Περιεχόμενα
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει προ πολλού και η μάχη για την ψυχή της CIA είχε ξεκινήσει. Οι προϋπολογισμοί περικόπηκαν. Οι υπερπόντιοι σταθμοί έκλεισαν. Πολλοί λένε ότι η υπηρεσία έγινε περισσότερο αντιδραστική παρά προληπτική. Μετά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991, για παράδειγμα, ο Robert Baer είπε στα αφεντικά του ότι ήθελε να μείνει σε επαφή με εκείνους που ηγούνται της αντιπολίτευσης στον Saddam Hussein και «όλους τους τρελούς… αλλά του απάντησαν, “Ο πόλεμος τελείωσε. Δεν χρειάζεται να έχουμε αυτούς τους ανθρώπους. Δεν μας ενδιαφέρει τι κάνουν”», λέει ο ίδιος.
Το ηθικό είχε καταρρακωθεί λόγω της αποκάλυψης του 1994 ότι ο Aldrich Ames, ένας έμπειρος αξιωματικός της αντικατασκοπείας, ήταν «ποντικός» των Σοβιετικών, του οποίου η προδοσία είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 10 Σοβιετικών που εργάζονταν για την CIA. Το ηθικό πρόβλημα επιδεινώθηκε από δύο μη δημοφιλείς επιλογές για την D.C.I., η οποία είναι επικεφαλής της CIA.
Πρώτον, από το 1993 έως το 1995, υπήρξε η σύντομη, μίζερη θητεία του James Woolsey, ο οποίος είχε περάσει ένα τέταρτο του αιώνα εργαζόμενος ως δικηγόρος και ως σύμβουλος με επιρροή στην Επιτροπή Ενόπλων Υπηρεσιών της Γερουσίας.
Είχε υπηρετήσει σε πολλές κυβερνητικές επιτροπές, αλλά δεν είχε πρακτική εμπειρία στη συλλογή πληροφοριών και συγκρούστηκε επανειλημμένα με τον Dennis DeConcini, επικεφαλής της επιτροπής πληροφοριών της Γερουσίας.
Στη συνέχεια, υπήρξε η ακόμη πιο σύντομη και ακόμη πιο μίζερη θητεία του John Deutch (1995-96). Εκτός Λάνγκλεϊ ήταν γνωστός ως εκείνος που άφησε έγγραφα υψηλής διαβάθμισης σε έναν οικιακό υπολογιστή. Εντός Λάνγκλεϊ περιφρονήθηκε ως εκείνος που εμπόδιζε τους κατασκόπους να είναι κατάσκοποι.
Οι «Κανόνες Deutch» απαγόρευαν στους πράκτορες να χρησιμοποιούν «βρώμικα» περιουσιακά στοιχεία—αυτά με σκοτεινό υπόβαθρο ή χειρότερα. Μια ευγενής ιδέα. Εκτός κι αν ασχολείστε με κατασκοπικές επιχειρήσεις, όπου οι πληροφορίες συνήθως δεν προέρχονται από προσκόπους ή καλόγριες. «Αυτό είναι το πλεονέκτημα του να ζεις στο εξωτερικό και να ασχολείσαι με αυτούς τους ανθρώπους καθημερινά», λέει ο Baer. «Αναλογίζεσαι όλο το φάσμα της δραστηριότητάς τους, συμπεριλαμβανομένου του ενδεχόμενου να σου λένε ψέματα».
Σταδιακά, η CIA έμειναν από κατασκόπους πεδίου. Οι πράκτορες απέφευγαν τις επικίνδυνες αποστολές για δουλειές γραφείου, κατά προτίμηση στις πιο προσεγμένες ξένες πρεσβείες, όπου οι κύριοι χώροι στρατολόγησης πληροφοριοδοτών ήταν τα κοκτέιλ πάρτι.
«Αν και μεγάλος αριθμός νέων και παλαιών υπαλλήλων της CIA ήταν ευχαριστημένοι που πήγαιναν σε περιοχές ακραίου κινδύνου όπως το Αφγανιστάν και το Ιράκ, άλλοι συχνά είχαν μια πιο χαλαρή δέσμευση καριέρας στην υπηρεσία και έλεγαν πράγματα όπως “Δεν θέλω να πάω [σε χώρα του Τρίτου Κόσμου], επειδή η προεπιλεγμένη θέση εκεί είναι η διάρροια”, λέει ο John MacGaffin. “Ή θα έλεγαν, “Είναι όντως αυτός ο Σταθμός που θα εκτοξεύσει την καριέρα μου;”».
Μέχρι τη δεκαετία του 1990 η ικανότητα της CIA να στρατολογεί είχε μειωθεί δραματικά. Ο πρώην επικεφαλής σταθμών της CIA, Milt Bearden, επεσήμανε στον συγγραφέα εθνικής ασφάλειας James Bamford (για το βιβλίο του 2004, A Pretext for War) ότι το 1991 ο επικεφαλής του σταθμού της Μόσχας, David Rolph, έμαθε για το πραξικόπημα εναντίον του Mikhail Gorbachev από έναν συνάδελφό του στην πρεσβεία μόλις το πρωί. αφού είχε ξεκινήσει. Ομοίως, κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου, η CIA δεν είχε κανέναν στο Ιράκ που να ήταν σε θέση να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες.
«Σταματήσαμε να είμαστε παγκόσμια υπηρεσία», λέει ο Baer. «Ακόμη και η βομβιστική επίθεση εναντίον μας το 1993 (στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου) αποδόθηκε σε ανωμαλία… Υπήρχε επίσης ένας υψηλός βαθμός φανατισμού: “Αυτοί οι άνθρωποι είναι κουρέλια”».
Μέχρι το 1997, η CIA βρισκόταν στη δίνη ενός μεγάλου κύματος φυγής, ένα brain drain. Ο Scheuer εξηγεί: «Το ονόμασαν “πρόγραμμα εξαγοράς”, μέσω της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Νόμιζαν ότι επρόκειτο να απαλλαγούν από τους βαριεστημένους. Αλλά ήταν εκείνοι που δεν άντεχαν άλλο τη γραφειοκρατία, τα χάλια της υπηρεσίας, που αποσύρθηκαν και χάσαμε μια ολόκληρη γενιά».
«George Tenet is in the building!»
Σχεδόν σε όλους άρεσε ο George Tenet, ένας ευγενής, ενθουσιώδης παρακινητής και προικισμένος γνώστης των διεργασιών στην Ουάσιγκτον. Όταν ο πρόεδρος Clinton τον διόρισε D.C.I. στη CIA, το 1997, η φιλοσοφία του ήταν «να αγκαλιάσει τους ανθρώπους».
Ο γιος Ελλήνων μεταναστών που είχε ένα εστιατόριο στο Κουίνς της Νέας Υόρκης, «ήταν φιλόδοξος», θυμάται ο Baer, ο οποίος φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν με τον Tenet. «Όταν προέρχεσαι από το Κουίνς, το Τζορτζτάουν είναι επιτυχία. Αυτό συνέβη με όλους τους φίλους μου. Το Τζορτζτάουν ήταν ένα σκαλοπάτι. Όπως ήταν και για τον Clinton».
Ο Baer προσθέτει, «Ο George Tenet είναι κάποιος που καταλαβαίνει την Ουάσιγκτον, καταλαβαίνει τι σημαίνει να τα πηγαίνεις καλά μαζί τους. Καταλαβαίνει τους προϋπολογισμούς, καταλαβαίνει πώς να συναναστρέφεται με τους πολιτικούς. Ξέρει πώς να τους κάνει να νιώθουν άνετα. Έτσι έγινε διευθυντής».
Ο Tenet είχε συμμάχους και στις δύο πλευρές της Γερουσίας, έχοντας υπηρετήσει στα επιτελεία ενός Ρεπουμπλικανού (John Heinz) και ενός Δημοκρατικού (Patrick Leahy) πριν γίνει διευθυντής προσωπικού της Επιλεγμένης Επιτροπής Πληροφοριών της Γερουσίας (S.S.C.I.).
Μια θητεία στην «ομάδα μετάβασης για την εθνική ασφάλεια» του Clinton οδήγησε σε μια ανώτερη θέση στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Πήγε στη CIA το 1995 ως αναπληρωτής του Deutch. Όταν ο Tenet έγινε D.C.I., «ήμασταν ενθουσιασμένοι», λέει ο Richard Clarke, ο οποίος τον γνώριζε χρόνια. «Σήμαινε ότι δεν χρειαζόταν να κολλάμε με την υπόλοιπη CIA Θα μπορούσαμε απλώς να του τηλεφωνούμε».
