Περιεχόμενα
Το 1857 στην Ινδία, τα chapati είχαν αρχίσει να γίνονται γνωστά από χωριό σε χωριό. Οι λεπτές τηγανίτες, παραδοσιακά μαγειρεμένες στο τηγάνι, κέρδιζαν την αγάπη (και το στομάχι) του κόσμου. Τα chapati ταξίδευαν από το πριγκιπάτο του Indore, στο σημερινό κράτος της Madhya Pradesh, μέχρι την πόλη Gwalior στα βόρεια της πολιτείας.
Μάλιστα, υπολογίστηκε από Βρετανούς στρατιωτικούς ηγέτες ότι ταξίδευαν έως και 160-200 μίλια τη νύχτα, μια ταχύτητα που ξεπερνούσε την ταχυδρομική υπηρεσία εκείνη την εποχή.
Σχεδόν 100 χρόνια νωρίτερα, η Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε αντιμετωπίσει το Nawab της Βεγγάλης και τους Γάλλους συμμάχους τους στη βορειοανατολική Ινδία, στη μάχη του Plassey, και κέρδισε λόγω ελιγμών τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου της μάχης. Μεταξύ άλλων, η νίκη σήμαινε ότι η Εταιρεία της Ανατολικής Ινδίας μπορούσε να συλλέγει φόρους από τα εδάφη των Mughal.
Ένας αιώνας μετά, και η Ινδία είχε χτυπηθεί από τη χολέρα. Το προηγούμενο έτος, η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε προσαρτήσει το Awadh και οι Nawab είχαν εξοριστεί στην Καλκούτα. Οι φήμες που άρχισαν να διαδίδονται έκαναν λόγο πως οι Βρετανοί μόλυναν το αλεύρι με τα οστεάλευρα των αγελάδων και των γουρουνιών, ενώ κάποιοι ισχυρίζονταν πως νόθευαν φάρμακα. («Η τοπική εφημερίδα Tilism-e Lucknow, αναφέρει ένα γεγονός όπου οι ασθενείς του νοσοκομείου αρνήθηκαν ότι έπαιρναν φάρμακα καθώς υπήρχαν φήμες ότι ένας από τους Βρετανούς αξιωματούχους είχε φτύσει σε αυτά». Όως λέει επίσης και η ιστορικός Heena Ansari, προσκεκλημένη λέκτορας στο το τμήμα ιστορίας του Πανεπιστημίου του Δελχί).
Η συγγραφέας και μεταφράστρια Rana Safvi έγραψε για μια άλλη πιθανή εξήγηση: «Υπήρχε μια φήμη ότι στην 100ή επέτειο της μάχης του Plassey, το 1757, η ξένη κυριαρχία θα τελείωνε». Συγκεντρωμένες μεταξύ τους, αυτές οι ιστορίες τράβηξαν τους ανθρώπους σε μια υπόθεση ότι οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να ευαγγελίσουν τη χώρα.
Το κίνημα chupatty που απέσπασε τους Βρετανούς
Ταραγμένοι αξιωματούχοι έστελναν μπερδεμένες επιστολές ο ένας στον άλλο, υπονοώντας ότι τουλάχιστον στην αρχή του κινήματος, τα chapati είχαν μια ανεξήγητη ερμηνεία. «Υπάρχει μια μυστηριώδης υπόθεση σε ολόκληρη την Ινδία αυτή τη στιγμή», έγραψε ο Gilbert Hadow, ένας στρατιωτικός χειρουργός που εργαζόταν για την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, σε ένα γράμμα προς την αδερφή του, τον Μάρτιο του 1857. «Κανείς δεν φαίνεται να ξέρει το νόημα. Δεν είναι γνωστό από πού προήλθε, από ποιον ή για ποιο σκοπό, αν υποτίθεται ότι συνδέεται με κάποια θρησκευτική τελετή ή αν έχει να κάνει με κάποια μυστική εταιρεία. Οι ινδικές εφημερίδες είναι γεμάτες εικασίες όπως για το τι σημαίνει… Ονομάζεται «το κίνημα chupatty».
