Περιεχόμενα
Η έγχρωμη ταμπλόιντ έκδοση του Έθνους σαρώνει και γρήγορα ξεπερνά παραδοσιακές εφημερίδες. Είναι 1981 και η εφημερίδα φέρνει επανάσταση στον ελληνικό Τύπο, η οποία γκρεμίζει παραδοσιακά κάστρα παρελαύνοντας θριαμβικά δίπλα στο ΠΑΣΟΚ. Η χώρα βιώνει το «πρώτη φορά κεντροαριστερά» πολυεπίπεδα, κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί τις προοπτικές. Κανείς; Όχι, εντάξει, αυτό είναι υπερβολή. Υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν το μέλλον στο γύρισμα της εποχής. Και με αυτόν ασχολούμαστε σήμερα, αφού ο Γιώργος Μπόμπολας έφυγε από τη ζωή την Τρίτη 11 Απριλίου. Αυτός, που, κατά δήλωσή του ξεκίνησε με ένα τρύπιο παντελόνι για να φτιάξει μια αυτοκρατορία.
Ο εκδότης του Έθνους, είχε μεγαλώσει γράφοντας μηνύματα και αναζητώντας αναγνωστικό κοινό ήδη από τα 14 του. Τότε, στην Καστέλα, συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω από τους Ναζί, με το πινέλο στο χέρι, την ώρα που έγραφε ένα σύνθημα υπέρ της Αντίστασης. Οδηγείται στη φυλακή μαζί με την παρέα του, ζώντας με την απειλή της εκτέλεσης με το ξεκίνημα κάθε νέας ημέρας. Γλιτώνει μεν, αλλά ο δρόμος είναι ακόμη ανηφορικός.
Όπως του δημοσίου υπαλλήλου πατέρα του, ο οποίος είναι στα βουνά, αντάρτης του ΕΛΑΣ. Γεννημένος στον Πειραιά, το δεύτερο από τα τρία παιδιά του Φώτη Μπόμπολα και της Μαρίτσας Κουβαρά, ο Γιώργος, έχει μάθει να ζει στη φτώχεια και τις κακουχίες, με τον πατέρα του όλο και πιο μακριά από εκείνους. Λίγο καιρό αφότου οι Γερμανοί αποχωρούσαν από την Ελλάδα, ο πατέρας του Φώτης βρίσκεται εξόριστος στην Αίγυπτο, στο στρατόπεδο των Άγγλων, Ελ Ντάμπα, εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων.
Κόντρα στην -λίγο πολύ- κοινή μοίρα των παιδιών της κοινωνικής του τάξης και της εποχής, ο έφηβος Γιώργος τελειώνει την Ιωνίδειο Σχολή και σπουδάζει πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Θα είχε εργαστεί στο υπουργείο Δημοσίων Έργων, αν η αίτησή του δεν είχε απορριφθεί. Δεν διέθετε, βλέπετε, το απαραίτητο «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων», αντίθετα, υπήρχε μόνο ο ογκώδης φάκελος του πατέρα του στα κιτάπια της Ασφάλειας. «Ειρωνεία», θα σχολίαζε ένας ιστορικός του μέλλοντος και θα δούμε γιατί.
Δραστήριος και άοκνος, κινείται δυναμικά στον ιδιωτικό τομέα και κατακτά την πρώτη κορυφή του με την ίδρυση της κατασκευαστικής «Τεχνοδομή». Το timing τον βοηθάει καθώς η χώρα βρίσκεται σε φάση «ανοικοδόμησης» και «μοντερνοποίησης». Το 1977 ιδρύει τον Άκτωρ με συνέταιρο τον Ευάγγελο Κουλουμπή, τον οποίο αργότερα ο Ανδρέας Παπανδρέου θα τοποθετήσει υπουργό Δημοσίων Έργων. Το 1999 οι δύο εταιρείες του θα «γεννήσουν» την Ελλάκτωρ, έναν όμιλο που θα εξελιχθεί σε κολοσσό υποδομών.
