Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ – Ο μεγαλύτερος Άραβας ηγέτης και ο νασερισμός

Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Ηγήθηκε της ανατροπής της μοναρχίας της Αιγύπτου το 1952 και εισήγαγε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις κατόπιν. Μετά από μία απόπειρα κατά της ζωής του το 1954 από μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, διέλυσε την οργάνωση, έθεσε τον πρόεδρο Μουχάμαντ Ναγκίμπ σε κατ’ οίκον περιορισμό και ανέλαβε την εξουσία, γινόμενος επίσημα πρόεδρος τον Ιούνιο του 1956, έως και τον απρόσμενο θάνατό του.

Ο δεύτερος, χρονικά, πρόεδρος της Αιγύπτου ανέτρεψε μια μέρα σαν κι αυτή, 23 Ιουλίου 1952, τον βασιλιά Φαρούκ αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση μιας χώρας που έπνεε τα λοίσθια – και την κατέστησε δύναμη.

Η κρατικοποίηση της διώρυγας

Η δημοτικότητα του Νάσερ στην Αίγυπτο και στον αραβικό κόσμο ανέβηκε στα ύψη μετά την κρατικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ και την πολιτική του νίκη στην επακόλουθη Κρίση του Σουέζ. Ζήτησε υπό την κυβέρνησή του να αυξηθεί η ενότητα των αραβικών κρατών, η οποία κορυφώθηκε με τον σχηματισμό της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας με τη Συρία από το 1958 έως το 1961.

Το 1962 ο Νάσερ ξεκίνησε μια σειρά από σημαντικές σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό της Αιγύπτου. Από το 1963 οι υποστηρικτές του Νάσερ πήραν την εξουσία σε πολλές αραβικές χώρες αλλά ο ίδιος ο Νάσερ ενεπλάκη στον Εμφύλιο Πόλεμο της Βόρειας Υεμένης και αργότερα στον πολύ μεγαλύτερο Αραβικό Ψυχρό Πόλεμο. Ξεκίνησε την δεύτερη προεδρική του θητεία τον Μάρτιο του 1965, μετά την αποχώρηση των πολιτικών του αντιπάλων από την προεκλογική εκστρατεία. Μετά την ήττα της Αιγύπτου στον Πόλεμο των Έξι Ημερών με το Ισραήλ το 1967, ο Νάσερ παραιτήθηκε αλλά επέστρεψε στην εξουσία μετά από διαδηλώσεις που απαίτησαν την επαναφορά του στο αξίωμα.

Μέχρι το 1968, ο Νάσερ είχε γίνει πρωθυπουργός, είχε συμμετάσχει στον πόλεμο απόκτησης της χαμένης επικράτειας, είχε αρχίσει μια διαδικασία μη πολιτικοποίησης του στρατού και είχε εκδόσει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις για πολιτικό φιλελευθερισμό. Με το πέρας της Συνόδου Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου το 1970, ο Νάσερ υπέστη καρδιακή προσβολή και πέθανε. Η κηδεία του στο Κάιρο προκάλεσε μια έκρηξη θλίψης στον αραβικό κόσμο.

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα

Το νασερικό καθεστώς άρχισε να εφαρμόζει το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα μετά την κρίση του Σουέζ το 1956, όταν έθεσε την οικονομία υπό κρατικό έλεγχο (πενταετές πλάνο το 1960, σοσιαλιστικά διατάγματα το 1961):

• κατασκεύασε με σοβιετική βοήθεια το φράγμα του Ασουάν, με το οποίο αυξήθηκαν η καλλιεργήσιμη γη και η ηλεκτρική παραγωγή
• κρατικοποίησε τις μεγάλες επιχειρήσεις, τράπεζες, εταιρείες ασφάλειας και μεταφορών και τον Τύπο
• καθιέρωσε τη δωρεάν και υποχρεωτική παιδεία
• έθεσε το θεολογικό πανεπιστήμιο Αζχαρ υπό κρατική επιτήρηση
• θέσπισε συντεχνιακές δομές στο συνδικαλιστικό κίνημα (κρατικό έλεγχο των συνεταιρισμών και των εργατικών ενώσεων)
• καθόρισε ανώτατο ετήσιο εισόδημα για όλους τους πολίτες
• απαλλοτρίωσε με παροχή αποζημίωσης κάθε έγγειο ιδιοκτησία που ξεπερνούσε σε έκταση τα 400 στρέμματα
• απαγόρευσε σε όλους την κατοχή μετοχών αξίας μεγαλύτερης των 10.000 λιρών Αιγύπτου
• αύξησε τους μισθούς, μείωσε τις ώρες εργασίας και βελτίωσε τις συνθήκες εργασίας των βιομηχανικών εργατών
• χορήγησε επιδόματα ανεργίας και συντάξεις γήρατος
• επέκτεινε τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας

