Περιεχόμενα
Την 1η Ιανουαρίου 1818 η Mary Wollstonecraft Shelley (το γένος Godwin) δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα που θα έδινε ζωή σε ένα νέο είδος λογοτεχνίας με φανατικούς οπαδούς στους αιώνες. Ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν διαβάσει ακόμα το βιβλίο γνωρίζουν την κλασική και ανατριχιαστική ιστορία του Φρανκενστάιν – ένα γοτθικό μυθιστόρημα τρόμου που ακολουθεί το πείραμα ενός τραγικού επιστήμονα που αψηφά τη φύση για να δώσει ζωή σε ένα ανθρωποειδές πλάσμα. Πόσα όμως ξέρετε για την ιστορία της πρωτοπόρου συγγραφέα;
Δύο χρόνια πριν από τη δημοσίευση του διάσημου μυθιστορήματος, Φρανκενστάιν, ένα βροχερό απόγευμα στη Γενεύης του 1816— η Shelley ήταν κρυμμένη σε ένα σπίτι με τον σύζυγό της, τον ποιητή Percy Bysshe Shelley, την ετεροθαλή αδερφή της, Claire Clairmont, τον εραστή της Clairmont, Lord Byron καθώς και τον γιατρό του Byron, John William Polidori.
Η παρέα είχε νοικιάσει ένα ακίνητο στη λίμνη της Γενεύης και περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου της γράφοντας ανάμεσα σε περιπάτους στις όχθες της λίμνης. Ο εγκλωβισμός στο σπίτι λόγω των ακατάπαυστων βροχοπτώσεων έφερε μια ανταλλαγή ιστοριών για φαντάσματα και τη σπίθα στο μυαλό της Shelley για να γράψει το διάσημο έργο της.
Αν και σπάνια δίνονται στους αναγνώστες πολλές πληροφορίες γύρω από τη διαδικασία γραφής μυθιστορημάτων -ειδικά των συγγραφέων που έζησαν τον 19ο αιώνα- η έκδοση του 1831 του Φρανκενστάιν της Mary Shelley περιλάμβανε έναν πρόλογο στον οποίο εξήγησε πώς η τερατώδης ιστορία της ήρθε σε ένα «όνειρο ξύπνιου».
«Είδα τον χλωμό σπουδαστή των ανίερων τεχνών να γονατίζει δίπλα σε αυτό που είχε φτιάξει», εξήγησε η Shelley. «Είδα το φρικτό φάντασμα ενός ανθρώπου να τεντώνεται, και μετά, όταν κάποια ισχυρή μηχανή παίρνει μπροστά, να δείχνει σημάδια ζωής και να ανακατεύεται με μια ανήσυχη, μισή ζωτική κίνηση. Πρέπει να είναι τρομακτικό· γιατί το αποτέλεσμα κάθε ανθρώπινης προσπάθειας να χλευάσει τον εκπληκτικό μηχανισμό του Δημιουργού του κόσμου θα ήταν εξαιρετικά τρομακτικό».
Έχοντας εμμονή με τον πυρήνα μιας ιδέας ότι ένα φρικτό πτώμα θα μπορούσε να ξαναζωντανευτεί, άρχισε να δουλεύει πάνω σε αυτό που προοριζόταν να είναι μόνο μια μικρή ιστορία.
Έχοντας εμμονή με τον πυρήνα μιας ιδέας ότι ένα φρικτό πτώμα θα μπορούσε να ξαναζωντανευτεί, άρχισε να δουλεύει πάνω σε αυτό που προοριζόταν να είναι απλά ένα short story.
Οι επιρροές της πραγματικής ζωής
Αν και η Mary Shelley ήταν μόλις 18 ετών όταν άρχισε να γράφει τη διάσημη ιστορία της, είχε ήδη ζήσει μια ζωή γεμάτη θλίψη και επιπλοκές. Η μητέρα της – η αξιοσημείωτη συγγραφέας και υπερασπιστής των δικαιωμάτων των γυναικών, Mary Wollstonecraft – πέθανε λίγες μέρες μετά τη γέννησή της, με αποτέλεσμα η Shelley να μεγαλώσει με μια θετή μητέρα με την οποία είχε μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη σχέση.
Επιπλέον, η Mary θρηνούσε δύο τρομερές απώλειες τη στιγμή που έγραφε το Φρανκενστάιν – την απώλεια του πρωτότοκου παιδιού της, που είχε γεννηθεί πρόωρα, και την αυτοκτονία της μεγαλύτερης αδερφής της, Franny.
Άρα, μόνο έκπληξη δεν προκαλεί το γεγονός ότι ο Φρανκενστάιν θέτει ερωτήματα θλίψης, εμμονής, δημιουργίας και ζωής – και λαμβάνοντας υπόψη την απώλεια της μητέρας, του παιδιού και της αδερφής της, την επιθυμία να φέρει πίσω εκείνους που έχουν πεθάνει. Το μυθιστόρημα αποδομεί επίσης τα ρομαντικά ιδανικά όπως η ομορφιά και η καλοσύνη της φύσης.
Καθώς ο Βίκτορ Φρανκενστάιν απομακρύνεται αποτροπιασμένος από τη δική του δημιουργία, οι αναγνώστες ρίχνουν μια ματιά στη βαθιά ανθρώπινη επιθυμία να απομακρυνθούν από τα λάθη τους. Σε μια αποθέωση ειρωνείας, το τέρας παρουσιάζεται ως ακόμη πιο ανθρώπινο – περπατώντας χαμένο με την ανάγκη να συνδεθεί με κάποιον ή κάτι, νιώθοντας το βάρος της παραμέλησης και της εγκατάλειψης και επιτιθέμενο για να πληγώσει.