Αυτό ήταν βεβαίως πρόβλημα στο εσωτερικό της CIA: ο Tenet ήταν πολύ πρόθυμος να ευχαριστήσει τον Λευκό Οίκο. «Ο George είναι ο απολύτως ομαδικός παίκτης και αυτό ήταν η δύναμη αλλά και η αδυναμία του», λέει ο MacGaffin. Προσθέτει ότι αν έλεγε στον Tenet αυτό, «μάλλον θα με αγκάλιαζε και μετά θα το ξεχνούσα ή θα σκεφτόμουν ότι έκανα λάθος».
Επιπλέον, η έλλειψη εμπειρίας του Tenet στα πεδία δράσης προκάλεσε μουρμούρες σε κάποιους αξιωματικούς της CIA χαρακτηρίζοντάς τον, «στέλεχος καριέρας». Αλλά ακόμη και οι μεγαλύτεροι αμφισβητίες του Tenet τον θεωρούσαν βελτίωση σε σχέση με τον Deutch. «Γνώριζα τον Tenet εδώ και πολύ καιρό», θυμάται ο Scheuer.
«Όταν δούλευα στο Αφγανιστάν, τη δεκαετία του 1980, ήταν επικεφαλής του προσωπικού του S.S.C.I. και τον ενημερώναμε κάθε έξι εβδομάδες για μερικά χρόνια. Ήμουν πολύ εξοικειωμένος με το στιλ του. Θα περνούσε από το γραφείο, θα καθόταν στον καναπέ και θα μιλούσαμε».
Εύσωμος και λαμπερός, με σκούρα μεσογειακά χαρακτηριστικά, ο Tenet ήταν ο άντρας που θα σε χτυπούσε φιλικά στην πλάτη, θα έκανε αθλητικές συζητήσεις καπνίζοντας πούρα. (Μετά από καρδιακή προσβολή στις αρχές της δεκαετίας του ’90, απλώς τα είχε στο στόμα του και ανάμεσα στα δάχτυλά του). «Μπορεί να είναι λίγο άδικο να το πούμε αυτό», λέει ένα μυημένος στη CIA «αλλά είναι μάλλον κοντά: είχε κατά κάποιο τρόπο μια στάση μικρού αγοριού. Γενναιόδωρος με το χρόνο του. Περίεργος. Κοινωνικός».
Το πιο σημαντικό, ο Tenet απέρριψε τη δυσθυμία του Λάνγκλεϊ και ήταν αποφασισμένος να ξαναχτίσει την υπηρεσία. Προσέλαβε τον Jack Downing, έναν 57χρονο απόφοιτο του Χάρβαρντ και βετεράνο αξιωματικό της CIA ως νέο προϊστάμενο της D.O. (Η CIA χωρίζεται σε δύο τμήματα: τη Διεύθυνση Επιχειρήσεων, ή D.O., η οποία χειρίζεται τους κατασκόπους και τη Διεύθυνση Πληροφοριών, ή D.I., η οποία αποτελείται από αναλυτές πληροφοριών που δουλεύουν στα γραφεία).
Ο Downing μιλούσε ρωσικά και κινέζικα και είχε υπηρετήσει ως επικεφαλής σταθμού τόσο στη Μόσχα όσο και στο Πεκίνο. Αλλά η παραδοσιακή του καριέρα ως κατάσκοπος του Ψυχρού Πολέμου δεν τον προετοίμασε για να αντιμετωπίσει τη νέα, τρομοκρατική απειλή. «Ο Downing ήταν πεζοναύτης», λέει ο Scheuer, «και τότε, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ήταν ένας πολύ, πολύ επιτυχημένος αξιωματικός, αλλά δεν είχε ιδέα για διακρατικούς στόχους και δεν του άρεσαν οι αναλυτές», οι οποίοι αποτελούσαν ένα μεγάλο μέρος του προσωπικού του Scheuer.
Ο Tenet ξεκίνησε μια τεράστια προσπάθεια στρατολόγησης για τη μυστική υπηρεσία του D.O., αλλά δυστυχώς η εκπαίδευση αυτών των νέων κατασκόπων παρέμεινε πολύ παλιά: διδάχτηκαν πώς να λειτουργούν μυστικά στις ευρωπαϊκές πρεσβείες, αλλά όχι πώς να διεισδύουν σε ισλαμικούς τρομοκρατικούς πυρήνες.
«Ο Tenet είναι πολύ καλός άνθρωπος. Το αντιμετώπισε νωρίς αυτό το θέμα [της τρομοκρατίας]”, λέει ο Scheuer, αναγνωρίζοντας την πρώιμη υποστήριξη της νέας D.C.I. στο Alec Station. «Είναι πολύ έξυπνος. Όταν ήταν στην τηλεόραση με την επιτροπή της 11ης Σεπτεμβρίου, όλοι αυτοί οι τύποι του έκαναν κομπλιμέντα για το πόσο καλά τα πήγαινε με όλους. Αλλά θεωρώ πως ο Tenet είναι στέλεχος, δεν έχει τη νοοτροπία να κάνει τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν να κάνουν».
Ενώ έστελνε εσωτερικά υπομνήματα σχετικά με τον «πόλεμο» με τον Bin Laden, έναν «πόλεμο» για τον οποίο «δεν πρέπει να εξοικονομηθούν πόροι ή άνθρωποι», ο Tenet μείωσε τον προϋπολογισμό και αύξησε ελάχιστα τον αριθμό του προσωπικού στο CTC, στο οποίο υπαγόταν απευθείας ο Σταθμός Alec. Ο MacGaffin λέει ότι το πρόβλημα ήταν ότι ο Tenet δεν θα έπαιρνε ποτέ χρήματα ή άτομα από παλιά προγράμματα για να υποστηρίξει νέα.
«Όταν ήμουν επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού, ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι ήμουν το πιο σημαντικό άτομο στη Διεύθυνση [Επιχειρήσεων]», θυμάται ο MacGaffin, «επειδή… ήμουν υπεύθυνος για τις αξιολογήσεις, τα χρήματα και το προσωπικό. Δηλαδή, είχα όλο τον έλεγχο. Αποφάσιζα το πιο καίριο… “Από πού θα πάρουμε αυτά τα χρήματα για να τα μεταφέρουμε αλλού;”.
Είναι πολύ εύκολο για οποιονδήποτε να πει ότι θα μεταφέρουμε 10 εκατομμύρια δολάρια εκεί, αλλά ο πραγματικός αντίκτυπος έρχεται όταν αποφασίζεις να τα πάρεις από εδώ. Το τι θα κάνουμε με το “εδώ” είναι ένα νέο πρόβλημα: “θα κηρύξουμε πόλεμο στην Αλ Κάιντα”. Ο George είχε δυσκολίες… Από πού θα μεταφέρουμε αυτά τα χρήματα;».
Επιχείρηση «Πιάστε τον αν μπορείτε»
Το 1996, ο Σταθμός Alec είχε μια επιτυχία, όταν ένας «Mr. Walker» (αργκό της CIA για όσους αυθόρμητα προσφέρουν πληροφορίες) μπήκε σε μια πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αφρική. Όπως σε πολλές πρεσβείες, έτσι και σε αυτήν, αξιωματικοί της CIA δούλευαν μαζί με διπλωμάτες.
Ο Mr. Walker, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Jamal Ahmed al Fadl, είχε περάσει χρόνο στις ΗΠΑ, στρατολογήθηκε για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980 σε ένα τζαμί στο Μπρούκλιν και έγινε ένας από τους επιχειρηματικούς πράκτορες του Bin Laden. Αλλά αυτομόλησε στις ΗΠΑ όταν ο Bin Laden ανακάλυψε ότι είχε αποσπάσει περισσότερα από 100.000 δολάρια από την Αλ Κάιντα. Οι πληροφορίες του al Fadl παρείχαν λεπτομέρειες για την προσωπικότητα και τα σχέδια του Bin Laden.
Τον Μάιο του 1996, ο Σταθμός Alec είχε μια ακόμη μεγαλύτερο επιτυχία: o Osama bin Laden μετακόμισε στο Αφγανιστάν από το Σουδάν, το οποίο δεχόταν πίεση από διάφορες δυτικές και αραβικές κυβερνήσεις να σταματήσει να δίνει καταφύγιο σε τρομοκρατικές οργανώσεις. «Ήταν θεϊκό δώρο για αυτόν και για εμάς», λέει ο Scheuer. «Στο Αφγανιστάν είχαμε τεράστια τεχνογνωσία. Είχαμε στοιχεία για να επικοινωνήσουμε. Είχαμε γνώση του εδάφους. Είχαμε τοπογραφία. Είναι ένα τεράστιο μέρος, όπως το Τέξας, αλλά τουλάχιστον το γνωρίζαμε».