Ηγετική μορφή

Ο Νάσερ παραμένει μια ηγετική μορφή στον αραβικό κόσμο, ιδιαίτερα για τις μεταρρυθμίσεις που έκανε για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αραβική ενότητα, την πολιτική εκσυγχρονισμού και τις αντι-ιμπεριαλιστικές προσπάθειες. Η προεδρία του συνέπεσε με την αιγυπτιακή πολιτιστική έκρηξη και ξεκίνησε μεγάλα βιομηχανικά έργα, όπως το φράγμα του Ασουάν.

Οι επικριτές του Νάσερ άσκησαν μια αρνητική κριτική απέναντι στον αυταρχισμό του, στις παραβιάσεις που έκανε στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην κυριαρχία του στο στρατό όσον αφορά τα πολιτικά θεσμικά όργανα, εγκαθιστώντας ένα σχέδιο στρατιωτικής και δικτατορικής κυριαρχίας στην Αίγυπτο.

Οι μεταρρυθμίσεις

Γιος ταχυδρομικού υπαλλήλου, γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1918 και σπούδασε στη Βασιλική Στρατιωτική Ακαδημία του Καΐρου, από την οποία και αποφοίτησε το 1938, ενώ διακρίθηκε στον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ το 1948. Από τα μαθητικά του χρόνια ο Νάσερ έδειξε τις διαθέσεις του απέναντι στους Αγγλους, οι οποίοι εξακολουθούσαν να ρυθμίζουν τις τύχες της Αιγύπτου. Πήρε μέρος σε πολλές αντιβρετανικές διαδηλώσεις και ήρθε επανειλημμένα σε σύγκρουση με τους δασκάλους του, μερικοί από τους οποίους ήταν Αγγλοι.

Υπήρξε ένας από τους βασικούς ιδρυτές της παραστρατιωτικής οργάνωσης των «Ελεύθερων Αξιωματικών», η οποία, εκμεταλλευόμενη τη πικρία του λαού εκ του πολέμου με το Ισραήλ, ανέτρεψε την αιγυπτιακή δυναστεία του Βασιλιά Φαρούκ Α’ στις 23 Ιουλίου 1952 και το 1953 ανακήρυξε την Αίγυπτο δημοκρατία ισλαμικού τύπου.

Τα επείγοντα σχέδια του νέου καθεστώτος προέβλεπαν την εκβιομηχάνιση της χώρας και την επέκταση της καλλιεργήσιμης γης. Ο Νάσερ πίστευε ότι αυτοί οι στόχοι θα μπορούσαν να επιτευχθούν με την κατασκευή μεγάλου φράγματος επί του Νείλου στην περιοχή του Ασουάν, στην Ανω Αίγυπτο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αγγλία είχαν υποσχεθεί ότι θα χρηματοδοτούσαν το έργο με 270.000.000 δολάρια. Τον Ιούλιο του 1956 ανακάλεσαν την προσφορά τους. Ο Νάσερ απάντησε εθνικοποιώντας τη Διώρυγα του Σουέζ: με τα έσοδα από την εκμετάλλευση της διώρυγας, είπε, η Αίγυπτος θα ήταν ικανή σε πολύ λίγα χρόνια να κατασκευάσει το φράγμα.

Μοίρασε την εθνική γη στους ακτήμονες και εθνικοποίησε πολλές ξένες επιχειρήσεις, με πρώτη τη διαχείριση της διώρυγας του Σουέζ. Τότε ξέσπασε οξύτατη κρίση και μάλιστα μετά την ανάληψη εκ μέρους της Αγγλίας και Γαλλίας συνεπικουρούμενη και από το Ισραήλ μεγάλης στρατιωτικής επέμβασης την οποία τελικά τα Ηνωμένα Έθνη καταδίκασαν ως παράνομη και οι δύο Δυνάμεις αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν. Η εξέλιξη αυτή έκανε τον Νάσερ να φαντάζει ως ήρωας.

