«Αυτή η επαναστατική προϋπόθεση, πως ό,τι δημιουργήθηκε σε μία χώρα πρέπει να επιστρέψει στην αρχική του γεωγραφική τοποθεσία, θα άδειαζε τόσο το Βρετανικό Μουσείο, όσο και τα άλλα μεγάλα μουσεία του κόσμου». Όσο απίστευτα κυνική κι αν μοιάζει αυτή η φράση, είναι πέρα για πέρα αληθινή κι επίσημη. Είναι κομμάτι μιας μεγαλύτερης έγγραφης «δήλωσης», που κοινοποίησε το ίδιο το Μουσείο το 2006, με τίτλο «Γιατί το Βρετανικό Μουσείο δεν μπορεί και δεν θέλει να δανείσει τα Γλυπτά του Παρθενώνα».

Όποιος έχει επισκεφθεί το επιβλητικό κτίριο του μουσείου με τα πάνω από 8 εκατομμύρια διαφορετικά εκθέματα δεν έχει παρά να συμφωνήσει. Είναι ζήτημα αν το 5% αυτών των εκθεμάτων έχουν κατασκευαστεί ή δημιουργηθεί στο έδαφος που ανήκει σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι η τεράστια Βρετανική Αυτοκρατορία μέσα στους αιώνες της ύπαρξής της είχε το δικαίωμα να πάρει από τις περιοχές που κατείχε ανά την υφήλιο τους θησαυρούς της πολιτιστικής κληρονομιάς τους, και πάλι ο αριθμός των εκθεμάτων μετά βίας θα ξεπερνούσε το 20% αυτών που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο σήμερα.

Βρετανικό Μουσείο: Ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου;

Η παιδαριώδης αντίδραση του Βρετανού πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ να ακυρώσει την συνάντηση με τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, μετά την αιχμηρή δήλωση περί της «μισής» Μόνα Λίζα, δεν δείχνει μόνο την επιμονή των Βρετανών να μην υποχωρήσουν στο θέμα των γλυπτών του Παρθενώνα. Είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να κλείσει το ζήτημα των διεκδικήσεων από πολλές χώρες για εκθέματα του μουσείου. Οποιοδήποτε βήμα πίσω θα τολμούσε να κάνει η Βρετανία στο δικό μας ζήτημα, είναι πολύ πιθανό να το έβρισκε μπροστά της από άλλες χώρες, κυβερνήσεις και οργανώσεις, οι οποίες ζητούν πίσω τους δικούς τους θησαυρούς από το Βρετανικό Μουσείο.

Την Ελλάδα προφανώς και την ενδιαφέρει το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα, όμως για το Βρετανικό Μουσείο το ζήτημα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Αυτή τη στιγμή το Μουσείο βρίσκεται αντιμέτωπο με εννέα διαφορετικές διεκδικήσεις που έχουν εκφραστεί επισήμως. Ανάμεσα στα εκθέματα που διεκδικούνται είναι σπάνια και διάσημα τεχνουργήματα, όπως η διάσημη Στήλη της Ροζέτας. Είναι πιθανό μια συμφωνία με την ελληνική κυβέρνηση για τα Γλυπτά να άνοιγε τους ασκούς του Αιόλου στο Βρετανικό Μουσείο και οι διεκδικήσεις από διάφορες χώρες να υπερδιπλασιάζονταν.

Ποιες είναι, όμως, οι επίσημες διεκδικήσεις που αντιμετωπίζει η διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου;