Για πρώτη φορά, ο Σταθμός Alec είχε σταθερά στο στόχαστρο τον Bin Laden. Μέλη της οικογένειάς του ζούσαν 15 χλμ έξω από την Κανταχάρ, σε ένα απομονωμένο συγκρότημα που ονομάζεται Φάρμα Tarnak. Αποτελούμενο από 80 κτίρια από τούβλα, λάσπη και τσιμέντο – διαμερίσματα, ένα τζαμί, μια ιατρική εγκατάσταση – το αγρόκτημα Tarnak προστατεύονταν από ένοπλους φρουρούς, έναν τοίχο ύψους 10 ποδιών και μια απαγορευτική έρημο. Αλλά οι κάτοικοί του, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Bin Laden, πηγαινοέρχονταν όπως ήθελαν. «Ο Osama ήταν σαν εργάτης», λέει ο Scheuer. «Το πρωί, έπαιρνε μαζί του το μεσημεριανό, φιλούσε τις συζύγους του, έβγαινε από την πόρτα, οδηγούσε στην Κανταχάρ, έκανε τις δουλειές του και επέστρεφε στο τέλος της ημέρας».
Στα τέλη του 1997, ο Σταθμός Alec είχε καταστρώσει ένα σχέδιο για να αρπάξει τον Bin Laden και να τον μεταφέρει σε μια αραβική χώρα ή στις Ηνωμένες Πολιτείες για να δικαστεί. Όπως σημείωσε η έκθεση της Επιτροπής για την 11η Σεπτεμβρίου, «Κανένα σχέδιο σύλληψης πριν από την 11η Σεπτεμβρίου δεν είχε ποτέ ξανά το ίδιο επίπεδο λεπτομέρειας και προετοιμασίας».
Η επιχείρηση εξαρτιόταν από τις ντόπιες αφγανικές φυλές: Έπρεπε να ξεπεράσουν τους φρουρούς της φάρμας Tarnak, να εισέλθουν στο συγκρότημα, να αρπάξουν τον Bin Laden και να τον μεταφέρουν σε μια τοποθεσία στην έρημο. Αργότερα θα τον παρέδιδαν σε μια δεύτερη ομάδα ανδρών της φυλής, που θα τον πήγαιναν σε μια ζώνη προσγείωσης για ένα ραντεβού με ένα αεροπλάνο της CIA που θα τον μετέφερε έξω από τη χώρα. Η υπηρεσία πραγματοποίησε τέσσερις πλήρεις πρόβες της επιχείρησης στα τέλη του 1997 και τον Μάρτιο και τον Μάιο του 1998.
Τον Φεβρουάριο του 1998, ο Bin Laden ρίσκαρε παραπάνω, κανονίζοντας με μια αραβική εφημερίδα με έδρα το Λονδίνο να δημοσιεύσει ένα άρθρο γράφοντας για αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε «φάτβα»: «Τα εγκλήματα και οι αμαρτίες που διέπραξαν οι Αμερικανοί είναι μια σαφής κήρυξη πολέμου στον Θεό», έγραψε. «Η δολοφονία των Αμερικανών και των συμμάχων τους -πολιτικών και στρατιωτικών- είναι ατομικό καθήκον για κάθε μουσουλμάνο».
Ο σταθμός Alec εξέδωσε μια εσωτερική έκθεση σημειώνοντας, «Αυτή είναι η πρώτη θρησκευτική απόφαση που καθαγιάζει τέτοιες επιθέσεις». Εκείνη την εποχή, σε διαφορετική αναφορά, ο σταθμός προειδοποίησε: «Αργά ή γρήγορα, ο Bin Laden θα επιτεθεί στα συμφέροντα των ΗΠΑ, ίσως χρησιμοποιώντας όπλα μαζικής καταστροφής».
Ο Scheuer πίστευε ότι το σχέδιο Tarnak Farm ήταν «η τέλεια λειτουργία» και ο Gary Schroen, ο επικεφαλής της CIA αξιωματικός στο πεδίο στο Ισλαμαμπάντ, συμφώνησε. Ο Schroen ενημέρωσε το αρχηγείο τον Μάιο του 1998 ότι το σχέδιο ήταν «σχεδόν τόσο επαγγελματικό και λεπτομερές … όσο θα γινόταν από οποιοδήποτε στρατιωτικό στοιχείο ειδικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ». Του έδωσε περίπου 40 τοις εκατό πιθανότητες να πετύχει.
Άλλοι ήταν πιο αμφίβολοι, συμπεριλαμβανομένου του διοικητή της Δύναμης Δέλτα, του διοικητή των Κοινών Δυνάμεων Ειδικών Επιχειρήσεων και, το πιο σημαντικό, των ανώτερων στελεχών της CIA, που ανησυχούσαν όχι μόνο ότι αθώοι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών θα πεθάνει στο συγκρότημα αλλά ότι, αν ο ίδιος ο Bid Laden σκοτωνόταν, η επιχείρηση θα έμοιαζε με μια παλαιού τύπου δολοφονία της CIA. Στον Λευκό Οίκο, η σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Clinton, Sandy Berger, υπέθεσε ότι τα στοιχεία εναντίον του Bin Laden ήταν ακόμα πρόχειρα: αν οδηγούνταν σε δίκη στις ΗΠΑ, μπορεί να είχε αθωωθεί.
Στις 29 Μαΐου, ο Scheuer ενημερώθηκε από τα αφεντικά της CIA ότι επρόκειτο «να βάλουν στον πάγο την επιχείρηση, προς το παρόν». Μερικοί στη CIA πίστευαν ότι η απόφαση είχε ληφθεί από τον Berger ή σε επίπεδο υπουργικού συμβουλίου, αλλά ο Tenet είπε στη συνέχεια στην επιτροπή της 11ης Σεπτεμβρίου ότι είχε πάρει την απόφαση, κατόπιν συμβουλής των επικεφαλής επιχειρησιακών αξιωματικών του. Σύμφωνα με τον Berger, το σχέδιο δεν παρουσιάστηκε ποτέ στον Clinton.
Ο Scheuer ήταν έξαλλος και εξακολουθεί να είναι για αυτό που θεωρεί ως μια χαμένη χρυσή ευκαιρία: «Είχαμε τις περισσότερες πληροφορίες εναντίον αυτού του ανθρώπου και της οργάνωσης από ό,τι είχαμε ποτέ σε οποιαδήποτε άλλη ομάδα που ονομάσαμε τρομοκρατική ομάδα. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί δεν άδραξαν την ευκαιρία».
Εκείνη την άνοιξη, σύμφωνα με τον Scheuer, ο Σταθμός Alec επρόκειτο να διαλυθεί και οι δραστηριότητές του να υποβαθμιστούν. Ο Tenet έμαθε για την απόφαση και την απέρριψε.
Ο Bin Laden τράβηξε τελικά την πλήρη προσοχή του Λάνγκλεϊ στις 7 Αυγούστου 1998, όταν βομβαρδίστηκαν δύο Πρεσβείες των ΗΠΑ στην Ανατολική Αφρική. Η πρώτη έκρηξη, στο Ναϊρόμπι της Κένυας, σκότωσε 213 άτομα και τραυμάτισε 5.000. Η δεύτερη, στο Νταρ ες Σαλάμ της Τανζανίας, που σημειώθηκε περίπου πέντε λεπτά μετά την πρώτη έκρηξη, σκότωσε 11 και τραυμάτισε 85. Και οι δύο πραγματοποιήθηκαν από φορτηγά γεμάτα εκρηκτικά.
Ο Σταθμός Alec, ο οποίος παρακολουθούσε έναν πυρήνα της Αλ Κάιντα στο Ναϊρόμπι για ένα χρόνο, απέδωσε γρήγορα την ευθύνη στον Bin Laden. «Μετά από αυτό, υπήρξε τεράστια ανυπομονησία στον Λευκό Οίκο», λέει ο Daniel Benjamin, επικεφαλής της αντιτρομοκρατικής ομάδας του N.S.C. στην κυβέρνηση Clinton. Ειδικά για την CIA «υπήρχε η αίσθηση του «Έλα, συνέχισε, κάνε κάτι».
Μια μέρα μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στις πρεσβείες, σε μια συνάντηση των αρχηγών στον Λευκό Οίκο (στην οποία συμμετείχαν επικεφαλής των υπηρεσιών και άλλοι ανώτατοι αξιωματούχοι), ο Tenet ανέφερε ότι ο Bin Laden και άλλοι ηγέτες τρομοκρατών θα συγκεντρώνονταν σε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης τζιχαντιστών κοντά στην πόλη Khost, στο Αφγανιστάν. Ο Clarke γύρισε στον Tenet και ρώτησε: «Σκέφτεσαι αυτό που σκέφτομαι εγώ;». Ο Tenet έγνεψε καταφατικά. Οι εντολείς πήραν γρήγορα την απόφαση να επιτεθούν στο στρατόπεδο και ο στρατός διατάχθηκε να προετοιμάσει ένα άκρως απόρρητο σχέδιο.