Ο Γάμος που Απελευθερώνει
Η Άννα, γεννημένη Σφακιανή, μπαίνει στη ζωή του Γιώργου Μπόμπολα το 1955 για να του χαρίσει ένα απάνεμο λιμάνι που δεν θα μπορούσε ούτε ο ίδιος να κατασκευάσει. Χαμηλών τόνων, διακριτική και με έμφυτη ευγένεια, μεγαλώνει τα τρία παιδιά της σχεδόν μόνη, αφού ο Γιώργος -όπως και ο πατέρας του, λείπει συνεχώς, σε έναν άλλου είδους «πόλεμο», όμως.
Τα καλοκαίρια τους είναι συνδεδεμένα με τα Σφακιά, τις Μαδάρες, τον Γαλατά, τα Λευκά Όρη… Μαθαίνει στα παιδιά να κάνουν μπάνιο, να μην φοβούνται την ανοιχτή θάλασσα, ενώ ταυτόχρονα στηρίζει τον σύζυγό της σε κάθε του επιλογή, με όλη της την εμπιστοσύνη. «Ήσουν η ιδανική σύζυγος, δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερη» θα έλεγε 58 χρόνια, αναγκασμένος να την αποχωριστεί.
Η Ώρα της Επανάστασης
Το κομμουνιστικό παρελθόν της οικογένειας συνοδεύει τον Γιώργο Μπόμπολα, παρά τις επιτυχίες του στον ιδιωτικό τομέα. Είναι τέλη του 1977 όταν αποφασίζει να συνεργαστεί με τον εκδότη Γιάννη Γιαννίκο, επίσης κομμουνιστή, για την έκδοση της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας. Το «μπάσιμό» του στις εκδόσεις φέρνει στον δρόμο του τον μπαρουτοκαπνισμένο δημοσιογράφο Αλέκο Φιλιππόπουλο. Λογικά κανείς από τους δύο δεν ένιωσε τη στιγμιαία μετατόπιση του «άξονα» της χώρας κάποια εκατοστά αριστερά, στην πρώτη τους γνωριμία.
Το Έθνος γίνεται η «σημαία» των επιχειρήσεων του Μπόμπολα, ενώ το «κοντάρι» της, οι εταιρείες Άκτωρ και Τεχνοδομή, «ψηλώνει» όλο και πιο πολύ. Το πρωτοσέλιδο του Έθνους την επομένη των εκλογών, μνημειώδες: Ο θριαμβευτής των εκλογών, Ανδρέας Παπανδρέου, πίνει το αγαπημένο του ουίσκι με τους δημοσιογράφους της εφημερίδας, Γιώργο Γάτο και Αχιλλέα Χατζόπουλο, αλλά και με τον διευθυντή της, Αλέκο Φιλιππόπουλο.
Η επιτυχία του «Έθνους» φυσικά και προκαλεί τους αντιπάλους. Οι ιδεολογικοί δεσμοί του εκδότη του με τη Σοβιετική Ένωση και το συνεχές «κλείσιμο του ματιού» προς το ΚΚΕ πυροδοτούν τις φήμες και τα υπονοούμενα περί οικονομικής στήριξης του επιχειρηματία από τη Μόσχα. Η συζήτηση αυτή είχε ξεκινήσει ως μια ακόμη θεωρία συνομωσίας ήδη από το 1978, όταν και είχε εξασφαλίσει την έκδοση της Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας, αλλά περνάει σε νέα επίπεδα όταν ο ανταποκριτής της Daily Telegraph και Economist, Παύλος Αναστασιάδης, γράφει άρθρο που θέλει τον Μπόμπολα πράκτορα της KGB. Ακολουθούν μηνύσεις, ένα μίνι δικαστικό δράμα, από το οποίο νικητής αναδεικνύεται ο εκδότης -με δικηγόρο τον Στάθη Αλεξανδρή, υπουργό της κυβέρνησης Παπανδρέου. Ο Economist καταδικάζεται από βρετανικό δικαστήριο και αναγκάζεται να ανασκευάσει, ενώ πληρώνει και αποζημίωση στον Γιώργο Μπόμπολα.