H ανατροπή του Φαρούκ

Από το 1948 συγκροτήθηκε το κίνημα Ελεύθεροι Αξιωματικοί, μια μυστική επαναστατική οργάνωση την οποία είχαν συγκροτήσει στο Σουδάν, όπου υπηρετούσαν, ο Νάσερ με συναδέλφους του αξιωματικούς (ένας από αυτούς ήταν ο Ανουάρ Σαντάτ, κατοπινός διάδοχος του Νάσερ στην προεδρία της Αιγύπτου), με σκοπό να διώξουν από την Αίγυπτο τους Αγγλους και τον βασιλιά Φαρούκ.

Με το πραξικόπημά τους της 23ης Ιουλίου 1952 οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί, με ηγέτη τον συνταγματάρχη Νάσερ, ανέτρεψαν τη μοναρχία. Ο Σαντάτ πρότεινε τη δημόσια εκτέλεση του βασιλιά Φαρούκ και μερικών στελεχών του καθεστώτος του. Ο Νάσερ εναντιώθηκε στην πρόταση του Σαντάτ και δόθηκε στον Φαρούκ και στους άλλους η άδεια να εγκαταλείψουν σώοι την Αίγυπτο.

Τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε Επαναστατικό Συμβούλιο από 11 αξιωματικούς πιστούς στον Νάσερ. Αρχηγός του κράτους τοποθετήθηκε ο στρατηγός Μοχάμαντ Ναγκίμπ, αλλά η εξουσία του ήταν εικονική.

Οταν τον Ιούνιο του 1953 ανακηρύχθηκε η δημοκρατία, ο Νάσερ έγινε υπουργός των Εσωτερικών. Για αρκετούς μήνες γύρω από τον ουσιαστικό ρόλο του Νάσερ είχε τηρηθεί άκρα μυστικότητα. Ετσι, όταν την άνοιξη του 1954 ο Ναγκίμπ ανατράπηκε και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό και ο Νάσερ έγινε πρωθυπουργός, το γεγονός αποτέλεσε έκπληξη ακόμη και για πολλούς οξυδερκείς παρατηρητές.

Τον ίδιο χρόνο η Αγγλία και οι ΗΠΑ συνομολογούν με την Αίγυπτο για την (βοήθεια) στη κατασκευή του μεγάλου φράγματος του Ασουάν και παράλληλα ο Νάσερ ζήτησε μεγάλες στρατιωτικές προμήθειες για τον στρατιωτικό εξοπλισμό της χώρας.

Σοσιαλιστικό κράτος και προσέγγιση με την ΕΣΣΔ

H ανακήρυξη της Αιγύπτου σε σοσιαλιστικό κράτος με μονοκομματικό πολιτικό σύστημα και επίσημη θρησκεία το Ισλάμ ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά του Συντάγματος που ο Νάσερ παρουσίασε τον Ιανουάριο 1956. Το Σύνταγμα εγκρίθηκε από τον λαό με πλειοψηφία που άγγιζε το 100% των ψήφων. Το ίδιο συνέβη και με την εκλογή του Νάσερ (που ήταν άλλωστε και ο μοναδικός υποψήφιος) στην προεδρία της χώρας.

Το 1958 ίδρυσε την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία συμπράττοντας με τη Συρία, την Ιορδανία και τον Λίβανο σε ένα διακρατικό τύπο “αραβικού σοσιαλισμού” η οποία όμως αργότερα το 1961 αυτοδιαλύθηκε. Οι ΗΠΑ και η Αγγλία συνέχισαν να αρνούνται την στρατιωτική εξοπλιστική προμήθεια του Αιγυπτιακού στρατού. Ο Νάσερ τότε στράφηκε προς τη Ρωσία. Το γεγονός χαιρετίστηκε ιδιαίτερα από το Κρεμλίνο και ο Πρόεδρος Χρουστσόφ του επεφύλαξε θερμή υποδοχή. Τότε η Σοβιετική Ένωση ανέλαβε και τη κατασκευή του φράγματος του Ασουάν. Ήταν 9 Ιανουαρίου 1960 όταν οι πρόεδροι Νάσερ και Χρουστσόφ, επιβαίνοντες σε ποταμόπλοιο, έριξαν μικρές πέτρες ως θεμέλιους λίθους στο σημείο κατασκευής του φράγματος.

