Περιεχόμενα
Μάλι. Τσαντ. Μάλι. Γουινέα. Σουδάν. Μπουρκίνα Φάσο. 6 στρατιωτικά πραξικοπήματα, 5 χώρες. Σχεδόν 10 χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη που έφερε αλλαγές πολιτευμάτων σε Συρία, Αίγυπτο, Λιβύη, Τυνησία, Υεμένη και Μπαχρέιν, έρχεται η Αφρικανική Άνοιξη. Απ΄το Μάλι το καλοκαίρι του 2020 μέχρι τη Μπουρκίνα Φάσο την περασμένη εβδομάδα, η αφρικανική ήπειρος βλέπει να αναζωπυρώνει μια επανάσταση που όμως δεν προέρχεται από τα έθνη, αλλά από τις στρατιωτικές δυνάμεις που διατείνονται ότι προστατεύουν το λαό.
Πυροβολισμοί. Φήμες για στρατιωτική επίταξη. Ο Πρόεδρος αγνοείται. Ένα έθνος να συντονίζεται στο κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο για να δει ότι νέοι ηγέτες έχουν καταλάβει την εξουσία και δε φοράνε κοστούμια. Φοράνε μπερέδες και έχουν παράσημα. Οι φωνές τους ακούγονται ταυτόχρονα σε μια ολόκληρη χώρα. Το σύνταγμα έχει καταλυθεί, η Εθνική Φρουρά έχει διαλυθεί, τα σύνορα έχουν κλείσει.
Το παραπάνω σενάριο παίχτηκε σε επανάληψη 5 φορές μετά την πρώτη προβολή, μέσα σε 18 μήνες. Οι κυβερνήσεις του Μάλι, του Τσαντ, της Γουινέας, του Σουδάν και εδώ και λίγα 24ωρα της Μπουρκίνα Φάσο, εξέπεσαν διά της βίας. Η περίπτωση μάλιστα της Μπουρκίνα Φάσο προκάλεσε τρόμο στους ηγέτες των κρατών της Δυτικής Αφρικής που την Παρασκευή κάλεσαν σε έκτακτη σύνοδο για να ορίσουν στρατηγική απέναντι στον αντισυνταγματάρχη Paul-Henri Damiba, που πήρε την εξουσία και δήλωσε ότι θα την επιστρέψει στους θεσμούς μόνο όταν οι συνθήκες είναι σωστές.
«Πρόκειται για μια απειλή προς την ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα στη Δυτική Αφρική», δήλωσε ο Nana Akufo-Addo, Πρόεδρος της Γκάνας.
Από την ανατολική ως τη δυτική ακτή, η Αφρική ζει τη δική της εποχή αναταραχών, αν και αυτή η ήπειρος δεν ήταν ποτέ ήρεμη.
Το Μάλι έκανε την αρχή
Τον Αύγουστο του 2020 ο στρατός πήρε την εξουσία στο Μάλι εκμεταλλευόμενος τον κοινωνικό αναβρασμό μετά την διάτρητη εκλογή της νέας κυβέρνησης και την αποτυχία της προηγούμενης να προστατεύσει το λαό από εξτρεμιστές . Ο Πρόεδρος Ibrahim Boubacar Keita συνελήφθη, αναγκάστηκε να παραιτηθεί σε δημόσιο διάβημα και στη θέση του ορίστηκε ο Bah N’Daou, ενώ ο Moctar Ouane έγινε Πρωθυπουργός. Δεν κράτηααν για πολύ όμως κι αυτοί, αφού τον Μάιο του 2021 υπήρξε ξανά πραξικόπημα.
Τον Μάρτιο του ΄21 είχε επιχειρηθεί πραξικόπημα στον Νίγηρα, όπως δεν ευοδώθηκε.
Ένα μήνα αργότερα, τον Απρίλιο, το Τσαντ είχε βιώσει ένα ασυνήθιστο πραξικόπημα. Ο επί τρεις δεκαετίες Πρόεδρος Idriss Déby, που μόλις είχε επανεκλεγεί για 6 συνεχόμενη φορά, θεωρήθηκε από τη Δύση ως ένας προαγωγός των Ισλαμιστών εξτρεμιστών και επί της ουσίας επετράπη η δολοφονία του. Ο γιος του τοποθετήθηκε στη θέση του μετά από μεγάλη κόντρα για τη διαδοχή, με την πρωτεύουσα Ντζαμένα να φλέγεται γιατί επρόκειτο για κατάλυση του πολιτεύματος. Ο νόμος ορίζει ότι όταν πεθαίνει ο Πρόεδρος, επόμενος στη διαδοχή είναι ο επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου ή ο αντιπρόεδρος.