Όταν τελειώνει ο μήνας του μέλιτος
Ο ενθουσιασμός μιας σχέσης ολοκληρώνεται περίπου στο δίμηνο. Για το Έθνος και το ΠΑΣΟΚ οι πρώτες λοξές ματιές ήρθαν το 1986, όταν ο κομήτης Κοσκωτάς κάνει την εμφάνισή του στο ελληνικό στερέωμα. Ένα άρθρο με τίτλο «Η Μαφία πίσω από τον Κοσκωτά» είναι ο «πυροβολισμός στον αέρα», η προειδοποίηση που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Ο νεόκοπος επιχειρηματίας και εκδότης, σε ένα διάλειμμα από τις αγορές ιστορικών εφημερίδων και περιοδικών, μηνύει τον Μπόμπολα για συκοφαντική δυσφήμιση και κερδίζει τη δίκη. It’s time to rock ‘n’ roll.
11 μήνες αργότερα, ακολουθεί μια δεύτερη προειδοποιητική βολή. Ο Γιώργος Μπόμπολας και τέσσερις ακόμη εκδότες (Χρήστος Λαμπράκης, Χρήστος Τεγόπουλος, Γιώργος Κουρής και Άρης Βουδούρης) δημοσιεύουν μια ανοιχτή επιστολή προς τον πρωθυπουργό, Ανδρέα Παπανδρέου, με την οποία επισημαίνουν «κίνδυνο για τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας».
Η «βόμβα σκάει» τελικά στα χέρια του Ανδρέα, όταν χάνει τις εκλογές του 1989. Με την υγεία του καταπονημένη και το σκάνδαλο Κοσκωτά στα πρώτα του ακόμη επεισόδια, το ΠΑΣΟΚ τερματίζει δεύτερο και κατακερματισμένο. Ξημερώματα Δευτέρας το Έθνος κυκλοφορεί με το ιστορικό πρωτοσέλιδο, «Πέφτει ο φαύλος».
Η κυβέρνηση συνασπισμού, ΝΔ – ΣΥΝασπισμού – ΚΚΕ, υπό τον Τζαννή Τζανετάκη δεν φαίνεται να ενοχλεί τον εκδότη. Αντιθέτως, ένα νέο εγχείρημα, αυτό της ιδιωτικής τηλεόρασης που ξεπροβάλλει στα μάτια του, μοιάζει συναρπαστικό στα μάτια του: Συστήνεται το MEGA Channel, το οποίο «μοιράζεται» στους εκδότες: Χρήστο Τεγόπουλο (Ελευθεροτυπία), Βαρδή Βαρδινογιάννη (Μεσημβρινή), Αριστείδη Αλαφούζο (Καθημερινή), Χρήστο Λαμπράκη (Το Βήμα, Τα Νέα) Γιώργο Μπόμπολα (Έθνος). Η κυβέρνηση Τζαννετάκη δίνει μάλιστα προσωρινή άδεια δοκιμής τοπικού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού, για να πάρει κανονική άδεια μετά.
(Το μετοχικό σχήμα του MEGA, σύμφωνα με Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης έχει ως εξής: «Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε.» 10,76%, «Πήγασος Εκδοτική Α.Ε.» 22,46%, «Χ.Κ. Τεγόπουλος Α.Ε.» 12,281%, «Ελληνική Εταιρεία Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου Α.Ε.» 2,87%, «Fidelity Investment Fund-Europe» 2,95% και «EFG Eurofinanciere D’ Investissements S.A.M» 2,75%.)
Για άλλη μια φορά ο Γιώργος Μπόμπολας βρίσκεται πιο μπροστά από την εποχή του. Ακόμη και όταν επανακάμπτει στην εξουσία ο Παπανδρέου, το 1993, ο Γιώργος Μπόμπολας έχει φροντίσει για την αποκατάσταση των σχέσεων του. Δεν τσουγκρίζουν ποτήρια, βέβαια, όπως στο πρωτοσέλιδο του 1981, αφού η Δήμητρα είναι εκεί για να κόψει την τούρτα της νίκης.
Ο Βασικός Μέτοχος
Τα 11 χρόνια του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία είναι μια παρατεταμένη άνοιξη για τον Γιώργο Μπόμπολα. Οι επιχειρήσεις του ανθούν σαν τις κερασιές του Τόκιο τον Μάρτη, η Ολυμπιάδα απαιτεί έργα υποδομής, η Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, το Μετρό, η Αττική Οδός είναι τα πιο φιλόδοξα project του, οι εκδόσεις πληθαίνουν με νέα περιοδικά, τα παιδιά του, Φώτης, Μαρία και Λεωνίδας ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους στις επιχειρήσεις…
Σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, η μόνη σταθερά για τον Γιώργο Μπόμπολα είναι η οικογένειά του και το κυριακάτικο γεύμα στο σπίτι της οικογένειας, στο Ψυχικό. Η Άννα είναι ο συνδετικός ιστός που ενώνει όλη την οικογένεια, ιδιαίτερα όταν η νέα γενιά κάνει τις διάφορες «επαναστάσεις» της.