Στις 20 Αυγούστου, 79 πύραυλοι Tomahawk Cruise, που εκτοξεύτηκαν από πλοία του πολεμικού ναυτικού στην Αραβική Θάλασσα, σφυροκόπησαν το στρατόπεδο εκπαίδευσης στο Khost και το al Shifa, ένα φαρμακευτικό εργοστάσιο στο Χαρτούμ του Σουδάν, το οποίο η CIA είχε υποψιαστεί ότι χρησιμοποιήθηκε από τον Bin Laden για την παραγωγή VX, ενός θανατηφόρου αερίου νεύρων. Περίπου 20 με 30 άνθρωποι σκοτώθηκαν, αλλά ο Bin Laden και άλλοι ηγέτες τρομοκρατών δεν ήταν ανάμεσά τους.
Η αντίδραση στις ΗΠΑ ήταν επιφυλακτική. Μόλις λίγες μέρες αφότου ο Clinton παραδέχτηκε στην εθνική τηλεόραση τη σχέση του με τη Monica Lewinsky, πολλοί συνέκριναν τη βομβιστική επίθεση με την ταινία Wag the Dog του 1997, στην οποία ο πρόεδρος δημιουργεί έναν φανταστικό πόλεμο για να αποσπάσει την προσοχή του κοινού από ένα σεξουαλικό σκάνδαλο.
Ο γερουσιαστής Arlen Specter ένας Ρεπουμπλικανός από την Πενσυλβάνια, αναρωτήθηκε για ένα «κίνητρο εκτροπής» για τις επιθέσεις και ο John Ashcroft, τότε Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής από το Μιζούρι, αναφέρθηκε σε «σύννεφο πάνω από αυτήν την προεδρία». Η έκθεση της Επιτροπής για την 11η Σεπτεμβρίου αναφέρει ότι «η αποτυχία των απεργιών, η ταινία, [και] ο έντονος κομματισμός της περιόδου πιθανότατα είχε σωρευτική επίδραση στις μελλοντικές αποφάσεις σχετικά με τη χρήση βίας κατά του Bin Laden».
Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, ο Clarke ήθελε να ακολουθήσει ένα σχέδιο που περιλάμβανε περισσότερες επιθέσεις με πυραύλους, αλλά η Μικρή Ομάδα των αρχηγών (Berger, Shelton και ο υπουργός Άμυνας William Cohen, μεταξύ άλλων) δεν πείστηκαν ότι θα ήταν αποτελεσματικές ή ότι υπήρχε ένας πολλά υποσχόμενος στόχος.
Στα μέσα Δεκεμβρίου, η Μικρή Ομάδα συναντήθηκε για να συζητήσει πληροφορίες ότι ο Βin Laden σχεδίαζε να βομβαρδίσει τις αμερικανικές πρεσβείες στο Κατάρ και την Αιθιοπία. Εξέτασε το ενδεχόμενο να στείλει μια ομάδα Ειδικών Επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν για να αρπάξει αυτόν ή έναν από τους κορυφαίους αναπληρωτές του, αλλά αυτή η ιδέα δεν προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό από μια κυβέρνηση που ήθελε να αποφύγει ένα άλλο «Black Hawk Down» – το φιάσκο του 1993 στο οποίο ήταν 18 στρατιωτικοί σκοτώθηκαν στη Σομαλία σε μια αποστολή να συλλάβουν δύο υπολοχαγούς ενός αποστάτη πολέμαρχου.
Πριν το τέλος του έτους, η CIA είχε λάβει αναφορές ότι ο Bin Laden θα βρισκόταν σε ένα συγκεκριμένο σπίτι στην Κανταχάρ. Κανονίστηκε μια επείγουσα τηλεδιάσκεψη ανώτερων αξιωματούχων για να συζητηθεί μια νέα επίθεση με πυραύλους. Αλλά οι διευθυντές εξέφρασαν και πάλι ανησυχίες για τις πληροφορίες και πιθανές παράπλευρες ζημιές και αποφάσισαν εναντίον της επίθεσης. Νιώθοντας ότι είχαν χάσει άλλη μια τεράστια ευκαιρία, είπε ο Scheuer, ήταν τόσο αναστατωμένος που δεν μπορούσε να κοιμηθεί.
Τον Φεβρουάριο του 1999, ο σταθμός Alec πίστευε ότι είχε αξιόπιστες αποδείξεις ότι ο Bin Laden περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του σε στρατόπεδα κοντά στην Κανταχάρ, αρκετά μακριά από την πόλη ώστε οι απώλειες αμάχων να μην αποτελούν πρόβλημα. Σε ένα από τα στρατόπεδα εντοπίστηκε ένα αεροσκάφος από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. (Οι επισκέπτες από τα Η.Α.Ε. είχαν πάει στο συγκεκριμένο στρατόπεδο της ερήμου για να κυνηγήσουν με γεράκια.)
Μέσω πληροφοριών από τις ντόπιες φυλές, καθορίστηκε ότι ο Bin Laden θα βρισκόταν στο μεγαλύτερο στρατόπεδο, στις 11 Φεβρουαρίου, και σχεδιάστηκε στρατιωτικό χτύπημα, το οποίο δεν εξαπολύθηκε ποτέ. Διαπιστώθηκε για άλλη μια φορά ότι οι πληροφορίες ήταν αναξιόπιστες και οι διευθυντές ανησυχούσαν για τη δολοφονία ενός πρίγκιπα από τα Εμιράτα. Μέχρι τις 12 Φεβρουαρίου, ο Bin Laden είχε φύγει.
Μια άλλη ευκαιρία προέκυψε τον Μάιο του 1999, όταν ο Σταθμός Alec έλαβε πληροφορίες ότι ο Bin Laden θα βρισκόταν στην Κανταχάρ για πέντε ημέρες. Οι πληροφορίες φαινόταν αξιόπιστες και λεπτομερείς, οι πύραυλοι ήταν στη θέση τους και όλα έμοιαζαν έτοιμα. «Αυτό ήταν στη ζώνη κρούσης μας», είπε ένας ανώτερος στρατιωτικός. «Ήταν εύκολο».
Ωστόσο, νωρίτερα εκείνο τον μήνα, η σκουριασμένη κατασκοπεία των Ηνωμένων Πολιτειών προκάλεσε τον κατά λάθος βομβαρδισμό της κινεζικής πρεσβείας στο Βελιγράδι. Φαίνεται ότι η εκτίμηση του Tenet πως είχαν μόνο 50/50 πιθανότητες να είναι ακριβείς οι πληροφορίες βοήθησαν να ακυρωθεί η επιχείρηση.
Ο Scheuer γινόταν ολοένα και πιο έξαλλος κάθε φορά που η υπηρεσία αποτύγχανε να ενεργήσει με βάση τις πληροφορίες που παρείχε η μονάδα του. «[Είχαμε] σταθερά καλές πληροφορίες όσον αφορά τη στόχευση του Osama Bin Laden», λέει. Σε επιστολή του τον Σεπτεμβρίου του 2004 προς το Κογκρέσο, ο Scheuer έγραψε ότι ο Σταθμός Alec είχε δώσει στην κυβέρνηση περίπου 10 ευκαιρίες να συλλάβει ή να σκοτώσει τον ηγέτη των τρομοκρατών.
Αλλά ο Clarke αμφισβητεί τέτοιους ισχυρισμούς: «Είπατε ότι ο Mike Scheuer έλεγε ότι υπήρχαν πολλές πληροφορίες. Δεν υπήρχαν. Δεν διείσδυσαν ποτέ στην Αλ Κάιντα».
Αυτό, πιστεύει ο Scheuer, είναι ισοδύναμο της πορείας του Clarke. «Υπήρχε ένα σταθερό μοτίβο ανθρώπων που υποβαθμίζουν την ποιότητα των πληροφοριών», λέει. «Όταν πήγα στο γραφείο του Clarke, ήμουν ο νεότερος άντρας εκεί. Και έτσι, δυστυχώς, δεν είπα ποτέ, “αυτοί οι τύποι είναι σκατά”. Μπορεί μια πληροφορία να μην είναι η πιο αξιόπιστη του κόσμου, αλλά δεν πρόκειται να γίνει καλύτερη».