  • Πρώτη και καλύτερη αναφέρεται αυτή των Γλυπτών του Παρθενώνα (τα οποία το Μουσείο συνεχίζει να τα αποκαλεί Ελγίνεια Μάρμαρα). Το ίδιο το Βρετανικό Μουσείο παραδέχεται ότι στο ελληνικό αίτημα για την επανένωση των Γλυπτών στο Μουσείο της Ακρόπολης στέκονται αλληλέγγυες και διεθνείς οργανώσεις, όπως η ΟΥΝΕΣΚΟ.
  • Οι μπρούτζινες πλάκες της Μπενίν. Πρόκειται για εκατοντάδες ανάγλυδες μπρούτζινες πλάκες, οι οποίες βρέθηκαν (και αφαιρέθηκαν, φυσικά) στο παλάτι του βασιλείου της Μπενίν, το οποίο βρίσκεται σήμερα στην πολιτεία Έντο της Νιγηρίας. Χρονολογούνται από τον 14ο αιώνα μ.Χ. Η κυβέρνηση της Νιγηρίας έχει επανειλημμένα ζητήσει από το Βρετανικό Μουσείο να επιστραφούν και οι 700 πλάκες. Περίπου 30 απ’ αυτές πουλήθηκαν (!) από το Μουσείο στο διάστημα 1950-1972, κυρίως σε Νιγηριανούς.
  • Αιθιοπικά Ταμπότ, τεχνουργήματα που συμβολίζουν τις πλάκες, πάνω στις οποίες χαράχθηκαν οι Δέκα Εντολές του Θεού στον Μωϋσή. Στο Μουσείο βρίσκονται 11 Ταμπότ και η αιθιοπική κυβέρνηση από τη δεκαετία του 1990 έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια για την επιστροφή τους, όπως και για τη συλλογή των αρχαίων νομισμάτων, που χρονολογούνται από την προ-Αξωμική περίοδο. Η τελευταία δήλωση του Μουσείου, που αποκλείει την επιστροφή του θησαυρού αυτού, έγινε τον Νοέμβριο του 2022.
  • Οι τέσσερις πίνακες του Ούρι Πέλεντ. Ο βιβλιοθηκάριος Πέλεντ, Εβραίος από την Τσεχοσλοβακία, ξεκίνησε στις αρχές του 2000 έναν αγώνα για να αποκτήσει πίσω τους ζωγραφικούς πίνακες που ανήκαν στον πατέρα του και κλάπηκαν από το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τέσσερις απ’ αυτούς βρέθηκαν στην κατοχή του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο αρνήθηκε να τους δώσει πίσω. Έδωσε μεν μια αποζημίωση 175.000 στερλινών στον Πέλεντ, ο οποίος όμως συνεχίζει να διεκδικεί την κυριότητα των πινάκων.
  • Ο θησαυρός του Ώξου. Πρόκειται για σπάνια τεχνουργήματα από χρυσό και ασήμι από την περσική περίοδο των Αχαιμενιδών, τα οποία βρέθηκαν στις όχθες του Ώξου (σήμερα ο ποταμός λέγεται Αμού Ντάρια και βρίσκεται στο Τατζικιστάν) τη δεκαετία του 1880. Ο θησαυρός περιέχει περίπου 1.500 αντικείμενα, κοσμήματα, νομίσματα και άλλα έργα τέχνης. Τα περισσότερα τα έχει στην κατοχή του το Βρετανικό Μουσείο. Υπάρχει επίσημη διεκδίκηση από την κυβέρνηση του Τατζικιστάν.
  • Η Στήλη της Ροζέτας. Ένα μόνο δείγμα από την τεράστια αιγυπτιακή συλλογή έχει μπει στο μάτι της αιγυπτιακής κυβέρνησης, που το ζητάει πίσω επίμονα. Η συγκεκριμένη στήλη κατασκευάστηκε το 196 μ.Χ. στη διάρκεια της πτολεμαϊκής δυναστείας της Αιγύπτου και θεωρείται το κλειδί της αποκρυπτογράφησης των ιερογλυφικών. Πάνω στη Στήλη βρίσκονται χαραγμένες τρεις γραφές, τα ιερογλυφικά, η δημοτική αιγυπτιακή γραφή και τα αρχαία ελληνικά. To Βρετανικό Μουσείο δάνεισε τη Στήλη στην Αίγυπτο για τα εγκαίνια του Μεγάλου Μουσείου της Γκίζας το 2013, αλλά δεν συζητάει το ενδεχόμενο μόνιμης παραχώρησης.
  • Τα Χειρόγραφα του Ντουνχουάνγκ. Ένας θησαυρός από χειρόγραφα, σχέδια και ζωγραφιές, τα οποία βρέθηκαν στις σπηλιές Μογκάο της Κίνας τον 20ο αιώνα. Ανάμεσά τους βρίσκεται και η Σούτρα του Διαμαντιού, ένα από τα ιερά κείμενα του βουδισμού. Η κυβέρνηση της Κίνας έχει ζητήσει την επαναφορά των Χειρογράφων στο έδαφός της.
  • Η Ασπίδα των Αβοριγίνων. Μία ξύλινη ασπίδα που κατασκευάστηκε πριν από περίπου 400 χρόνια από φυλή Αβοριγίνων της Αυστραλίας και εκλάπη τα πρώτα χρόνια του βρετανικού αποικισμού της Αυστραλίας, όταν οι Αβορίγινες θεωρούντρν υπάνθρωποι και οι αρχές είχαν εξαπολύσει άγριο κυνηγητό εναντίον τους. Όλες οι επίσημες οργανώσεις των Αβοριγίνων έχουν ζητήσει την επιστροφή της, η κυβέρνηση της Αυστραλίας δεν έχει καταθέσει επίσημο αίτημα.
  • Το μοάι του Νησιού του Πάσχα. Ένα από τα μυστηριώδη τεράστια αγάλματα που βρίσκονται σ’ αυτό το απομονωμένο νησί του Ειρηνικού Ωκεανού που ανήκει στη Χιλή. Το μοάι ξεθάφτηκε από το έδαφος και μεταφέρθηκε στη Βρετανία το 1868 από το πλήρωμα ενός βρετανικού πλοίου. Η κυβέρνηση της Χιλής ζήτησε επισήμως από το Βρετανικό Μουσείο την επιστροφή του μοάι στο Νησί του Πάσχα, όπου βρίσκονται και τα υπόλοιπα.
  • Τα ουαλικά τεχνουργήματα. Από την εποχή της Βρετανικής Εποχής του Χαλκού, περίπου δύο χιλιετίες προ Χριστού, μια σειρά από τεχνουργήματα όπως η Χρυσή Κάπα του Μολντ και η χάλκινη ασπίδα του Ριντ-ι-Γκορς. Μπορεί η Ουαλία να αποτελεί μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, ωστόσο η τοπική κυβέρνηση της Ουαλίας έχει καταθέσει επίσημο αίτημα να απομακρυνθούν από το Βρετανικό Μουσείο και να εκτεθούν σε ουαλικό έδαφος, πιθανότατα στο Κάρντιφ.

*Φωτογραφία: Shutterstock