Η δική της «επανάσταση» είναι η ζωγραφική, με τα έργα της να έχουν εκτεθεί σε Μόσχα, Βενετία και Νέα Υόρκη, ενώ ένα από αυτά, βρίσκεται στο Μουσείο Πούσκιν (Μόσχα).
Είναι η στιγμή για να ξεκινήσει ο Γιώργος Μπόμπολας τη σταδιακή απόσυρσή του; Είναι ο Φώτης Μπόμπολας έτοιμος για τη σταδιακή διαδοχή του. Όλα φωνάζουν, «ναι», όμως εκείνα που πρέπει να φοβάται κανείς δεν ακούγονται.
Οι εκλογές του 2004 δεν επιφυλάσσουν καμία έκπληξη: Οι εκσυγχρονιστές του ΠΑΣΟΚ παραδίδουν την κυβέρνηση και το τιμόνι αναλαμβάνει και πάλι ένας Καραμανλής, 27 χρόνια μετά τον προηγούμενο. Ο Κώστας Σημίτης φέρνει στο προσκήνιο το αντίπαλο δέος των Καραμανλήδων, έναν Παπανδρέου, αλλά όλα μοιάζουν ελεγχόμενα.
Μέχρι εκείνο το απόγευμα του 2004, όταν στην ιστορική ταβέρνα Μπαϊρακτάρης ο πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, να εκστομίζει τη φράση που θα έμενε στην ιστορία: «Δεν μπορεί πέντε νταβατζήδες και ξένα κέντρα να εξουσιάζουν την πολιτική ζωή της χώρας». Το μήνυμα ξεκάθαρο, οι αποδέκτες προφανείς, ο «πόλεμος» είχε ήδη ξεκινήσει πριν ακόμη φέρει η κυβέρνηση τον νόμο 3310 προς ψήφιση στη Βουλή, τον Ιανουάριο του 2005.
Με το νόμο αυτό, ο Γιώργος Μπόμπολας θα πρέπει να επιλέξει κλάδο: Ή θα διατηρήσει τις κατασκευαστικές του εταιρείες για τα δημόσια έργα ή θα κρατήσει τη μιντιακή του αυτοκρατορία, αφού επιχειρηματίες που μετέχουν σε εταιρείες μέσων ενημέρωσης αποκλείονται από έργα και προμήθειες του Δημοσίου.
Στις 15 Ιανουαρίου η Ελευθεροτυπία δημοσιεύει το ρεπορτάζ που θέλει την ισχυρή οικογένεια του Θεόδωρου και της Γιάννας Αγγελοπούλου να ενδιαφέρονται για την αγορά της Πήγασος ΑΕ, της μητρικής εταιρείας όλων των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο των μίντια. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της εφημερίδας, ο Γιώργος Μπόμπολας ζήτησε το ποσό των 225 εκατ. ευρώ, με την οικογένεια Αγγελόπουλου να αντιπροτείνει χαμηλότερο ποσό.
Παράλληλα, ο Γιώργος Μπόμπολας επιδίδεται σε lobbying σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην κυβέρνηση εμφανίζονται σίγουροι για το αποτέλεσμα και στη συνέχεια έκπληκτοι με το αποτέλεσμα, αφού ο νόμος «σκοντάφτει» στην ευρωπαϊκή επιτροπή ανταγωνισμού, με τον επίτροπο Ανταγωνισμού Τσαρλς ΜακΚρίβι να ζητά άμεση τροποποίηση του νόμου.