Ο Clarke απαντά ότι «Ο Mike Scheuer, όταν διηύθυνε τον Σταθμό Alec, δεν ήταν σπουδαίος μάνατζερ. Νομίζω ότι είχε εμπλακεί πολύ συναισθηματικά στο θέμα και περίμενε από όλους να τα παρατήσουν όλα και να του δώσουν ό,τι ήθελε αμέσως. Και ήταν πολύ απογοητευμένος από την εσωτερική γραφειοκρατία της CIA που του αρνείται πράγματα και νόμιζα ότι επικοινωνούσαν με τον Λευκό Οίκο, όμως συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Υπάρχει ένα σύνολο δεξιοτήτων που χρειάζεται για να κάνεις τη γραφειοκρατία να κινηθεί όταν είσαι μεσαίου επιπέδου μάνατζερ. Δεν είχε κανένα. Απλώς φώναζε… Έγινε τρελός».
Ο Scheuer εικάζει σχετικά με την έλλειψη υποστήριξης του Clarke: «Νόμιζε ότι ήξερε περισσότερα για την επιχείρησή μας από εμάς… Πολύ σπάνια συναντώ κάποιον σε ανώτερη θέση που εξετάζει τι θα συμβεί αν δεν κάνουμε κάτι. Όλοι πάντοτε σκεφτόμαστε, “Τι γίνεται αν το κάνουμε; Αν το κάνουμε αυτό και αποτύχουμε, ο ΟΗΕ είναι θυμωμένος μαζί μας. Οι Γάλλοι θα παραπονεθούν. Η Washington Post θα τρελαθεί. Η Γερουσία θα θέλει να κάνει ακροάσεις”. Δεν άκουσα ποτέ κανέναν να λέει, “Αν δεν το κάνουμε αυτό, 50, 60 ή 3.000 Αμερικανοί θα πεθάνουν”. Είναι μια κουλτούρα που αποστρέφεται εντελώς τον κίνδυνο».
Αλλά ο Clarke λέει ότι δεν ήταν έλλειψη πολιτικής βούλησης ή απροθυμία να ενεργήσει από την πλευρά του Λευκού Οίκου ή του N.S.C. που ήταν υπεύθυνος για τις ακυρώσεις των επιχειρήσεων, για τις οποίες ο Scheuer ήταν τόσο πρόθυμος. Ήταν ο Tenet και οι κορυφαίοι άντρες του, υπονοεί ο Clarke, που τους σταμάτησαν.
«Όποτε κάποιος [στη CIA] έφερε στον Λευκό Οίκο μια πρόταση για να κάνει οτιδήποτε, την εγκρίναμε», λέει. «Η έλλειψη πολιτικής βούλησης υποδηλώνει ότι έφεραν προτάσεις, ότι ήταν έτοιμοι να κάνουν πράγματα και ότι είπαμε, όχι, μην το κάνεις. Δεν απορρίψαμε ποτέ. Η CIA θα τις απέρριπτε εσωτερικά επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις οι πληροφορίες ήταν λάθος ή θεώρησαν ότι ήταν πολύ επικίνδυνο, ή οτιδήποτε άλλο».
Ο Scheuer κατηγορεί και τον επικεφαλής της CIA, George Tenet. «Πιστεύω ότι ο Tenet το κατάλαβε, αλλά πιστεύω επίσης ότι το μέτρο που χρησιμοποίησε [για να αποφασίσει] αν θα ενεργήσει ή όχι δεν ήταν: “Αυτό προστατεύει τον αμερικανικό λαό;”. Το μέτρο του ήταν: “Ποιος είναι ο πολιτικός αντίκτυπος στον πρόεδρο; Τι θα πουν οι Ευρωπαίοι; Θα εξοργίσει περισσότερο τους Μουσουλμάνους; Θα επικριθεί η υπηρεσία για δολοφονία από την Oprah ή την Washington Post;”. Ορισμένοι που υπηρέτησαν στον Λευκό Οίκο του Clinton ανέφεραν την απροθυμία του στρατού να δράσει.
Ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος είπε στους Sunday Times του Λονδίνου ότι «το Πεντάγωνο δεν έκανε τίποτα. Έμειναν παράλυτοι από τον φόβο ότι κάτι μπορεί να πάει στραβά όπως συνέβη στη Σομαλία». Εκφράζοντας την απογοήτευσή του για το θέμα, ο στρατηγός William Boykin, είπε στην επιτροπή για την 11η Σεπτεμβρίου: «Χάθηκαν ευκαιρίες λόγω της απροθυμίας να αναλάβουν κινδύνους και της έλλειψης οράματος και κατανόησης». Στην πραγματικότητα, ο στρατηγός Anthony Zinni, ο επικεφαλής της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ, ήταν αντίθετος στις επακόλουθες πυραυλικές επιθέσεις για να πιάσουν τον Bin Laden.
FBI εναντίον CIA
Ένα άλλο πρόβλημα ήταν η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ της CIA και του F.B.I. Και οι δύο υπηρεσίες διέθεταν αντιτρομοκρατικές μονάδες, αλλά λειτουργούσαν εντελώς ανεξάρτητα. Κάποιοι αποκαλούν το χάσμα μεταξύ της CIA και του F.B.I. «το κινεζικό τείχος». Οι λόγοι για αυτό ήταν μισοί γραφειοκρατικοί, μισοί νομικοί: Το F.B.I. συγκέντρωσε αποδεικτικά στοιχεία εγχώρια και νομικά. Η CIA κλέβει μυστικά σε ξένες χώρες με κάθε μέσο. Το F.B.I. πιάνει ληστές τραπεζών, έλεγε το ρητό, η CIA ληστεύει τράπεζες. Το F.B.I. δεν ήθελε η CIA να «μολύνει» τις νομικές του υποθέσεις.
Η ένταση μεταξύ των δύο ίσως έφτασε στο αποκορύφωμά της υπό την ηγεσία Woolsey κατά τη διάρκεια της υπόθεσης Aldrich Ames. Αν και η CIA είχε εντοπίσει τον Ames, το F.B.I. βοήθησε την έρευνα και τον συνέλαβε. Φαινόταν ότι μια νέα εποχή συνεργασίας επρόκειτο να ξεκινήσει. Στη συνέχεια, ισχυρίζεται ο Woolsey, ο επικεφαλής του F.B.I., Louis Freeh, τον αιφνιδίασε. «Είχαμε μια συμφωνία με τον Freeh ότι θα είχαμε μια κοινή συνέντευξη Τύπου για να ανακοινώσουμε τη σύλληψη», λέει.
«[Αλλά] το F.B.I. υπαναχώρησε από το να την κάνει από κοινού, έβγαλε τη δική του ανακοίνωση και πήρε την υπόθεση πάνω του, λέγοντας ότι η CIA δεν είχε συνεργαστεί καθόλου και ότι το γραφείο θα έπρεπε να ελέγχει κάθε αντικατασκοπεία». Ένας εκπρόσωπος του F.B.I. αρνείται ότι το F.B.I. ήταν οτιδήποτε άλλο εκτός από εγκωμιαστικό στα σχόλιά του προς την CIA στον απόηχο της υπόθεσης Ames.
Μετά την αποχώρηση του Woolsey, έγινε μια τεράστια προσπάθεια να «γεφυρωθεί το χάσμα». Ο John MacGaffin, 64 ετών, ένας φιλόζωος Ιρλανδός γνωστός ως «Μεγάλος Τζον», πέρασε τρεις δεκαετίες στη CIA. Μετά από σύγκρουση με τον Woolsey, κατά τη διάρκεια της αιμοληψίας του Aldrich Ames, έφυγε από την υπηρεσία, για να λάβει αργότερα μια κλήση από τον Freeh. «Δεν με ενδιαφέρει να κάνω σύνδεσμο μεταξύ CIA και F.B.I. και των προβλημάτων τους», είπε ο MacGaffin στο Freeh. «Επειδή ο Θεός τα δημιούργησε αυτά».
Μόλις προσλήφθηκε, ως ανώτερος σύμβουλος, ο MacGaffin συνάντησε πολλά εμπόδια, μεταξύ των οποίων το σημαντικότερο: Το F.B.I. ήταν, στην ουσία, «56 τοπικά γραφεία που συνδέονται με μια κεντρική έδρα». Το καθένα ήταν το δικό του φέουδο. Και, παρόλο που το F.B.I. είχε περίπου 12.500 ειδικούς πράκτορες, μόνο περίπου 50 εργάζονταν στην αντιτρομοκρατική. Ο MacGaffin θυμάται ότι η στάση τους ήταν «Δεν παρέχουμε πληροφορίες. Ο MacGaffin προσπαθεί απλώς να μας μετατρέψει σε άλλη CIA».
Οι κορυφαίοι αντιτρομοκρατικοί αξιωματούχοι του F.B.I. δεν καλωσόρισαν την άφιξη του MacGaffin και τις αυτόκλητες συμβουλές του. «Το F.B.I. δεν μίλησε σε κανέναν», λέει ο Daniel Benjamin. «Ήταν ένα χρόνιο είδος συμπεριφοράς. Αυτοί οι τύποι απλά δεν μιλούσαν».