Ο Νάσερ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στη διεθνή πολιτική σκηνή συνεργαζόμενους με τους ηγέτες άλλων χωρών, όπως ο Ιωσήφ Τίτο της Γιουγκοσλαβίας και ο Γιαβαχαρλάλ Νεχρού της Ινδίας, στο κίνημα των «αδεσμεύτων», των χωρών δηλαδή που δεν ήταν ενταγμένες σε κανένα από τα δύο μεγάλα στρατόπεδα της εποχής, το δυτικό και το ανατολικό, αλλά τηρούσαν στάση ουδετερότητας.

H κρίση του Σουέζ και ο νασερισμός

H εθνικοποίηση της Εταιρείας της Διώρυγας προκάλεσε σφοδρή ανησυχία στις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας (Γάλλοι επενδυτές εξακολουθούσαν να έχουν μεγάλα συμφέροντα στην εταιρεία). Καταβλήθηκαν προσπάθειες για συμβιβασμό, αλλά ο Νάσερ ήταν ανένδοτος. Στις 31 Οκτωβρίου 1956 η Αγγλία και η Γαλλία εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Αιγύπτου με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ρίψη αλεξιπτωτιστών. Δύο ημέρες νωρίτερα, αφού είχαν προηγηθεί μυστικές συνεννοήσεις μεταξύ των τριών κυβερνήσεων, το Ισραήλ είχε εισβάλει με τα τεθωρακισμένα του στη Χερσόνησο του Σινά.

H συνδυασμένη επίθεση κατά της Αιγύπτου προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή και οι επιτιθέμενοι αναγκάστηκαν να διακόψουν τις πολεμικές επιχειρήσεις τους. Ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών αντικατέστησε τους Ισραηλινούς στην περιοχή που είχαν καταλάβει και από όπου αποχώρησαν το 1957.

Ο Νάσερ βγήκε από την κρίση με το γόητρό του ενισχυμένο και τη δημοτικότητά του διευρυμένη ανάμεσα στους αραβικούς λαούς, καθώς φάνηκε ικανός να αψηφά τη Δύση. Στη Μέση Ανατολή ο νασερισμός έγινε η επικρατέστερη μορφή της ιδεολογίας του παναραβισμού.

Ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ στην Αθήνα

Την 7 Ιουνίου του 1960 ο Νάσερ επισκέφθηκε την Αθήνα κατόπιν επίσημης πρόσκλησης του Βασιλιά Παύλου. Από την επίσκεψη αυτή ξεκίνησε η δημιουργία του Ελληνοαραβικού Επιμελητηρίου και απαλείφθηκαν οι κατά των Ελλήνων της Αιγύπτου αξιώσεις δήμευσης περιουσιών και απελάσεων. Την επίσκεψη εκείνη ανταπέδωσε ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος στον οποίο ο Νάσερ επεφύλαξε θερμή υποδοχή. Ήταν ο πρώτος επίσημος της Δύσης που επισκέφθηκε τη χώρα μετά την μεταστροφή της Αιγύπτου στο Ανατολικό μπλοκ.

Πρωτεργάτης εισηγητής της (αναγκαιότητας) ανταλλαγής αυτών των επισκέψεων ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος.

Παραίτηση και επιστροφή

Η επιρροή του Νάσερ δεν μειώθηκε παρά τη συντριπτική ήττα των Αράβων από τους Ισραηλινούς στον πόλεμο των έξι ημερών τον Ιούνιο του (1967). Με τη λήξη του πολέμου σε ραδιοφωνικό μήνυμά του ανήγγειλε στον αιγυπτιακό λαό την παραίτησή του. Η είδηση συγκίνησε τον αιγυπτιακό λαό τόσο που ξεχύθηκε στους δρόμους του Καΐρου σε μια τεράστια πορεία-συγκέντρωση, ζητώντας την παραμονή του στην προεδρία. Έτσι και παρέμεινε.