Ο Mark Thornhill, ο οποίος ήταν δικαστής της πόλης Mathura εκείνη την εποχή, έγραψε: «Ένας άνδρας είχε έρθει σε ένα χωριό και είχε δώσει μια πίτα στον φύλακα, με εντολή να ψήσει τέσσερις παρόμοιες, για να τις μοιράσει στους φύλακες των παρακείμενων χωριών.
«Το chapati, ως το πιο συγγενικό είδος φαγητού της Βόρειας Ινδίας, είχε μια αγροτική συμβολική αξία που θα μπορούσε να συγκεντρώσει ολόκληρη την αγροτική κοινωνία». Ο Safvi επισημαίνει ότι ο Muinuddin Hasan Khan, ένας αστυνομικός στο Paharganj εκείνη την εποχή, μίλησε για την εξάπλωση των chapati με παρόμοια σύγχυση. «Την εποχή που ήμουν ο επικεφαλής της αστυνομίας του αστυνομικού τμήματος Pahargunge, νωρίς ένα πρωί ήρθε ο φύλακας του χωριού του Indraput και ανέφερε ότι ο φύλακας του Seraie, Faruck Khan είχε φέρει ένα chapati». Είπε ότι του δόθηκε εντολή να μαγειρέψει πέντε παρόμοια και να τα στείλει στα πέντε κοντινότερα χωριά της γειτονιάς. Έπειτα, κάθε χωριό παραλήπτης έπρεπε να φτιάξει πέντε παρόμοια για διανομή, σαν ένα είδος πολλαπλασιασμού.
«Κάθε chapati έπρεπε να είναι φτιαγμένο από κριθάρι και αλεύρι σίτου, περίπου όσο η παλάμη ενός ανθρώπου, και να ζυγίζει 20 γραμμάρια», λέει ο Khan. «Έμεινα έκπληκτος, ωστόσο ένιωσα ότι η δήλωση του φύλακα ήταν αληθινή και ότι δινόταν σημασία σε ένα γεγονός που αναμφίβολα δημιούργησε ένα αίσθημα μεγάλης ανησυχίας στο μυαλό των ιθαγενών σε όλο το Ινδουστάν».
Η ιδέα του για το chapati ως σύμβολο της επανάστασης αναφέρθηκε από τον αμφιλεγόμενο πολιτικό και δεξιό ηγέτη Vinayak Savarkar στον Ινδικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας το 1857. Κατά τη γνώμη του, το κίνημα chupatty ήταν ένα κίνητρο για τους ανήσυχους Ινδούς, οι οποίοι ήταν δυσαρεστημένοι που ήταν μέρος τους η Βρετανική Αυτοκρατορία.
Τότε ξέσπασε μια άλλη φήμη… Τα φυσίγγια που παρείχε ο βρετανικός στρατός στα ινδικά στρατεύματά του για χρήση στη μάχη – συμβατά με τα ολοκαίνουργια τουφέκια Enfield – φέρεται να λιπαίνονταν με χοιρινό και βοδινό λίπος. Αυτό ήταν ασυμβίβαστο με τις πεποιθήσεις των μουσουλμάνων και ινδουιστών στρατιωτών.
Αυτό έφερε τα γεγονότα σε σημείο κρίσης. Ινδουιστές και μουσουλμάνοι στρατιώτες, φοβούμενοι την απειλή για τη θρησκεία τους αρνήθηκαν να χρησιμοποιήσουν τις σφαίρες. Η άρνησή τους άναψε μια σπίθα οργής και μαζί με άλλους παράγοντες, το περιστατικό συνέβαλε να οδηγήσει σε μια μεγάλης κλίμακας εξέγερση.
Θα μπορούσε το αθώο chapati να έχει συμβάλει σε όλα αυτά;
«Το μυστήριο του chapati ήταν μια φήμη που διαδόθηκε στις αρχές του 1857, η οποία υποτίθεται ότι μετέφερε το μήνυμα στους Ινδουστάνιους ότι το λίπος του χοίρου και της αγελάδας χρησιμοποιούνταν σε φυσίγγια για το νέο τουφέκι Enfield που κυκλοφόρησε», λέει ο Safvi. «Καθώς οι περισσότεροι λογαριασμοί που αναφέρουν τη διανομή λένε επίσης ότι κανείς δεν ήξερε γιατί γινόταν, δεν φαίνεται να είχε κανένα ρόλο στο ξέσπασμα της εξέγερσης, οι τελείες πρέπει να συνδέονται αργότερα από τους ανθρώπους που εντάχθηκαν στο « επαναστατών».