Η κατάσταση στο Τσαντ πάντως, ποτέ δε μπορεί να θεωρηθεί σταθερή, ειδικά μετά τη δολοφονία του Idriss Déby, που διοικούσε με σιδηρά πειθαρχία, αφού αυτή η αχανής, ερημική χώρα περιβάλλεται από τη Λιβύη, τη Νιγηρία και βρίσκεται στη ζώνη του Σαχέλ. Επομένως, βάλλεται πανταχόθεν από πολιτικές αναταράξεις.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η Γουινέα πέρασε στα χέρια του 41χρονου Mamandy Doumbouya, ενός στρατηγού που θέλησε να τιμωρήσει τον Πρόεδρο Alpha Conde, που εξελέγη για 3η συνεχόμενη φορά υπό καθεστώς δολοπλοκίας στις ψήφους. Ο Doumbouya ήθελε μόνο να φύγει ο Conde και γι΄αυτό δεν πείραξε κανέναν από το υπουργικό συμβούλιο. Αντιθέτως, τους συνάντησε και τους ζήτησε να συστήσουν μια νέα, πιο καθαρή κυβέρνηση. Στη Γουινέα ήταν από τις περιπτώσεις που το πραξικόπημα δεν ήταν αποτέλεσμα χούντας, αλλά προϊόν δημοκρατίας.
Το Οκτώβριο ήταν η σειρά του Σουδάν, με τους κορυφαίους στρατηγούς της χώρας να καταλαμβάνουν την εξουσία και να παρεμποδίζουν τις πρώτες ελεύθερες εκλογές στη χώρα μετά από πολλές δεκαετίες.
Αν τα βάλει κανείς κάτω, πάνω από 114 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται υπό στρατιωτικό καθεστώς, με την Αφρική να μην έχει βιώσει κάτι τέτοιο από το 1999, όταν ξανά τότε 4 πραξικοπήματα είχαν στεφθεί με επιτυχία. Ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, Antonio Guterres, έκανε λόγο για μια επιδημία πραξικοπημάτων.
Το ένα πραξικόπημα θρέφει το επόμενο
Όντως. Τα πραξικοπήματα είναι μεταδοτικά. Από τη στιγμή που έγινε στο Μάλι, οι αναλυτές εκτιμούσαν πως θα ακολουθήσει αργά ή γρήγορα και η Μπουρκίνα Φάσο. Όπως και έγινε σχεδόν 18 μήνες αργότερα. Κι όσο οι πραξικοπηματίες βγαίνουν νικητές και περνάει το δικό τους, τόσο θα γεμίζουν ελπίδα οι φιλόδοξοι και όψιμοι πραξικοπηματίες στα γύρω κράτη. Είναι δε χαρακτηριστικό πως οι περισσότερες αναταραχές συμβαίνουν στην περίφημη Ζώνη του Σαχέλ, όπου έχει συγκεντρωθεί ένα μεγάλο μέρος πληθυσμού που ταλανίζεται από την πείνα και την κλιματική κρίση.
Σε μια δημοκρατία που έχει τέτοιο χάλι, είναι εύλογη η σκέψη των περισσότερων να πάρουν τα όπλα και να καταλύσουν την κυβέρνηση και το ίδιο το πολίτευμα.
Μάλι, Τσαντ, Μπουρκίνα Φάσο είναι τρεις πολύ μεγάλες χώρες πληθυσμιακά και σε έκταση, ερημικές ως επί το πλείστον, που βλέπουν τον θρησκευτικό φανατισμό να εξαπλώνεται και μιλιταριστές Ισλαμιστές κεφαλαιοποιούν τις εντάσεις για να ασκήσουν τις πολιτικές τους φιλοδοξίες. Σε μια ήπειρο όπως η Αφρική, με αυτό το καθεστώς, ίσως η λέξη «πραξικόπημα» να πρέπει να αποκτήσει μια διαφορετική χροιά.
Στο Μάλι το γεγονός που πυροδότησε την ανατροπή της εξουσίας ήταν η αδυναμία της κυβέρνησης να ανακόψει την εξάπλωση της Al Qaeda και του Ισλαμικού Κράτους. Στη Μπουρκίνα Φάσο ήταν η βομβιστική επίθεση από Ισλαμιστές σε στρατιωτικούς αξιωματούχους, με 50 εξ αυτών να πεθαίνουν.
Οι επαναστάτες στη Ζώνη του Σαχέλ δεν διεκδικούν καλύτερη ζωή σε επίπεδο φαγητού ή νερού ή καλύτερες υποδομές. Ούτε καν καλύτερη πολιτική εξουσία. Διεκδικούν να μην κινδυνεύουν να πεθάνουν επειδή μπορεί να μην είναι Ισλαμιστές. Και την ίδια στιγμή οι ηγέτες τους αγοράζουν Rolls Royce και ζουν μια τρίφυλλη ζωή.