Μέσα από την αναγκαστική πεζοπορία του Βίκτορ στον παγετώνα του Βόρειου Πόλου, ο αναγνώστης συνδέεται με την απελπισμένη, ωμή επιθυμία να διορθώσει τα δικά του τραγικά λάθη.
Έπειτα από εξαντλητικές διορθώσεις, καθώς και μια συνεργασία με τον σύζυγό της που οι ακαδημαϊκοί δεν έχουν ακόμη συμφωνήσει ως προς την έκτασή της, η Mary Shelley ολοκλήρωσε τη στοιχειωμένη, τρελή ιστορία της. Δυστυχώς, λόγω των προκαταλήψεων της εποχής, το έργο της Shelley δημοσιεύτηκε αρχικά ανώνυμα – το όνομά της δεν θα συμπεριληφθεί μέχρι να τυπωθεί η δεύτερη έκδοση, εν μέρει χάρη στην επιτυχία ενός θεατρικού έργου βασισμένου στο έργο της.
H υποδοχή του Φρανκενστάιν
Και ενώ οι σημερινοί αναγνώστες γνωρίζουν ότι η τρομακτική ιστορία του Φρανκενστάιν ξεπήδησε από το μυαλό της Shelley, σπάνια της αποδίδονται όλα τα εύσημα που της αξίζει γιατί άνοιξε την πόρτα στο είδος της επιστημονικής φαντασίας.
Ενώ η βάση της ιστορίας της Shelley στηρίζεται αναμφισβήτητα στο θεμέλιο του τρόμου, τα λεπτομερή και εμμονικά πειράματα του Βίκτορ Φρανκενστάιν ήταν η σπίθα που άναψε τη φωτιά της επιστημονικής φαντασίας. Παίζοντας με τους κοινωνικούς φόβους της εποχής σχετικά με την επιστημονική ύβρη και τη βιομηχανική πρόοδο, η Shelley έθεσε τις βάσεις για ένα είδος που διαφήμιζε επίσης τέτοιες ανακαλύψεις.
Συγκεράζοντας το ενδιαφέρον της για τον γαλβανισμό και τον αποκρυφισμό, η Shelley γέννησε επίσης την εμβληματική εικόνα του τρελού επιστήμονα, το οποίο βλέπουμε σε άλλα κλασικά λογοτεχνικά έργα όπως το The Island of Doctor Moreau του H.G. Wells και ακόμη και σάτιρες του κινηματογράφου όπως ο Dr. Strangelove ή τον Dr. Brown Emmet του Back to the Future.
Αν και γράφοντας το μακάβριο παραμύθι της η Shelley έλαβε επικρίσεις μαζί με επαίνους (και περιστασιακά κομπλιμέντα, όπως το σχόλιο του Λόρδου Βύρωνα ότι η ιστορία της ήταν «ένα υπέροχο έργο για ένα κορίτσι»), ο Φρανκενστάιν ήταν αμέσως δημοφιλής στους αναγνώστες. Η Mary Shelley είδε τη γραφή της να ζωντανεύει στη σκηνή το 1823 με το Presumption του Richard Brinsley Peake. Ή το Fate of the Frankenstein, και από τότε, το έργο της έχει διασκευαστεί ξανά και ξανά.
Φρανκενστάιν, η παρακαταθήκη
Βασιζόμενοι στην τερατώδη ιστορία της, πολλοί συγγραφείς έγραψαν έργα που λειτούργησαν ως συνέχειες ή με άλλο τρόπο διεύρυναν την ιστορία της, συμπεριλαμβανομένων των έξι μυθιστορημάτων του Φρανκενστάιν της δεκαετίας του 1950 που δημιούργησε ο Γάλλος σεναριογράφος Jean-Claude Carrière και της σύγχρονης σειράς Dean Koontz Frankenstein που τοποθέτησε το τέρας στο σύγχρονη Νέα Ορλεάνη.
Στον κινηματογράφο υπάρχουν επίσης πολλές προσαρμογές του Φρανκεστάιν, όπως η σειρά ταινιών της Universal που ξεκίνησε το 1931, και κωμικές επαναλήψεις όπως το Young Frankenstein του Mel Brooks. Το έργο εξακολουθεί να είναι δημοφιλές και για τη σκηνή: το 2011, ο Benedict Cumberbatch και ο Jonny Lee Miller πρωταγωνίστησαν σε μια διασκευή του μυθιστορήματος που έγινε γνωστή από τους κριτικούς στο Βασιλικό Εθνικό Θέατρο.
Λίγα άλλα βιβλία είναι τόσο επιδραστικά και ανθεκτικά στους αιώνες όσο αυτό το μυθιστόρημα, το οποίο έχει γίνει βασικό πολιτιστικό στοιχείο σε όλο τον κόσμο. Αυτό το ανατριχιαστικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα έχει θεματικά νήματα που μπορούν να βρεθούν σε αμέτρητα παράγωγα έργα σήμερα.
Και κάποιες ακόμη πληροφορίες
Λέγεται πως η Mary Shelley έχασε την παρθενιά της στον τάφο της μητέρας της. Στα 16 της, έφυγε στη Γαλλία με τον ποιητή -και ήδη παντρεμένο, Percy Bysshe Shelley.
Την εποχή που εκδόθηκε το Φρανκενστάιν κανείς δεν πίστευε ότι το είχε γράψει γυναίκα. Υπάρχουν ακόμη αντίγραφα όπου ο Percy Shelley αναφέρεται ως συγγραφέας.
Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Mary Shelley κράτησε την καρδιά του σε ένα μεταξωτό πορτοφόλι στο συρτάρι του γραφείου της.