Περιεχόμενα
O Albert Einstein, ο πιο γνωστός φυσικός στον πλανήτη, έγινε αντικείμενο συζήτησης περισσότερο μετά τον θάνατο του, παρότι ενώ βρισκόταν εν ζωή. Αυτό συμβαίνει συχνά σε πολλούς επιστήμονες, καλλιτέχνες, φιλοσόφους και γενικότερα σε άτομα της τέχνης, που το έργο τους αναγνωρίζεται σε μεταγενέστερο χρόνο. Η περίπτωση του Einstein, όμως, μια ιδιαιτερότητα.
Το πρόβλημα έχει να κάνει με τα πνευματικά δικαιώματα του ονόματος του, που πολλές φορές εμποδίζουν εκδότες από το να χρησιμοποιήσουν ακόμα και μια φωτογραφία του Einstein. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μετά τον θάνατο του το 1995, στο άρθρο 13 της τελευταίας του διαθήκης, δεσμεύτηκε ότι «τα χειρόγραφα, τα πνευματικά δικαιώματα, τα δικαιώματα δημοσίευσης και όλα τα άλλα λογοτεχνικά περιουσιακά στοιχεία» θα περνούσαν, μετά το θάνατο της γραμματέως του, Helen Dukas, και της θετής κόρης του, Margot Einstein, στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, ένα ίδρυμα που συνίδρυσε το 1918.
Στην διαθήκη του δεν έγινε καμία φορά σχετικά με τη χρήση του ονόματός του ή της ταυτότητας του σε βιβλία, προϊόντα ή διαφημίσεις. Σήμερα, αυτά είναι γνωστά ως συγγραφικά δικαιώματα, αλλά εκείνη την εποχή δεν υπήρχε τέτοια νομική έννοια. Όταν το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο ανέλαβε τον έλεγχο της περιουσίας του, το 1982, τα δικαιώματα αυτά είχαν μεταφερθεί σε ένα σκληρό νομικό πεδίο μάχης, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων.
Το Πανεπιστήμιο από τότε μπορούσε να ελέγχει το ποιος θα χρησιμοποιεί το όνομα του, ορίζοντας και το κόστος. Όσοι ήθελαν να τον χρησιμοποιήσουν, έπρεπε να υποβάλουν αίτηση και να γίνει δεκτή. Όποιος δεν ακολούθησε αυτή τη διαδικασία ή αψήφησε την απόφαση του Πανεπιστημίου, θα μπορούσε να υποβληθεί σε νομική δίωξη, όπως συνέβη με πολλούς εμπόρους ενδυμάτων, gadget κ.α. Μέχρι και η Walt Disney Company πλήρωσε 2,66 εκατομμύρια δολάρια το 2005, για 50ετή άδεια χρήσης του ονόματος «Baby Einstein» σε παιχνίδια της.
Τα κέρδη του μετά θάνατον αυξήθηκαν κατακόρυφα. Ενώ δίδασκε στο Princeton, έβγαζε περίπου 180.000 δολάρια, πιο πολύ από κάθε άλλον επιστήμονα. Το ποσό φαντάζει μικρό αν σκεφτείτε ότι τα κέρδη του ανέρχονται περίπου στα 250 εκατομμύρια δολάρια. Από το 2006 έως το 2017, εμφανιζόταν κάθε χρόνο στη λίστα του Forbes με τις 10 ιστορικές προσωπικότητες με τις υψηλότερες απολαβές, φέρνοντας κατά μέσο όρο 12,5 εκατομμύρια δολάρια ετησίως από τα τέλη αδειοδότησης για το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο, το οποίο είναι το κορυφαίο πανεπιστήμιο στο Ισραήλ.
Αν και στη διαθήκη του έγραφε ξεκάθαρα ότι τις άδειες δίνει το Πανεπιστήμιο, οι αναλυτές θεωρούν ότι ο Einstein δεν ήθελε να τον εκμεταλλεύονται, όπως φαίνεται να κάνουν τώρα. Κάποιοι δικηγόροι υποστηρίζουν ότι το Πανεπιστήμιο δεν μπορεί να εκμεταλλεύεται νομικά δικαιώματα που κατά την εγγραφή της διαθήκης δεν υπήρχαν.
Τι συμβαίνει με τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του Einstein
Το θέμα απέχει πολύ από το να διευθετηθεί, σύμφωνα με την Guardian. Ο καθηγητής Roger Schechter από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου George Washington περιγράφει τον νόμο σχετικά με τα μεταθανάτια δικαιώματα ως «ένα πλήρες χάος». Η νομοθεσία διαφέρει μεταξύ των πολιτειών των ΗΠΑ, ενώ μόνο 24 πολιτείες έχουν υιοθετήσει ένα επίσημο καταστατικό για τα μεταθανάτια συγγραφικά δικαιώματα.