«Δεν μου άρεσε πολύ ο MacGaffin», λέει ο Dale Watson, που πέρασε περισσότερες από δύο δεκαετίες ως πράκτορας του F.B.I. και έγινε ανώτερος αξιωματούχος της αντιτρομοκρατικής. “Είναι δύσκολο για τους ξένους να έρθουν [στο F.B.I.] και να γίνουν αποδεκτοί και να μην αποτελούν απειλή για κάποιον. Είχε μερικά από αυτά. Οι ιδέες του ήταν πολύ ισχυρές και με γνώμη… Και πολλοί άνθρωποι είπαν, “Πώς τολμάς; Δεν έχεις εργαστεί ποτέ σε μια υπόθεση εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν καταλαβαίνετε πώς λειτουργεί ο νόμος».
Ο Watson ήταν ο πρώτος πράκτορας του F.B.I. που πήρε μέρος σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγής πρακτόρων. Το 1995 εργαζόταν στο Κάνσας, ερευνώντας τη βομβιστική επίθεση στην Οκλαχόμα, όταν το αφεντικό του στο F.B.I., βοηθός διευθυντή Robert «Bear» Bryant, «με τηλεφώνησε και μου είπε: «Έχω μια καλή δουλειά για σένα. .. Προσπαθούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό με την υπηρεσία».
«Δεν με ενδιαφέρει» απάντησε ο Watson.
Εβδομάδες αργότερα, ο Bryant τηλεφώνησε ξανά στον Watson. «Αυτή είναι μια καλή δουλειά», είπε.
«Δεν με ενδιαφέρει», απάντησε ο Γουάτσον, γνωρίζοντας καλά ότι μια τέτοια ανάθεση ισοδυναμούσε με αυτοκτονία σταδιοδρομίας. “Δεν μου αρέσουν αυτοί οι άνθρωποι. Δεν τους ξέρω αυτούς τους ανθρώπους. Και δεν θέλω να πάω εκεί”».
Ο Watson έφτασε γεμάτος επιφυλάξεις στην Αντιτρομοκρατική τον Ιούνιο του 1996. Δούλεψε δίπλα στον Mike Scheuer. «Θα έλεγα ψέματα αν έλεγα ότι όλοι μου έκαναν πάρτι όταν έφτασα εκεί», λέει ο Watson. Όμως και οι δύο πλευρές προσπάθησαν να συνεννοηθούν. Και ο Watson και ο MacGaffin συμβιβάστηκαν σε κάτι σαν φιλία.
Με την ευλογία του Freeh, ο MacGaffin, ο Watson και ο Bryant προσπάθησαν να αυξήσουν τη συνεργασία μεταξύ των δύο μεγαθηρίων των πληροφοριών. Υπήρχαν μηνιαίες συναντήσεις της λεγόμενης Συμμορίας των Οκτώ, αποτελούμενη από τέσσερις κορυφαίους αξιωματικούς της CIA και αντίστοιχους τέσσερις του F.B.I.
Ο MacGaffin θυμάται μια συνάντηση με τους Tenet, Freeh και κάποιους άλλους, στην οποία εικάζουν: «Και αν φτιάχναμε κάτι δραματικό και παίρναμε όλο το αντιτρομοκρατικό τμήμα της μιας υπηρεσίας και το αντιτρομοκρατικό τμήμα της άλλης… και τα οργανώναμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, Έτσι αντικατοπτρίζοντας το ένα το άλλο, δημιουργώντας μια ροή πληροφοριών… Και μετά μας τελείωσε το κρασί ή κάτι τέτοιο. Δεν το κάναμε ποτέ».
Η δημιουργία ενός συστήματος ροής πληροφοριών ήταν μια εξαιρετική ιδέα. «Τότε τα “ποντίκια” βγήκαν στο δρόμο, όπως κάνουν πάντα», λέει ο MacGaffin. «Και ο O’Neill ήταν ένα μεγάλο ποντίκι όταν ήρθε να βρει γραφειοκρατικά εμπόδια που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να προωθήσει τα συμφέροντά του».
Αυτός, ο John O’Neill, ήταν ο επικεφαλής της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας του F.B.I. στη Νέα Υόρκη, γνωστός ως «ο σκληροτράχηλος τύπος του Τζέρσεϊ» που προτιμούσε τα σταυρωτά κοστούμια, ποτά στο Elaine του Μανχάταν και τις σκληρές συζητήσεις. «Είμαι το F.B.I.», έλεγε. «Ποιος στο διάολο είσαι εσύ;». Ο O’Neill ήταν η εκδοχή ενός ροκ σταρ του F.B.I., έχοντας πρωτοστατήσει σε έρευνες κατά της τρομοκρατίας σε όλη τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. «Ο Μεγάλος Σαμάνος», τον αποκάλεσε η Elaine Kaufman, η οποία είναι ιδιοκτήτρια του φημισμένου στέκι του Upper East Side για δημοσιογράφους και υψηλόβαθμα στελέχη των αρχών επιβολής του νόμου.
Όσο κανείς, ίσως, ο O’Neill αντιλήφθηκε την απειλή της Αλ Κάιντα. «Αυτός ο άνθρωπος (Bin Laden) δεν είναι χρηματοδότης», είπε ο O’Neill στον Richard Clarke στα μέσα της δεκαετίας του 1990. “[Αυτός] χτίζει ένα παγκόσμιο τρομοκρατικό δίκτυο με βάση το Αφγανιστάν. Το θέμα του οποίου είναι [να κυνηγήσουμε] τις Ηνωμένες Πολιτείες.”
Αλλά ο O’Neill θα μπορούσε να είναι επιθετικός, σχεδόν παρανοϊκός. Από την αρχή, δεν ήθελε τον Σταθμό Alec, ενώ απέκρουσε το σχέδιο της «Συμμορίας των Οκτώ» για ανταλλαγή αντιτρομοκρατικών πληροφοριών. Συναίνεσε μόνο αφού ο Bryant του είπε: «Ή παίρνεις τον αναπληρωτή ή φεύγεις—γιατί έτσι θα το κάνουμε». Ο νέος αναπληρωτής του O’Neill από την CIA, Jeff O’Connell, δεν ήθελε να αλλάξει ομάδα, και το έκανε μόνο αφού ο άλλος υποψήφιος της CIA αποσύρθηκε αντί να συνεργαστεί με το F.B.I.
O’Neill και Scheuer μάλωναν νωρίς και συχνά. «Ο Mike δούλευε 20 ώρες την ημέρα», θυμάται ο Watson, που θαύμαζε τον Scheuer.
H διαμάχη Scheuer-O’Neill ήταν μια μικρογραφία του χάσματος των δύο υπηρεσιών. Ο MacGaffin εξηγεί: «Ο O’Neill ήθελε να βάλει κάποιον στη φυλακή επειδή διέπραξε ένα έγκλημα. Ο Scheuer αντιδρούσε: «Δεν καταλαβαίνεις… Αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο από μία ποινή στη φυλακή». (Το ένστικτο του Scheuer και της CIA ήταν: «Γυρίστε τον ύποπτο και στείλτε τον πίσω για να διεισδύσει στην Αλ Κάιντα»).
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου το θέμα αν το F.B.I. είχε σκόπιμα αποκρύψει πληροφορίες από την CIA ή το αντίστροφο έγινε καυτό. Κάποιοι λένε ότι υπήρχαν τέτοιες περιπτώσεις. ορισμένοι λένε ότι τα προβλήματα προκλήθηκαν από ανθρώπους που αρνήθηκαν να αλλάξουν τρόπο σκέψης. «Δεν υπήρχαν πάρα πολλοί μπροστινοί στοχαστές που καταλάβαιναν ότι έπρεπε να αλλάξουμε», λέει ο Watson. «Έλεγαν, “Έτσι το κάναμε πάντα. Αυτό είναι το ψωμί και το βούτυρο μας”. Θα απαντούσα, “Αυτό είναι το ψωμί μας και το βούτυρο. Αλλά το F.B.I. θα αλλάξει για πάντα εάν το ομοσπονδιακό κτίριο στο Πόρτλαντ ανατιναχτεί».
Αλλάζοντας πρόσωπα, όχι ιδέες
Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1999, ο Tenet ανησυχούσε τόσο πολύ, που προχώρησε σε κάποιες σημαντικές αλλαγές στο προσωπικό. Απομάκρυνε τον Scheuer από την ηγεσία του Σταθμού Alec. Ο Dale Watson ένιωσε ότι όλα είχαν γίνει υπερβολικά για τον Scheuer. «Δεν είναι όλα κρίση. Δεν είναι όλα αγώνας», λέει ο Watson. «Δεν μπορείς να επιβιώσεις κάνοντας αυτό κάθε μέρα. Ήταν εκεί για τρία χρόνια, και αυτό είναι εξουθενωτικό».