Από τις 21 ως τις 23 Δεκεμβρίου συγκλήθηκε στην πρωτεύουσα του Μαρόκου, Ραμπάτ, αραβική διάσκεψη. Παρά τις επίμονες προσπάθειες του Νάσερ για ανάληψη χειροπιαστών οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών δεσμεύσεων στον κοινό αραβικό αγώνα εναντίον του Ισραήλ, οι μετριοπαθείς Άραβες ηγέτες, μεταξύ των οποίων οι ηγέτες της Υεμένης Ιριάνι, του Κουβέιτ Αλ Σαμπάχ, του Λιβάνου Σαρλ Ελί και του Μαρόκου Χασάν, αντέδρασαν με επιφυλακτικότητα. Απογοητευμένος ο Νάσερ αποχώρησε από τη διάσκεψη και συγκρότησε στην Τρίπολη (Λιβύη), στις 26 Δεκεμβρίου, “τρόικα” των επαναστατικών αραβικών καθεστώτων με τον Μουαμάρ αλ Καντάφι και τον Σουδανό στρατηγό Γκαφάαρ Νιμέιρι.

Λαοθάλασσα στην κηδεία του

Επιστρέφοντας από ένα μεγάλο ταξίδι στη Μόσχα, όπου στο περιθώριο των πολιτικών του επαφών υπεβλήθη σε εξονυχιστικές ιατρικές εξετάσεις, ο Νάσερ αποσύρθηκε σε αναγκαστικές διακοπές εν όψει προγραμματισμένων ιατρικών επεμβάσεων για την αντιμετώπιση οξύτατων καρδιακών και κυκλοφορικών προβλημάτων. Δεν πρόλαβε όμως να ξεκουραστεί ούτε μία μέρα, καθώς ξέσπασε ο εμφύλιος στην Ιορδανία, με αποτέλεσμα να διακόψει τις διακοπές του και να επιδοθεί σε ένα μαραθώνιο διαβουλεύσεων με στόχο τον τερματισμό της αιματοχυσίας, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο την ήδη κλονισμένη υγεία του.

Το πρωί της 28ης Σεπτεμβρίου, μόλις μία ημέρα μετά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης, καθώς ο Νάσερ αποχαιρετούσε τον εμίρη του Κουβέιτ στο αεροδρόμιο του Καΐρου, ένιωσε ξαφνική αδιαθεσία, ζαλίστηκε και επέστρεψε στο σπίτι του. Οι γιατροί που τον επισκέφθηκαν δεν πρόλαβαν να του προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό. Το ίδιο απόγευμα, ο 52χρονος Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ πέθανε από θρόμβωση της στεφανιαίας, βυθίζοντας την Αίγυπτο αλλά και όλο τον αραβικό κόσμο σε βαρύτατο πένθος.

Αξιωματικός καριέρας, αφοσιωμένος στρατιώτης της αραβικής ενότητας και ανεξαρτησίας, ήρωας του αραβοϊσραηλινού πολέμου του 1947, πρωτεργάτης της ανατροπής της μοναρχίας το 1952, ηγέτης της χώρας από το 1954, περιβεβλημένος με την αίγλη της νίκης εναντίον Άγγλων, Γάλλων και Ισραηλινών στην κρίση του Σουέζ το 1956, κορυφαία προσωπικότητα του κινήματος των Αδεσμεύτων και θεμελιωτής του εκσυγχρονισμού της Αιγύπτου με κολοσσιαία έργα και βαθιές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις: αυτόν τον Νάσερ έκλαψαν με ανυπόκριτα δάκρυα και εκδηλώσεις μαζικής λαϊκής υστερίας στο Κάιρο και σ’ όλα τα αραβικά εδάφη, συγχωρώντας του τη βαριά ήττα του Πολέμου των Έξι Ημερών και το άνοιγμα του δρόμου για έναν οδυνηρό συμβιβασμό.