Στο New Jersey, όπου πέθανε ο Einstein, δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στο δικαίωμα ενός κληρονόμου να επωφεληθεί από τα πνευματικά δικαιώματα μιας νεκρής διασημότητας. Αυτό δίνει το δικαίωμα στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο να ασκήσει νομική αγωγή κατά φερόμενων παραβατών επ’ αόριστον. Ήδη τρέχουν κάποιες υποθέσεις που έχουν πάει στα δικαστήρια.
Η διάνοιά του έκανε τον Einstein διάσημο, αλλά ήταν η εμφάνισή του που τον έκανε εικόνα. Για να εξηγήσει περίπλοκες θεωρίες χρησιμοποιούσε απλές ζωγραφιές. Κι αυτός γνώριζε πολύ καλά την δύναμη που έχει μια εικόνα. Αν και λίγοι καταλάβαιναν τι εννοούσε, η ατημέλητη εικόνα του, που διαδόθηκε μέσω των τεχνολογιών και της τηλεόρασης, ήταν εξαιρετικά προσιτή κι ήταν αυτή που τον έκανε αγαπητό στον κόσμο.
Έγινε ένα δημόσιο πρόσωπο, έδινε συνεντεύξεις, έγραφε editorial για εφημερίδες και παράλληλα δίδασκε. Ήταν ανθρωπιστής, φιλόσοφος, ειρηνιστής και αντιρατσιστής. Μετά την άνοδο του Hitler στην εξουσία, ο μετανάστης Einstein παραιτήθηκε από τη γερμανική υπηκοότητα και δεν επέστρεψε ποτέ στην πατρίδα του.
Παράλληλα βοηθούσε τους πρόσφυγες να ξεφύγουν από τη ναζιστική καταπίεση, ξεκινώντας εκστρατεία για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων Αμερικανών. Ωστόσο, οι θεωρίες του χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, κάτι που τον ώθησε να γίνει ένθερμος ειρηνιστής. Οι ιδέες του πλέον βρίσκονται στα σύγχρονα τεχνολογικά προϊόντα, από λέιζερ μέχρι ημιαγωγούς που τροφοδοτούν τα smartphone.
Πέρα από το στίγμα που έχει αφήσει, μια είναι η χαρακτηριστική εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό όταν τον σκεφτόμαστε. Στις 14 Μαρτίου 1951, καθώς έφευγε από το Princeton Club, όπου γιόρταζε τα 72α γενέθλιά του, είδε μια κάμερα που κρατούσε ο Αμερικανός φωτορεπόρτερ Arthur Sasse. Τον κοίταξε και έβγαλε την γλώσσα του. Η στιγμή αυτή απαθανατίστηκε. Όταν ο Sasse έστειλε την εικόνα στους εκδότες του, συζήτησαν αν θα δημοσιεύσουν. Στην πραγματικότητα, αυτή ήταν η εικόνα που χαρακτήρισε τον επιστήμονα έναν αξιαγάπητο αστείο άνθρωπο που έτυχε να είναι επίσης μια ιδιοφυΐα. Ο Einstein παρήγγειλε εννέα αντίγραφα.
Μετά τον θάνατό τους στις 18 Απριλίου 1955, είχε αφήσει σαφείς οδηγίες στον έμπιστο φίλο του και υπεύθυνο της περιουσίας του, τον οικονομολόγο Otto Nathan. Ο Einstain ήθελε το σώμα του να αποτεφρωθεί και η στάχτη να διασκορπιστεί στον ποταμό Ντέλαγουερ στις ακτές του Ατλαντικού. Ωστόσο, ο εγκέφαλος του συντηρήθηκε από τον Thomas Harvey, επικεφαλής παθολόγο στο νοσοκομείο όπου πέθανε ο επιστήμονας.
Ο ρόλος του Roger Richman
Και δεν είναι η μόνη φωτογραφία που υπάρχει. Ο Roger Richman είδε μια φωτογραφία με τον πατέρα του Paul, που είχε γίνει φίλος με τον Albert τη δεκαετία του 1930, όταν συνεργάστηκαν για να βοηθήσουν τους Γερμανούς Εβραίους να επανεγκατασταθούν στην Αλάσκα, την Παραγουάη και το Μεξικό. Ο Richman αφού έγινε δικηγόρος, δημιούργησε έναν αξιοζήλευτο κατάλογο αποθανόντων πελατών, που περιλάμβανε τη Marilyn Monroe και τον Sigmund Freud, για τον έλεγχο των περιουσιακών τους στοιχείων, βοηθώντας τους κληρονόμους.