Ο νέος επικεφαλής του Alec Station ήταν ο «Rich», βασικός βοηθός στο επιτελείο του Tenet. Ο Rich είχε εμπειρία με ισλαμιστές ριζοσπάστες έχοντας περάσει από την Αλγερία, όπου είχαν οργανώσει μια βίαιη εξέγερση. Ήταν εξίσου ενθουσιασμένος με τον Bin Laden όπως ο Scheuer, αλλά προφανώς λιγότερο πιθανό να προκαλέσει το είδος της τριβής που θα ενοχλούσε το D.C.I.
Μια δεύτερη αλλαγή στη CIA ήταν ο διορισμός του Cofer Black ως νέου επικεφαλής του CTC, υπό την αρμοδιότητα του οποίου βρέθηκε άμεσα ο Σταθμός Alec. Ψηλός, φαλακρός, με γυαλιά κουκουβάγιας, ο Black ήταν της παλιάς σχολής. Είχε περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας του στις πρώην βρετανικές αποικίες της Αφρικής, όπου τελικά έγινε αρχηγός σταθμού στο Χαρτούμ.
Πολλοί συνάδελφοί του στη CIA παρατήρησαν τις φαλλοκρατικές, αυθόρμητες δηλώσεις του, όλες με μια αόριστη βρετανική προφορά. «Έμοιαζε σαν να βγήκε από μια ιστορία του Cheever», λέει ο Daniel Benjamin. «Ήταν ένας απίστευτα διασκεδαστικός χαρακτήρας. Έκανε δηλώσεις που είχαν σκοπό να είναι δραματικές και σκληρές στην καθομιλουμένη – για να σε κάνουν να σκεφτείς, “Θεέ μου, αυτός ο τύπος έχει χάλκινες μπάλες”. Μιλούσε συνεχώς για σακούλες πτωμάτων, όλη την ώρα».
Ο νέος αρχηγός της CTC είχε προσωπικό μερίδιο στην καταδίωξη της Αλ Κάιντα: το 1995, ενώ ο Black είχε σταθμεύσει στο Χαρτούμ, ο Bin Laden βρισκόταν στην περιοχή και είχε ανακαλύψει ότι η CIA τον παρακολουθούσε. Σε απάντηση, σχεδίασε να σκοτώσει τον Black. Η CIA είδε πραγματικά τους άνδρες του Bin Laden να προβάρουν την επιχείρηση δολοφονίας, αλλά ο Black κατάφερε να ματαιώσει την απόπειρα κατά της ζωής του βάζοντας τον πρεσβευτή των ΗΠΑ να παραπονεθεί στη σουδανική κυβέρνηση.
Ο Scheuer λέει για τον Black, «Είναι εξωστρεφής, είναι ευχάριστος, κατά καιρούς περιπετειώδης. Λίγο εκρηκτικός. Είναι συνηθισμένο σε ανώτερους αξιωματικούς των πληροφοριών και διπλωμάτες να αντικαθιστούν τη σκέψη με το θάρρος – αυτή είναι η άποψή μου». Ο Scheuer πιστεύει ότι ο Black δημιούργησε το παρατσούκλι «οικογένεια Manson» για τη μονάδα του και ερμηνεύει τον διορισμό του ως επικεφαλής του CTC ως εξής: «Ο Cofer Black έφτασε, και είναι ο άνθρωπος, επαγγελματίας που θα κάνει τη δουλειά. Οι υψηλόβαθμοι σκέφτονταν, “Θα ξεφορτωθούμε αυτούς τους μικρούς ανθρώπους και τις γυναίκες”».
Ο Clarke ήταν ενθουσιασμένος με την τοποθέτηση του Black. «Είχε τη φήμη του καουμπόι», θυμάται ο Clarke. «Έτσι, όταν παρότρυνα τον Tenet να πείσει κάποιον με μπάλες να διευθύνει το CTC, επέστρεψε και μου είπε: “Λοιπόν, εντάξει. Βρήκα αυτόν τον τύπο και δεν τον ξέρω προσωπικά, αλλά σύμφωνα με όλες τις αναφορές έχει μεγάλες μπάλες». Και όταν εμφανίστηκε, ήταν πραγματικά μια ανάσα φρέσκου αέρα.
Μετά από μερικές εβδομάδες που έτρεχαν το CTC, ήρθε και μου είπε, «Τώρα καταλαβαίνω γιατί ήσουν τόσο τρελός». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο λόγος που δεν είχε διεισδύσει κανείς στην Αλ Κάιντα, είναι επειδή δεν το είχαν δοκιμάσει ποτέ».
Αλλά η λύση των Black και Rich για τον Bin Laden δεν ήταν να επικεντρωθούν στη διείσδυση στην Αλ Κάιντα. Αντίθετα, αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια σειρά από μυστικές επιχειρήσεις με τον Islam Karimov, τον βάναυσο, αυταρχικό πρόεδρο του Ουζμπεκιστάν, και τον Ahmed Shah Massoud, τον ηγέτη της Βόρειας Συμμαχίας στο Αφγανιστάν.
Ο Karimov είχε τα δικά του προβλήματα με τον Bin Laden, ο οποίος χρηματοδοτούσε ισλαμιστές ριζοσπάστες στο Ουζμπεκιστάν – είχαν προσπαθήσει να δολοφονήσουν τον Karimov τον Φεβρουάριο επιχειρώντας να ανατινάξουν τη λιμουζίνα του. Ο Massoud, που δρούσε στην κοιλάδα Παντζίρ, στο ακραίο βορειοανατολικό Αφγανιστάν, ήταν το πιο σημαντικό καταφύγιο κατά του καθεστώτος των Ταλιμπάν, του χορηγού του Bin Laden στο Αφγανιστάν.
Ο Λευκός Οίκος είχε επιφυλάξεις να χρησιμοποιήσει είτε ως εταίρο- τον Karimov επειδή ήταν διαβόητος για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων -έβραζε τους εχθρούς του μέχρι θανάτου, και ο Massoud επειδή χρηματοδότησε το αντιστασιακό του κίνημα εν μέρει με το λαθρεμπόριο ηρωίνης στην Ευρώπη. Ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι ο Bin Laden περνούσε τον περισσότερο χρόνο του μέσα και γύρω από την Κανταχάρ, πολύ νότια είτε του Ουζμπεκιστάν είτε της κοιλάδας Panjshir.
Ο Massoud ήταν προφανώς ειλικρινής με τη CIA για την περιορισμένη βοήθεια που μπορούσε να προσφέρει. Όταν προτάθηκε το σχέδιο σύλληψης του Bin Laden με την προειδοποίηση να μην σκοτωθεί, σύμφωνα με τον Gary Schroen, o Massoud γύριοε και απάντησε: «Είστε τρελοί—δεν έχετε αλλάξει καθόλου (από τη δεκαετία του 1980 και την Αφγανοσοβιετική σύγκρουση)».
Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους Black και Rich να πετάξουν για να δουν τον Massoud με χαρτοφύλακες γεμάτους δολάρια -ένα τέταρτο του εκατομμυρίου για την ακρίβεια- ή να ξεκινήσουν μια κοινή επιχείρηση με τον στρατό του Ουζμπεκιστάν για τη δημιουργία μιας αντιτρομοκρατικής δύναμης κρούσης, που χρηματοδοτείται και εκπαιδεύεται από την CIA Δυστυχώς, τίποτα από αυτά δεν παρήγαγε σημαντικά τετελεσμένα για τον Bin Laden.
«Ήμουν στο Αφγανιστάν το 1999 και είχα μια μακρά συζήτηση με τον Massoud για το τι έκανε η υπηρεσία», λέει ο βετεράνος της CIA, Reuel Gerecht. «Τον διασκέδαζα. [Επειδή] δεν ήμασταν σοβαροί… Οι άνθρωποί μας θα έμπαιναν στο Αφγανιστάν για μια ή δύο μέρες και μετά θα έφευγαν, πριν τους επηρεάσει το φαγητό. Ουσιαστικά προσπαθούσαν να δημιουργήσουν συστήματα ακρόασης [για την παρακολούθηση των επικοινωνιών των Ταλιμπάν]. Αυτό είναι ίσως το σημαντικό τους επίτευγμα».
Τα πράγματα δεν βελτιώθηκαν με την τρίτη και πιο σημαντική αλλαγή προσωπικού στη CIA του Tenet—την αντικατάσταση του Jack Downing ως επικεφαλής του D.O. από τον ίδιο του τον αναπληρωτή, τον James Pavitt. Ο ασπρομάλλης Pavitt διατηρούσε μια άκαμπτη στάση και έγραφε με στυλό Mont Blanc.