Τις τελευταίες δεκαετίες, η έρευνα ακολουθεί μια σύνθετη εκδοχή των γεγονότων εκείνης της χρονιάς. Στην πραγματικότητα, αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν τώρα ότι το κάλεσμα στην εξέγερση διοχετεύτηκε μέσω δημοφιλών μορφών ψυχαγωγίας, όπως τα lawaniyas, τα tamasha (δημοφιλές λαϊκό θέατρο και μουσικές παραδόσεις) και το katputliya (κουκλοθέατρο), καθώς και μέσω μηνυμάτων με μελάνι και χαρτί όπως γράμματα , εφημερίδες όπως η Sadiq-ul-Akhbaar, φυλλάδια και πλακάτ που όλα διαδόθηκαν γρήγορα και αποτελεσματικά σε οποιοδήποτε μέρος που ήταν πιθανό να είναι πυκνοκατοικημένο.
Αυτά τα έγγραφα αποσκοπούσαν στην προώθηση της φιλίας Ινδουιστών και Μουσουλμάνων, ενώ ταυτόχρονα επιδίωκαν να αναβιώσουν την έννοια της κυριαρχίας των Μογγάλων. Η ευρηματικότητα μιας τέτοιας επικοινωνίας ήταν ότι δεν μπορούσε εύκολα να περιοριστεί με αυτοκρατορικά μέσα.
Ο Ansari υποστηρίζει σθεναρά πως: «Σε αντίθεση με την ιδέα ότι οι αντάρτες διέδιδαν ιδέες από στόμα σε στόμα και άλλες παραδοσιακές μεθόδους, υπάρχει ένας αριθμός έντυπων και χειρόγραφων υλικών που δείχνουν ότι οι αντάρτες χρησιμοποιούσαν επίσης σύγχρονες τεχνικές.
Ο Saiyid Zaheer Husain Jafri, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Δελχί, ο οποίος έχει μελετήσει τη Μεγάλη Εξέγερση του 1857, συμφωνεί. «Η κινητοποίηση για το 1857 πραγματοποιήθηκε σίγουρα μέσω του έντυπου λόγου. Περίπου 74 φυλλάδια που εκδόθηκαν από ηγέτες των ανταρτών εντοπίστηκαν από ιστορικούς, περιελάμβαναν φυλλάδια και έγγραφα όπως η μανσούρ που εκδόθηκαν από τους τοπικούς οπλαρχηγούς, από τους ναβάμπους, τους ράνιους, από Μόνο τον 20ο αιώνα ο Savarkar έγραψε για το chapati ως σύμβολο, αλλά χωρίς να αναφέρει ούτε μια πηγή».
Τα γεγονότα του 1857 επρόκειτο να αναδιαμορφώσουν πλήρως τη βρετανική κυριαρχία στην Ινδία. Στα χρόνια που πέρασαν, οι Βρετανοί διόγκωσαν γρήγορα το δίκτυο επιτήρησής τους σε όλη τη χώρα. Αντιμετώπισαν περαιτέρω εξεγέρσεις ψηφίζοντας νόμους αποκλεισμού, όπως ο νόμος περί δημοτικού Τύπου του 1878, γνωστός και ως νόμος περί φίμωσης. Αυτό είχε ως στόχο να αποτρέψει τις εφημερίδες που εκδόθηκαν στην ινδική γλώσσα από το να ασκήσουν κριτική στις βρετανικές πολιτικές, και ίσχυε μόνο για τα τοπικά ινδικά μέσα ενημέρωσης.
Και έτσι ήταν που μια χρονιά που ξεκίνησε με τη διάδοση του ταπεινού chapati πυροδότησε την αρχή της κατάρρευσης της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών.
Με πληροφορίες από BBC