Οι λαοί της Αφρικής στηρίζουν συνήθως τους πραξικοπηματίες
Πώς να μην πανηγυρίζουν μετά οι πολίτες του Μάλι μαζί με τους στρατιώτες στους δρόμους; Πώς να μη γυρίσουν μπούμερανγκ οι ποινές της ECOWAS (Economic Community of West African States) προς τους πολίτες του Μάλι; Αντί να αντιταχθούν στη χούντα, αντιτάσσονται στην ECOWAS, γιατί θεωρούν πως είναι μια αντίσταση από τους πραξικοπηματίες απέναντι στους εγωκεντρικούς ξένους που διαχειρίζονται τον πλούτο τους.
Στη Γουινέα ο ηγέτης του πραξικοπήματος αποκαλείται απελευθερωτής. Λίγοι είναι αυτοί που έχουν κλειστεί στα σπίτια τους από τρόμο. Στη Μπουρκίνα Φάσο, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι άνθρωποι συνέχισαν κανονικά τη ζωή που είχαν και πριν. Αρκετοί αποκάλεσαν πηγή έμπνευσης το πραξικόπημα στο Μάλι που ήταν μια αντίδραση-αντίσταση προς τη Γαλλία.
«Όποιος καταλάβει τώρα την εξουσία, θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα του Μάλι – να απορρίψει τη Γαλλία και να παίρνει δικές του αποφάσεις», αναλύει ο Anatole Compaore από την Ουαγκαντούγκου.
Μόνο στο Σουδάν είναι διαφορετικά τα πράγματα. Εκεί, μετά την επανάσταση κατά της στρατιωτικής δικτατορίας, από το 2019 και για δύο χρόνια υπήρχε μια δημοκρατική διακυβέρνηση που δεν είχε συγκεντρώσει πάνω της τις εξουσίες. Οι πραξικοπηματίες τέθηκαν στο στόχαστρο του λαού. Κάτι που όμως δε θα συνέβαινε αν δεν ήταν εξίσου αναποτελεσματικοί στις επιθέσεις της Μπόκο Χαράμ.
«Υπάρχει μια πεποίθηση ότι οι δυνατότεροι άντρες μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τους κινδύνους, ειδικά στις χώρες του Σαχέλ όπου η βία κλιμακώνεται κάθε μέρα. Όμως η κατάληψη της εξουσίας από τον στρατό δε σημαίνει και αποτελεσματική αντίδραση σε επιθέσεις. Οι στρατιωτικές δυνάμεις ήρθαν για να μείνουν και κάνουν τα πάντα για να εδραιώσουν την εξουσία τους».
«Καλύτερα καθόλου εκλογές, παρά διεθφαρμένες εκλογές»
Μέσα σε όλα αυτά, υπάρχει και η αδυναμία της Αφρικανικής Ένωσης, η διάσπαση των κρατών. Μάλι, Γουινέα και Σουδάν εκδιώχθηκαν από αυτή, ενώ το Τσαντ όχι. Για πολλούς αυτό μεταφράζεται ως ότι οι δικτάτορες κινούν τα νήματα. Κι αφού οι δικτάτορες κινούν τα νήματα, θα εμφανίζονται όλο και περισσότεροι δικτάτορες.
Εκείνο που δημιουργεί ερωτηματικά, αφορά στη στάση των αποικιοκρατών. ΗΠΑ και Ε.Ε. δείχνουν να μην ασχολούνται ή να επιτρέπουν αυτά τα πραξικοπήματα. Κι όταν κάποιος αντιλαμβάνεται ότι θα στηριχτεί από αυτές τις δυνάμεις, του γίνεται πιο εύκολο να επιτεθεί στο κράτος, στην κυβέρνηση, είτε με αιματηρές διαθέσεις είτε με πιο light τακτική.
Η Δύση αρκείται στο να ζητά από τους πραξικοπηματίες να οδηγήσουν τη χώρα στις εκλογές. Όμως αυτές φαίνεται να αποτελούν μια ενδιάμεση κατάσταση πραξικοπημάτων. Στο Μάλι είχε γίνει πάλι πραξικόπημα το 2012. 10 χρόνια μετά, δεν άλλαξαν πολλά.
«Υπάρχει αυτή η αίσθηση πως οι κακές εκλογές, είναι χειρότερες από το να μην υπάρχουν καθόλου εκλογές», εξηγεί η Ornella Moderan του Ινστιτούτου Σπουδών Ασφάλειας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η προσοχή δίνεται στο να γίνονται κατά καιρούς εκλογές, που όμως σπάνια δεν είναι διεθαρμένες. Καμία προσοχή δεν δίνεται στην ελευθερία του Τύπου, στην εξάλειψη της πολιτικής καταπίεσης ή της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Για την πλειοψηφία των χωρών, το συναίσθημα του λαού είναι αυτό που αποτυπώνει ο Assami Ouedraogo, ένας πρώην αστυνομικός στη Μπουρκίνα Φάσο που παραιτήθηκε. «Αν είναι να περιμενουμε ως τις επόμενες εκλογές το 2025 για να αλλάξουμε ηγέτες, ίσως η χώρα μας να μην υπάρχει».
Πηγή: New York Times