Έπειτα από ένα πάνδημο λαϊκό προσκύνημα, 4 εκατομμύρια ολοφυρόμενων Αιγυπτίων κατέκλυσαν την πλατεία Ραμσή, την 1η Οκτωβρίου, και συνόδευσαν τη σορό του μεγάλου ηγέτη σε μια ανεπανάληπτη στην παγκόσμια ιστορία νεκρική πομπή. Ήταν τέτοια η υστερία του πλήθους που κατά τη διάρκεια της πομπής πέθαναν είτε από καρδιακή προσβολή είτε επειδή ποδοπατήθηκαν από αλλόφρονες συμπολίτες τους 48 Αιγύπτιοι, ενώ σημειωνόταν ένας σοβαρός τραυματισμός κάθε λεπτό της ώρας…

Ο ίδιος ο διάδοχος του Νάσερ, Ανουάρ Σαντάτ -η εκλογή του οποίου επικυρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου με δημοψήφισμα- έπαθε ένα ελαφρύ καρδιακό επεισόδιο και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, για να επιστρέψει τρεις ώρες αργότερα.

Οπαδοί και επικριτές

Πολλοί υπήρξαν επικριτές του έργου του όπως και πολλοί οι θαυμαστές του. Επί των ημερών του κατέρρευσε η ανθούσα μέχρι τότε ελληνική παροικία της Αιγύπτου λόγω των εθνικοποιήσεων και της απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα συναλλάγματος, Ο ίδιος εφάρμοσε αστυνομοκρατούμενη εσωτερική πολιτική που εφαρμόσθηκε και σε άλλες χώρες της Μεσογείου, ενέπλεξε τη χώρα σε δύο πολέμους, με την Υεμένη, πενταετή (1962-1967) και με το Ισραήλ (πόλεμος των έξι ημερών) το 1967 με ασυγχώρητα μεγάλο αριθμό νεκρών, έστρεψε τη χώρα προς τη Σοβιετική Ένωση για να λάβει εξοπλισμούς που δεν μπόρεσαν να ενεργοποιηθούν στις κατάλληλες στιγμές ξεπουλώντας όλη τη παραγωγή δημητριακών και βάμβακος στη Σοβιετική Ένωση.

Η στροφή αυτή μετά το θάνατό του αποδείχθηκε λανθασμένη και ακολούθησε αναστροφή, έτσι ώστε ο Χένρι Κίσινγκερ να χαρακτηριστεί και «μάγος» της Διπλωματίας. Ξεκίνησε ένα εθνικό – σοσιαλιστικό πολιτικό πρόγραμμα που εκ των πραγμάτων όχι μόνο δεν καρποφόρησε αλλά το μόνο που πέτυχε ήταν να γίνει ο ίδιος ίνδαλμα σε αρκετούς άλλους πραξικοπηματίες της Μεσογείου και όχι μόνο.

Αντίθετα οι οπαδοί του εγκωμιάζουν τις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις του. Του αναγνωρίζουν την απαλλαγή της χώρας από τη δυναστεία του Φαρούκ που κάτω από το πάθος της καλοπέρασης και της χαρτοπαιξίας δεν αντιλαμβανόταν τις δυσκολίες που περνούσε η χώρα, ανεξαρτήτως του διπλωματικού επεισοδίου που είχε δημιουργηθεί εξ υπαιτιότητάς του σε βάρος της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, που αποκαταστάθηκε όμως επί Νάσερ. Ανεξάρτητα όμως από όλα τα παραπάνω, είναι γεγονός πως ο Νάσερ υπήρξε η πρώτη πολιτική φυσιογνωμία που προσπάθησε να αποκαταστήσει γενικά την αξιοπρέπεια στους Άραβες που την είχαν μακρόχρονα ταπεινώσει οι Δυτικοί.

Καθοριστική η επίδρασή του στον αραβικό κόσμο

Ο διάδοχος του Νάσερ, Ανουάρ Σαντάτ, είχε την πρόθεση να εφαρμόσει πιστά την πολιτική του Νάσερ τόσο στο εσωτερικό όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Ομως τρεις παράγοντες συνετέλεσαν στην υιοθέτηση μέτρων που σήμαναν την απαρχή της απονασεροποίησης: η οικονομική κρίση που συνέχισε να μαστίζει τη χώρα, η επιδείνωση στις αιγυπτιοσοβιετικές σχέσεις και ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του 1973.

Στην οικονομία, ο Σαντάτ ακολούθησε πολιτική που ονομάστηκε ινφιτάχ (άνοιγμα) και περιλάμβανε ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα, διευκολύνσεις για την προσέλκυση ξένων επενδυτών, μεγαλύτερη έμφαση στην αγροτική ανάπτυξη και αναμόρφωση του δημόσιου τομέα.