Tότε προτάθηκε στον Richman να συντάξει έναν νόμο για τα δικαιώματα των διασημοτήτων. Στην αρχή, ο Richman θεώρησε την ιδέα παράλογη, ωστόσο ο γερουσιαστής της Καλιφόρνια, William Campbell, εξέφρασε ενδιαφέρον για τη σύνταξη ενός τέτοιου νόμου. Μετά από δύο απορρίψεις, ο νόμος για τα δικαιώματα των διασημοτήτων της Καλιφόρνια ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρίου 1985. Στην Καλιφόρνια, τουλάχιστον, οι κληρονόμοι μπορούσαν πλέον να έχουν νομίμως τα δικαιώματα των προγόνων τους που είχαν πεθάνει στην πολιτεία.
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, το όνομα του Einstein ήταν προσκολλημένο σε κάθε είδους αγαθά και υπηρεσίες, προσφέροντάς τους πνευματική αίγλη, κάτι που ο ίδιος δεν ήθελε να συμβεί. Μετά την ψήφιση του Νόμου για τα Δικαιώματα, ο Richamn άρχισε να συλλέγει αποκόμματα από σχετικές διαφημίσεις. Έστειλε ένα φάκελο με αυτό το υλικό στον Otto Nathan, με μια επιστολή που ρωτούσε με ποιον έπρεπε να επικοινωνήσει, για «να αποτρέψει αυτού του είδους την κατάχρηση».
Tα αποκόμματα στάλθηκαν στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο στην Ιερουσαλήμ. Βλέποντας την ευκαιρία, την 1η Ιουλίου 1985, το πανεπιστήμιο διόρισε τον Richman ως τον «αποκλειστικό παγκόσμιο εκπρόσωπο» του Einstein, όπως περιέγραψε τον ρόλο του. Κέρδισε το 65% των deal που έκλειναν και τα μισά χρήματα από τις παραβάσεις. Ήταν αυτός που έλεγχε συνεχώς που μπορεί να χρησιμοποιηθεί η «επωνυμία» του επιστήμονα, δίνοντας και παίρνοντας άδειες.
Το 1989, η Sony πλήρωσε απρόθυμα 63.000 δολάρια για να χρησιμοποιήσει την εικόνα του σε μια διαφήμιση. Το 1997, ο Richman έλαβε είδηση ότι η Apple ήθελε να χρησιμοποιήσει τη φωτογραφία του Einstein για να διαφημίσει τους υπολογιστές Mac. Αφού ο Richman είχε διαπραγματευτεί μια δίκαιη αμοιβή 600.000 δολαρίων, έλαβε μια κλήση από τον συνιδρυτή της Apple, Steve Jobs, ζητώντας μείωση, η οποία δεν έγινε ποτέ.
Μετά τον θάνατο του Richman το 2013, το Corbis, το φωτογραφικό πρακτορείο στο οποίο είχε πουλήσει τα δικαιώματα του Einstein, μετονομάστηκε σε GreenLight Rights, το οποίο διαχειρίζεται και εκείνα της Marilyn Monroe και του Elvis Prisley. Από τότε, η επιχείρηση διαχείρισης της εικόνας του Einstein έχει γίνει πιο περίπλοκη. Η GreenLight συνεργάζεται με εταιρείες που χρησιμοποιούν ειδικό λογισμικό για τον εντοπισμό πλαστών και παραβιαζόμενων εμπορευμάτων στο διαδίκτυο.
Τα αιτήματα για άδεια δεν αποστέλλονται πλέον σε έναν άνδρα στο Ισραήλ, αλλά σε μια ομάδα ειδικών στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ με την εξουσία να ευλογεί ή να ασκεί βέτο. Κάθε αίτηση εξετάζεται με βάση τα πλεονεκτήματα της, αλλά , σύμφωνα με τις αρχικές οδηγίες του Richman.
Με πληροφορίες από Guardian
Διαβάστε επίσης στο intronews.gr:
Η τραγική ιστορία των αδερφών McDonald: Πώς έκαναν την αυτοκρατορία του fast food
Καμίλα Πάρκερ: Πώς από «ερωμένη» θα γίνει η επόμενη βασίλισσα της Αγγλίας