορταζόταν στη Ρώμη ένας Ρωμαϊκός Θρίαμβος, τιμώντας τον Στρατηγό για τις στρατιωτικές νίκες του, πίσω του υπήρχαν δούλοι για να του υπενθυμίζουν πόσο αναλώσιμος είναι. «Memento Mori» είναι η φράση, «Να θυμάσαι πως είσαι θνητός», δηλαδή. Σε αυτήν την -ακούσια- πορεία προς τον θάνατο εστιάζει ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.
Μάρτιαι Ειδοί, Κωνσταντίνος Π. Καβάφης (1911)
(Φωτογραφία: «Η Δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα», Βιντσέντσο Καμουτσίνι)