Έτσι, ο Γιώργος Μπόμπολας συνεχίζει να πηγαίνει από τα χαράματα στο κτίριο του Πηγάσου, στης Δουκίσσης Πλακέντιας, από τα αξημέρωτα, να χαιρετάει με το μικρό όνομα τους εργαζομένους εκεί, γνωρίζοντας πως βγήκε νικητής σε ένα ακόμη μπρα ντε φερ με την εξουσία. Μετάνιωσε, όμως, που τελικά δεν πούλησε στην οικογένεια Αγγελόπουλου; Ήταν η πρώτη φορά που δεν «είδε» αυτά που έρχονται!
Πριν το Τέλος
«Αν σε λένε Παπανδρέου θα γίνεις πρωθυπουργός. Έστω και για μια ημέρα, αλλά θα γίνεις» συνήθιζε να λέει ο εκδότης στους φίλους του με την αναρρίχηση του Γιώργου Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ. Θα δικαιωνόταν και σε αυτό.
Είναι 2009 κι έπειτα από ένα σφυροκόπημα στην κυβέρνηση Καραμανλή, οι πρόωρες εκλογές προκηρύσσονται για τις 4 Οκτωβρίου. Επιβεβαιώνοντας προβλέψεις και δημοσκοπήσεις, ο Γιώργος Παπανδρέου κερδίζει τις εκλογές από τον Κώστα Καραμανλή και το πρωτοσέλιδο του Έθνους, την επομένη, αναπολεί τα παλιά και τα ένδοξα, με τίτλο «Μέρες 81».
Μόνο που αυτό που έρχεται δεν μοιάζει με καμία άλλη περίοδο της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Το οικοδόμημα του σύγχρονου κράτους καταρρέει και η κρίση χρέους διαλύει τον παραγωγικό ιστό της χώρας. Ο Γιώργος Μπόμπολας δεν το είδε να έρχεται και η αυτοκρατορία του ζει την παρακμή της, όπως και όλες οι επιχειρήσεις των μίντια που άρχισαν να καταρρέουν τότε.
Τα μεγάλα έργα διακόπτονται, τα έσοδα από τις διαφημίσεις είναι πενιχρά και οι εταιρείες του είναι εκτεθειμένες σε δυσθεώρητο δανεισμό. Οι συγκρούσεις ανάμεσα σε πατέρα και γιο (Φώτη) φτάνουν στο αποκορύφωμα, αλλά η ανακωχή είναι επιβεβλημένη όταν η Άννα Μπόμπολα χάνει τη μάχη με την επάρατη νόσο.
Στο ναό του Αγίου Δημητρίου στο Ψυχικό, ένας άλλος Γιώργος Μπόμπολας, εύθραυστος και πληγωμένος την αποχαιρετά: «…ήσουν η ιδανική σύντροφος. Δεν θα μπορούσα να βρω καλύτερη. Και θα ήθελα να σου πω ένα μεγάλο “ευχαριστώ” για τα 58 χρόνια που περάσαμε μαζί και όλα αυτά που μου προσέφερες. Στάθηκες πλάι μου σαν βράχος, σαν ασπίδα, και πάντα τις επιλογές μου τις στήριζες».
Η πτώση της αυτοκρατορίας που ακολουθεί, είναι δραματική και ηχηρή, όπως κάθε αυτοκρατορίας, άλλωστε. Δημοσιεύματα για τις ενδοοικογενειακές σχέσεις των μελών της δημοσιεύονται στον Τύπο, με την έλλειψη αυτού του συνεκτικού ιστού που περιγράφαμε παραπάνω να είναι πιο εμφανής παρά ποτέ.
Την Τρίτη 11 Απριλίου, ο Γιώργος Μπόμπολας, ένα από τα πρόσωπα – σύμβολα της «Αλλαγής» έφυγε από τη ζωή στα 95 του. Κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο ισχυρούς άντρες της χώρας, ίσως ο πιο ισχυρός ανάμεσα σε εκείνους που δεν προέρχονται από κάποιο αριστοκρατικό τζάκι. Πλέον θα τον κρίνει η ιστορία.
Όπως και να έχει, μακάρι η ευχή που έκανε στο τελευταίο του αντίο προς την Άννα, να πραγματοποιηθεί: «Εκεί που θα πας κράτησε μια θέση, όταν θα φύγω και εγώ, για να έρθω κοντά σου και να είμαστε πάντα μαζί. Γλυκιά μου Αννα, καλό ταξίδι, καλή αντάμωση».