«Ο καημένος ο Jim είχε αυτή τη [συνήθεια] που κάνει τα δάχτυλα των ποδιών να καμπυλώνουν όταν μιλά δημόσια ή σε μια συνάντηση με το προσωπικό του D.O.», θυμάται πηγή στη CIA. «[Θα έλεγε] “οι αξιωματικοί της υπόθεσης μου” και “ο σταθμός μου”. Αν παρατηρήσετε, ο Milt Bearden δεν είπε ποτέ “οι υπεύθυνοι της υπόθεσης μου”, θα έλεγε “τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζομαι” ή “τους συναδέλφους μου”… Καημένε Jim, αυτό είναι βασικός κανόνας ηγεσίας».
Ο Pavitt, ένας από τους παράγοντες της CIA που είχε πείσει τον Tenet να ακυρώσει προηγούμενα χτυπήματα κατά του Bin Laden, συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου απαγωγής από το αγρόκτημα Tarnak το 1998, είχε μια εξαιρετικά συντηρητική άποψη για την ανάληψη μυστικών επιχειρήσεων.
«Ως νεότερος που μεγάλωνε στο D.O. είδε όλα τα αφεντικά του να εμπλέκονται σε διαμάχες και σκάνδαλα», εξηγεί ο Clarke. «Και έμαθε το μάθημα ως προς το γιατί εμπλέκονται σε διαμάχες και σκάνδαλα – είναι επειδή είχαν κάνει πράγματα, ήταν ενεργητικοί. Ή ανταποκρίνονταν στην πίεση του Λευκού Οίκου να γίνουν ενεργητικοί».
Αν ο Clarke είχε μεγάλες ελπίδες στην αρχή, σύντομα απογοητεύτηκε με την έλλειψη αποτελεσμάτων από αυτή τη νέα σύνθεση και τις νέες στρατηγικές της CIA, που ο Tenet ονόμασε «το Σχέδιο», να διαταράξουν την Αλ Κάιντα. Ο Clarke κατηγόρησε τον Pavvit πρωτίστως. «Φανταστείτε τον καημένο τον Cofer σαν το κρέας στο σάντουιτς», λέει, «γιατί θα πίεζα από τη μια άκρη, ο Tenet θα έσπρωχνε από την άλλη… αλλά για να τελειώσει ο Cofer είχε να περάσει από τον Pavvit και ο Pavvit θα τα επιβράδυνε όλα».
»Και να, λοιπόν, ο καημένος ο Cofer, που θέλει να κάνει ό,τι του ζήτησα, τον παρότρυνε ο Tenet, αλλά δεν μπορεί να το κάνει, λόγω όλων των δικηγόρων που δούλευαν για τον Pavitt, τους ανθρώπους του οικονομικού που επίσης δούλευαν για τον Pavitt, όλα τα στρώματα της γραφειοκρατίας».
Ο Clarke κατηγορεί τον Tenet επειδή δεν θεωρεί τον Pavitt υπεύθυνο για την αναποτελεσματικότητα: «Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ο Tenet δεν γύρισε στον Pavitt και στους ανθρώπους του D.O. και είπε, “Η απόδοσή σας δεν είναι ικανοποιητική. Αν δεν μπορείτε να τα βάλετε με τον Bin Laden, αν δεν μπορείτε να τον σκοτώσετε, αν δεν μπορείς να διαταράξετε τις δομές της Αλ Κάιντα, τότε θα σας διώξω;”».
Ο Clarke ισχυρίζεται ότι συζήτησε με τον Tenet για να απαλλαγεί από τον Pavitt: «Του το έθεσα περίπου ως, “Ή ξεφορτωθείτε τον Pavitt και βρείτε κάποιον που μπορεί να το κάνει, ή αφαιρέστε του τις αρμοδιότητες από αυτόν τον στόχο”.
Η απάντησή του θα ήταν, “Το ξέρω, το ξέρω, το ξέρω, έχεις δίκιο… αλλά πρέπει να καταλάβεις ότι το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζω ως D.C.I. είναι το ηθικό των υπαλλήλων μου. .. Η φιλοσοφία μου είναι να σταματήσουμε να τους κατηγορούμε. Θέλετε να τους αναθέσετε να κάνουν κάποια πράγματα. Το ίδιο κι εγώ. Αλλά όταν δεν κάνουν τίποτα, θέλετε να τους απολύσετε. Εγώ, όμως, θέλω να τους πείσω να κάνουν πράγματα».
Αυτό ήταν εν μέρει το θέμα. Την ίδια στιγμή που ο Black έπρεπε να εκτελέσει «Το Σχέδιο», του ζητήθηκε να περικόψει τους προϋπολογισμούς λειτουργίας του CTC κατά 30%. Ο Clarke λέει, «Υπάρχει κάποια αλήθεια στο γεγονός ότι δεν είχαν αρκετά χρήματα, αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι δεν έβαλαν κανένα από τα χρήματα που είχαν για να κυνηγήσουν την Αλ Κάιντα. Θα έλεγαν “Αλ Κάιντα , Αλ Κάιντα, Αλ Κάιντα όταν προσπαθούσαν να πάρουν χρήματα, και μετά όταν τα έπαιρναν, δεν πήγαιναν για το κυνήγι της Αλ Κάιντα”.
»Προσπαθούσαν να ξαναχτίσουν τη D.Ο., και έτσι πολλά πήγαν στις υποδομές της D.Ο. και μου έλεγαν, “Λοιπόν, δεν μπορείς να ξεκινήσεις με το να κυνηγάς την Αλ Κάιντα, πρέπει να επισκευάσεις ολόκληρη τη D.O.”… Και αυτό που θα τους έλεγα είναι “Σίγουρα πρέπει να υπάρχει έστω ένα δολάριο κάπου στη CIA για να μπορέσετε να επαναπρογραμματίσετε το κυνήγι της Αλ Κάιντα» και θα έλεγαν «Όχι». Ήταν ένας άλλος τρόπος να πουν ότι οτιδήποτε άλλο κάνουν είναι πιο σημαντικό». (Η CIA απέρριψε αιτήματα για συνεντεύξεις με τους Black, Downing, Pavitt και Tenet).
Το πραγματικό συμπέρασμα, λένε πολλοί από CIA και FBI, ήταν ότι ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η 11η Σεπτεμβρίου ήταν αν η CIA είχε καταφέρει να τοποθετήσει έναν τυφλοπόντικα μέσα στην Αλ Κάιντα. Η CIA παραδέχτηκε ότι πριν από την 11η Σεπτεμβρίου δεν είχε διεισδύσει στην ηγεσία της Αλ Κάιντα και η υπηρεσία είχε αποκτήσει ελάχιστα χρήσιμα στοιχεία που θα μπορούσαν να παρέχουν τη βάση για δράση.
Ο Reuel Gerecht λέει ότι η CIA είχε «ψυχολογικά προβλήματα προσπαθώντας να σκεφτεί πώς θα έκαναν αυτά τα πράγματα». Ξανά και ξανά, παλιοί πράκτορες ισχυρίζονταν ότι ήταν απλώς πολύ δύσκολο να μπεις μέσα στην Αλ Κάιντα, δεδομένων των φυλών, των εθνοτικών και των θρησκευτικών δεσμών που συνέδεαν την οργάνωση.
Ο Woolsey λέει, «Το να βρεις κάποιον σε αυτή την οικογένεια θα είναι πολύ πιο δύσκολο ακόμη και από το να βρεις έναν πληροφοριοδότη του F.B.I μέσα σε μια οικογένεια της Μαφίας εδώ. Η K.G.B. ήταν ευκολάκι σε σύγκριση με την Αλ Κάιντα… Είναι προφανές ότι δεν θα μπορέσεις να διεισδύσεις ακόμη και στις περιφερειακές τάξεις της Αλ Κάιντα, ακόμη και αν είσαι μια νεότερη εκδοχή μου, ακόμα κι αν μιλάς λίγα αραβικά».
Όμως, όπως επισημαίνουν οι επικριτές, ο John Walker Lindh, ένας 20χρονος από την κομητεία Marin της Καλιφόρνια, δεν είχε κανένα πρόβλημα να διεισδύσει στην Αλ Κάιντα. «Μπήκε. Είναι μια εξουθενωτική δουλειά, αλλά τα κατάφερε, μπήκε», λέει ο MacGafifin. «Θα μπορούσαμε; Θα έπρεπε; Μπορείτε να φανταστείτε κάποιον να λέει στον Jim [Pavitt] ότι ήθελε να στρατολογήσει αυτόν τον μακρυμάλλη τύπο από την Καλιφόρνια, να πάει να ενταχθεί;».
Όπως δημοσιεύτηκε στο V.F.