Στις διεθνείς σχέσεις, απογοητευμένος με την επιφυλακτικότητα της Μόσχας προς το καθεστώς του, αποδέσμευσε τη χώρα του από τη σοβιετική επιρροή, συνήψε σχέσεις με τα πλούσια συντηρητικά καθεστώτα της αραβικής χερσονήσου και τον Οκτώβριο του 1973 επιτέθηκε εναντίον του Ισραήλ. Τα επόμενα χρόνια, στράφηκε προς τον αμερικανικό παράγοντα, ώστε με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ να βελτιωθούν οι ισραηλινοαιγυπτιακές σχέσεις και να αποφευχθούν μελλοντικές καταστροφικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή.

Το 1977 έγινε ο πρώτος αρχηγός αραβικού κράτους που επισκέφθηκε επίσημα το Ισραήλ και μίλησε στην Κνεσέτ (Βουλή), το 1978 συνυπέγραψε με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέγκιν τις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ και τον Μάρτιο του 1979 τη συμφωνία ειρήνης. Ομως η παράλειψή του να συνδέσει άμεσα τη συνθήκη ειρήνης με τη συνολική επίλυση του μεσανατολικού προβλήματος, όπως είχε επιχειρήσει ο προκάτοχός του, τον απομόνωσε στον αραβικό κόσμο και οδήγησε στη δολοφονία του από μια ακραία ισλαμική οργάνωση.

Παρά την αλλαγή πολιτικής που συντελέστηκε επί Σαντάτ και συνεχίστηκε επί προέδρου Μουμπάρακ η επίδραση του Νάσερ στη χώρα του και γενικότερα στον αραβικό κόσμο υπήρξε καθοριστική. Ο Νάσερ ήταν συγκεντρωτικός και αυταρχικός αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερα λαοφιλής. Οι φτωχοί κάτοικοι της Αιγύπτου για πρώτη φορά ένιωσαν έναν πολιτικό ηγέτη να βρίσκεται δίπλα τους, να αφουγκράζεται τα προβλήματά τους, να τους σέβεται, να τους κάνει υπερήφανους για την εθνική τους ταυτότητα, να τους ενώνει και να τους δίνει μια αίσθηση αποστολής και ένα όραμα για το μέλλον.

Την περίοδο της διακυβέρνησής του, τεράστιες εκτάσεις γης διανεμήθηκαν σε άκληρους αγρότες, νέοι βρήκαν εργασία στα μεγάλα κρατικά έργα, το σύστημα υγείας βελτιώθηκε και επεκτάθηκε και οι γυναίκες απέκτησαν επαγγελματικά και πολιτικά δικαιώματα και άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον δημόσιο βίο της χώρας. Παράλληλα, τομείς του πολιτισμού, όπως ο κινηματογράφος, το θέατρο, η λογοτεχνία και η μουσική, γνώρισαν πρωτόφαντη άνθηση. Μετά τον θάνατο του Νάσερ η νοσταλγία για τη «χρυσή εποχή» της εξουσίας του ήταν εμφανής στα κινήματα διαμαρτυρίας των δεκαετιών του ‘70 και ‘80 και στη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης φωτογραφίες του Νάσερ εμφανίστηκαν σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Κάιρο.

Στον αραβικό κόσμο, ο Νάσερ αποτέλεσε σύμβολο του αγώνα για εθνική ανεξαρτησία και αραβική ενότητα. Η δυναμική προσωπικότητά του, τα κοινωνικά του μέτρα στην Αίγυπτο, η επιτυχής αναμέτρησή του με τον ξένο παράγοντα και η υπεράσπιση του παλαιστινιακού ζητήματος δημιούργησαν την ελπίδα για ένα ενωμένο αραβικό έθνος που, αναγεννημένο από μια γνήσια λαϊκή επανάσταση, θα έπαιρνε τη θέση που δικαιούνταν στον κόσμο. Ο νασερισμός ως ιδεολογία, σύστημα αξιών και τρόπος διακυβέρνησης συνέχισε να έχει απήχηση και μετά το 1970 και ενσωματώθηκε σε πολιτικά κινήματα μεγάλης εμβέλειας, όπως στο κίνημα των Εθνικιστών Αράβων, το οποίο ιδρύθηκε στη Βηρυτό και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές μεταξύ των Παλαιστινίων προσφύγων.